Fréttablaðið - 10.09.2005, Blaðsíða 56

32 10. september 2005 LAUGARDAGUR
Ef líf þróast á annarri plánetu er
þá rökrétt að áætla að gáfaðasta
eða þróaðasta lífveran verði á
endanum með áberandi svipað
form og manneskjur?
Það er ekki rökrétt að þróun
stefni að slíku marki. Til þess að
sama útgáfa fáist eftir milljón ára
þróun á aðskildum stöðum þyrftu
ótal mörg skilyrði að vera hin
sömu. Og jafnvel þó að slík skil-
yrði væru til staðar gera flestir
ráð fyrir að tilviljanir séu inn-
byggðar í þróunina.
Líffræðileg nauðhyggja, heims-
hönnunarkenning og þróun
Mikill meirihluti vísindamanna
telur að öll líffræðileg nauð-
hyggja – hugmyndir um að þróun
sé fyrirfram ákveðin – sé í raun
ósamrýmanleg þróunarkenningu
Darwins. Það á einnig við um hug-
myndir um að þróuninni sé stýrt,
það sem kallast heimshönnunar-
kenning (e. intelligent design).
Þessi hugmynd er ekki viðtekin
meðal vísindamanna en hefur öðl-
ast nokkra hylli meðal trúaðra
manna sem vilja sætta vísinda-
lega heimsmynd og trúarsetning-
ar kirkjunnar.
Þannig má áætla að þótt til
væri önnur pláneta þar sem líf
fyrirfyndist væri það harla ólík-
legt að lífverur myndu þróast
með algjörlega sambærilegum
hætti og menn á jörðinni. Hins
vegar skiptist fólk í hópa eftir því
hvort það telur að sumir mannleg-
ir eiginleikar, svo sem meðvitund
hans, auki með afgerandi hætti
líkur fólks á að lifa af. Frá sjónar-
horni náttúrunnar er þó ekki hægt
að segja að maðurinn sé neitt bet-
ur heppnuð lífvera en mörg önnur
dýr, svo sem ýmis skordýr.
Blind þróun
Samkvæmt þróunarkenningunni
er þróunin blind; hún stefnir ekki
að tilteknu marki heldur er hún
háð tilviljunum. Þessi hugmynd
hefur ekki skilað sér að fullu í
huga almennings. Ástæðan fyrir
því er sú að slíkar hugmyndir
ganga í berhögg við margt sem
brjóstvit okkar segir. Þróunar-
kenning Darwins (1809-1882)
krefst, eins og afstæðiskenning
Einsteins (1879-1955), róttækrar
endurskoðunar á þeirri heims-
mynd sem hefur myndast á þús-
undum ára í menningu okkar. Það
er því full ástæða til að rannsaka
nánar af hvaða tagi þessi endur-
skoðun er og hvert sé eðli þeirra
heimsmyndar sem hún leysir af
hólmi.
Allt hefur tilgang, eða hvað?
Frá degi til dags gerum við ráð
fyrir að allt sem gerist hafi mark-
mið. Til að mynda eru setningar í
tungumáli okkar tengdar saman á
rökrænan hátt með samtenging-
um eins og „til þess að“, „vegna
þess“, „því að“ og svo framvegis.
Í huga okkar er fræ verðandi
blóm eða tré, egg verðandi hæna
og svo framvegis. Við tengjum
þetta við það hvernig við sjálf för-
um að. Áður en ég smíða stól hef
ég nokkra hugmynd um hvernig
stóll er í laginu og áður en ég legg
af stað í ferðalag ákveð ég ein-
hvern leiðarenda. Þessi hugsun
okkar einkennist af markhyggju
sem felur í sér að sérhvert ferli
stefni að fyrirfram ákveðnum
punkti. Það er því ósköp skiljan-
legt að hversdagslegur skilningur
margra á þróun sé að allar skepn-
ur jarðarinnar séu gerðar sam-
kvæmt einhverskonar fyrirætlun.
Þessi hugsunarháttur er þó með
villandi hætti yfirfærður á þróun
lífvera, því þá er gert ráð fyrir
því að þróunin hafi tilgang, sem
hún hefur einmitt ekki.
Náttúruval
Staðreyndin er sú að háls
gíraffans lengdist ekki í þeim til-
gangi að geta betur náð upp í
efstu laufblöð trjánna, heldur
vildi svo til að einmitt við þessi
ákveðnu skilyrði lifðu þeir gíraff-
ar af sem voru með lengri háls.
Hin fræga setning – þeir hæfustu
lifa af – sem komin er frá heim-
spekingnum Herbert Spencer
(1820-1903) en ekki Darwin, er því
villandi. Hæfnin er afstæð og
ræðst af umhverfisskilyrðum
hverju sinni. Betra er því að tala
um náttúruval eins og Darwin
gerði sjálfur – og í dag hallast
flestir að því að valið sé ekki á
milli einstaklinga heldur erfða-
þátta eða gena. Sumir erfðaþættir
stuðla að tilteknum eiginleikum
lífvera sem gera þeim kleift að
koma genum sínum áfram til
næstu kynslóðar. Þar af leiðandi
verða þessir erfðaþættir smám
saman algengari – þeir lifa af á
kostnað annarra.
Breytileiki í erfðaefninu
Til að náttúruval geti orðið þarf
náttúran, eðli málsins samkvæmt,
að hafa um eitthvað að velja. Þess
vegna þarf maður að skilja hvern-
ig breytileiki og frávik eru mögu-
leg í erfðaefni lífveranna. Þessi
breytileiki er forsenda þess að
sumar lífverur lifa af en aðrar
ekki. Hann verður aðallega til
vegna stökkbreytinga í erfðaefn-
inu, en stökkbreytingar eru yfir-
leitt tilviljanakenndar og því ófyr-
irsjáanlegar. Útkoman úr þróun
lífvera getur því tekið á sig ærið
fjölbreytta mynd.
Tilviljanir og stökkbreytingar
Af öllu þessu leiðir að lífveran
maður (Homo sapiens) er eins og
hann er sökum atburða og að-
stæðna fyrir óralöngu og vegna til-
viljanakenndra stökkbreytinga
sem gerðu sumum einstaklingum
kleift að bregðast við þeim aðstæð-
um og auka kyn sitt. Með þessa
vissu í farteskinu er mjög erfitt að
ímynda sér hvers vegna þróun
mannsins ætti að vera óhjákvæmi-
legt ferli. Eða eins og bandaríski
rithöfundurinn Mark Twain sagði,
það er jafn fáránlegt að halda að
milljóna ára þróun hafi átt sér stað
svo maðurinn gæti orðið til, og að
halda að Eiffelturninn í París hafi
verið byggður svo títuprjónninn
efst á turninum fengi að njóta út-
sýnisins.
Valur Brynjar Antonsson,
heimspekingur
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem nefnast. Að jafn-
aði birtast þar 15-20 ný svör í hverri viku. Skólanemar nota vefinn mikið og má
merkja það meðal annars á því að aðsóknin vex nú dag frá degi eftir að skólastarf
haustsins hófst. Gestir eru nú yfir 2000 á dag um miðja vikuna. Meðal spurninga
sem glímt hefur verið við að undanförnu eru: Er spilafíkn á meðal íslenskra ung-
menna, er orðið ógnanir til, af hverju er ekki hægt að temja sebrahesta, duga
smokkar alltaf, hvað er Parkinsonssjúkdómur og hver var hugsuðurinn Demókrítos?
Hægt er að lesa svör við þessum spurningum og fjölmörgum öðrum á slóðinni
www.visindavefur.hi.is.
VÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS
ET, ein frægasta geimvera síðari tíma.
Er líklegt a› geimverur
líkist mönnum?
ÁHRIFAVALDAR RÓBERT ARON MAGNÚSSON PLÖTUSNÚÐUR
„Það eru þó nokkrir sem hafa haft
áhrif á mitt líf,“ segir Róbert
Aron Magnússon, plötusnúður og
kynningarfulltrúi. „Á sínum tíma
hafði plötusnúðurinn Funkmaster
Flex mjög mikil áhrif á mig, til að
mynda á hvaða hátt ég nálgaðist
tónlistina mína. Uppsetning hans
á þættinum sem hann stjórnaði
hafði áhrif á það hvernig ég hag-
aði mínum eigin útvarpsþætti og
hann hafði áhrif á mig sem plötu-
snúð. Funkmaster Flex var einn
sá besti í bransanum.“ Róbert
segir fleiri en Funkmaster Flex
hafa náð að fanga athygli hans.
„Ég hafði einnig mikið álit á Dj
Premiere, sem og Gangstarr, á
þessum árum. Það má því segja að
tónlistarlega standi þessir þrír
einstaklingar upp úr að mínu
mati.“ Aðspurður um það hverjir
aðaláhrifavaldar hans séu í dag
segir Róbert: „Nú er ég farinn að
hugsa svolítið öðruvísi. Framtíð-
arsýnin er stærri. Menn eins og
Russell Simmons og Paul Rosen-
berg, sem er umboðsmaður
Eminem, eru miklir áhrifavaldar
á líf mitt núna.“ Russell Simmons
hefur náð að byggja upp stærðar-
innar veldi þegar kemur að
hiphop-tónlist og fatatísku og Ró-
bert segist bera mikla virðingu
fyrir honum. „Þetta eru menn
sem eru farnir að hugsa aðeins
stærra og öðruvísi og láta ekkert
stöðva sig. Ég hef alltaf reynt að
fylgjast vel með straumum og
stefnum þegar kemur að tónlist
og sækist eftir nýjum áhrifum. Ég
fylgist með því sem er í gangi
hverju sinni og svo tekur maður
eitt og annað sem hentar manni,
sameinar það og býr til eitthvað
nýtt og spennandi.“
Róbert segir að fjölskylda hans
hafi að sjálfsögðu verið stór
áhrifavaldur á allt hans líf. „Ég
hef reynt eftir bestu getu að
hlusta á allt sem fjölskyldan segir
við mig, en verð að viðurkenna að
ég fylgi kannski ekki alltaf öllum
þeirra ráðum.“ Afi Róberts, Jónas
Nordquist, sem nú er látinn, var
af gamla skólanum. Hann lagði
Róberti lífsreglurnar.
Ber mikla vir›ingu fyrir Russell Simmons
RUSSELL SIMMONS hefur náð að
byggja upp veldi sem er mjög áhugavert.
RÓBERT ARON MAGNÚSSON segir þó nokkra hafa haft áhrif á sitt líf.