Tíminn - 14.12.1975, Blaðsíða 40

AAenjar um byggð Papa?
HHJ—Rvik. — Við teljum ekki
óliklegt að menn hafi hafzt við i
þessum hellum fyrir landnáms-
öld — og þá er varla öðrum til að
dreifa en irskum munkum —
Pöpunum svo kölluðu.
Rannsöknir okkar á hellunum i
Villingaholtshreppi hafa að vísu
ekki fært okkur óyggjandi
sannanir fyrir þessu, en þó telj-
um við okkur hafa fundið ýmis-
legt, sem bent gæti i þá átt.
Þannig komst Anton Holt —
einn sagnfræðinemanna, sem i
sumar og haust hafa rannsakað
hellana i Villingaholtshreppi —
að orði i viðtali við Timann.
Stór kross,sem höggvinn er i
vegginn á helli við Efri-Gegnis-
hóla, bendir að okkar áliti til
irskra áhrifa og nákvæmlega
sams konar krossa má finna á
frlandi, sagði Anton.
Veigameira sem hugsanleg
sönnun þess, hvenær fyrst er
farið að nota hellana, er þó það,
að við uppgröft á öskuhaug við
einn hellanna — við Kolsholts-
helli — kom í ljós, að landnáms-
lagið, sem svo er nefnt, en það
er gjóskulag, sem myndaðist
rétt eftir landnám, var hvergi
að finna undir haugnum.
Þetla gæti bent til þess, að
haugurinn hafi tekið að mynd-
ast áður en norrænir menn
námu land. Að visu skal þess
getið, að hugsanlegt er þó, að
landnámslagið hafi verið svo
nýfallið, þegar menn settust að
þarna, að það hafi máðst út
undanfótum manna og dýra. Þá
er lika rétt hugsanlegt að ein-
hvers konar jarðrask hafi orðið,
á þeim stað, þar sem öskuhaug-
urinn er, og landnámslaginu
verið mokað burt, en það teljum
viö þó ósennilegt, þvi að þver-
snið á jarðlögin á haugstæðinu
sýndi enga dæld undir haugnum
eins og átt hefði að vera, ef um
jarðrask hefði verið að ræða,
sagöi Anton.
Sagnfræðinemarnir fundu
ýmislegt smádót i haugnum, en
ekkert af þvi er þó þess eðlis, að
það bendi til Ira.
Nefnamá brýni, sem eríitt er
að timasetja að öðru leyti en
þvi, að það er ekki eldra en
frá þvi um aldamótin 1500, þvi
að þaðvar rfan við gjóskulagið
frá Kötlugosi frá þeim tima,
sem finna mátti nær óslitið i
haugnum.
Þá fannst brot úr tálgusteins-
potti. Þvermál pottsins hefur
verið rösklega 20 sm. Land-
námsmenn.höfðú gripi af sliku
tagi i fórum sinum, en óvist er
hvenær hætt var að flytja þá inn
og nota.
Þessa gjótu hafa menn
höggvið í gólfið á Búrhelli við
Ægissiðu. t henni hefur stað-
ið sár. Þessar gjótur hafa
upphaflega verið sex, þótt nú
séu aðeins fjórar sjáanlegar.
Þessi er um það bil metri i
þvermál og 70-80 cm á dýpt.
Ljósm. Erlingur Brynjólfs-
Þá fannst steinbrot, sem
sagnfræðinemarnir telja vera
brot af koluhandfangi.
Loks má nefna járnflis, sem
gæti verið hnifsblað, og nokkra
bronsmola. Einn bronsmun-
anna er með hnoðnöglum og
gæti verið einhvers konar bes-
lag.
Sagnfræðinemarnir rannrök-
uðu alls um fimmtán hella að
Kolsholtshelli, Kolsholti,
Efri-Gegnishólum, Ægissiðu og
viðar, en þessir hellar eru
margir tihöggnir og lagaðir af
mannahöndum.
Sagnfræðinemarnir, sem að
þessum athugunum unnu, voru
Anton Holt, Guðmundur J. Guð-
mundsson, Ingibjörg Sólrún
Gisladóttir, Jens B. Baldursson,
Jón Árni Friðjónsson, Helgi
Sigurðsson og Sigriður
Kaldalónsdóttir. Auk þess að-
stoðaði Erlingur Brynjólfsson
kennari þá við gröftinn.
Þetta unga námsfólk greiddi
úr eigin vasa nær allan kostnað
af rannsókninni.
Sagnfræðinemarnir telja sig
hafa fundiðað nýju Dimmhelli, i
landi Kolsholts, en þessa hellis
er getið i þjóösögum, og segir
þar að honum hafi verið lokað
sakir þess, hversu óheilnæmt
loftið i honum var.
Hleðsla innst í Kolsholtshelli
sem notaður var sem fjárhús
fyrr i tið og siðasl sem
kartöflugeymsla. Ljósm.
Erlingur Brynjólfsson.
Einn krossinn úr einum hell-
anna að Efri-Gegnishólum er
mjög lfkur hinum irska eins
og sjá niá hér fyrir neðan.en
sú mynd er af steindrangi
með krossi frá Kerry á ír-
landi suðvestanverðu.
Til vinstri sést brot úr tálgu-
steinspotti, sem verið hefur
rösklega 20 sm í þvermál, en
til hægri er brot, sem sagn-
fræðinemarnir telja vera úr
koluhandfangi. Til glöggvun-
ar á stærðinni skal þcss get-
ið, að pottbrotið er sjö sm á
lengd. Ljósm. Erlingur
Brynjólfsson.