Fréttablaðið - 05.11.2005, Blaðsíða 32

5. nóvember 2005 LAUGARDAGUR32
Árið er 2005. Kvennafrí-dagurinn er rétt yfirstað-inn og á forsíðu íslensks
tímarits birtist ung fáklædd
stúlka undir fyrirsögninni „Ég
er alger hnakkamella.“ Stúlkan,
sem er mynduð á nærbuxunum
inni í blaðinu, lýsir innihalds-
ríku lífi sínu. Það samanstend-
ur af „góðu sexi“ með ríkum,
vel vöxnum strákum og dögum
í Kringlunni þar sem hún
„maxar“ kreditkort kærastans.
Paris Hilton er idolið henn-
ar og nei, ónei, hún skellti sér
ekki í bæinn á frídegi kvenna
vegna þess að hún „fílar ekki
þetta dæmi“. Þessi stúlka er þó
langt frá því að vera ein á ferð.
Ungar nútímakonur eru í hrönn-
um að skilgreina sig á nýjan
hátt. Þær eru að aðhyllast FHM
karlablaðastefnuna: þær tala
mikið um kynlíf, klæðast efnis-
litlum fötum, eru ófeimnar við
að drekka ótæpilega, bera á sér
brjóstin og veita kjöltudansa á
skemmtistöðum, birta myndir af
sér í kynlífsathöfnum á blogg-
síðum og fara í sleik við aðrar
stelpur svo að strákar horfi á. Er
þetta semsagt kvenfrelsi nýrrar
aldar?
Kátar kuntur og Paris Hilton-væðingin
Ýmsar bloggsíður fyrirfinnast á
Íslandi með heldur ósmekklegum
nöfnum. Dæmi um frumleg heiti
eru „mellurnar.is“ og „kátar kunt-
ur“.is. Það eru ógrynni slíkra síða,
stúlkurnar eru oftar en ekki undir
tvítugu, líta út fyrir að vera þrítug-
ar og tala aðallega um að „hözzla“
og sofa hjá strákum. Og, jú, af hve-
rju ættu þær svosem ekki að mega
það? Karlmenn gera þetta, og af
hverju ekki þær? Stundum virð-
ist jafnvel erfiðara að vera und-
antekningin frá reglunni. Tvítug
stúlka sagði mér að henni fynd-
ist kynhegðun jafnaldra
sinna hafa gengið of
langt og hefði lítinn
áhuga á þátttöku í
henni. „Það þykir
mjög töff að dansa
kynferðislega við aðrar
stelpur fyrir framan strá-
ka og fara í sleik við þær.“ Er
þetta það sem ungar konur eru að
aðhafast nútildags? Lítum út fyrir
landsteinana. Undanfarin ár hafa
sprottið upp fjöldi kvenna sem
eru þekktar fyrir ekkert annað en
að vera snoppufríðar, með silík-
onbrjóst eða jafnvel fyrir klám-
myndbönd sem „óvart“ fundu leið
á netið. Fyrirmyndin Paris Hilt-
on er þar ofarlega á blaði ásamt
stjörnum eins og hinni íturvöxnu
Jordan. Kvennatímaritin eru orðin
svo leiðinleg að konur sækja í karl-
ablöð eins og Maxim, FHM og Loa-
ded.
Nýverið kom út mjög áhugaverð
bók vestanhafs eftir blaðakonuna
Ariel Levy sem heitir „Female
Chauvinist Pigs: Women and the
Rise of Raunch Culture“. Þar leit-
ast hún eftir að finna svarið við
því af hverju konur eru farnar að
haga sér svona „illa“, og svarið
er ekki fallegt. Hún hallast að því
að strippbúllur, klámmyndir og
klámblöð séu orðin svo mikill hluti
af venjulegri tilveru okkar að gildin
sem þeim fylgja eru orðin hluti af
daglegu gildismati kvenna. Levy er
ekki rauðsokka og er ekki í herferð
gegn klámi eða að menntaskóla-
stúlkur klæðist efnismeiri fötum.
Hún segir í viðtali við kanadíska
tímaritið Macleans að hún hafi
aðeins ætlað að forvitnast um þessa
nýju subbulegu bylgju. „En eftir því
sem ég komst lengra inn í þetta efni
fór ég að hugsa um hvað þetta væri
gersamlega fáránlegt. Niðurstaðan
mín var: Nei, subbuskapur og frelsi
er alls ekki það sama.“ Levy fann-
st merkilegt hvað konur eru langt
frá því að finnast þær vera einhver
fórnarlömb karlrembunnar, en hella
sér þó út í þennan kúltúr. Sumar
fara í súludanstíma og leyfa litlum
dætrum sínum að fara í Playboy-
boli, á meðan menntaskólanemar
fara í raunveruleikasjónvarps-
þætti og sýna á sér ber brjóstin og
rassinn. Hún vill þó alls ekki ske-
lla skuldinni á karlmenn. „Konur
eru að gera sjálfum sér þetta. Þær
konur sem eru að reyna að sjá frels-
ið í því að vera groddalegar finnast
karlmenn vera æðri en þær. Þessar
konur eru alltaf að segja mér að þær
vilji vera eins og karlmenn. Eins og
karlmennska þýði það að vera klár,
fyndinn, sjálfstæður og stunda
frjálsar ástir. „Í dag er það eina sem
gildir að vera „heit“. Það er betra að
vera heit en að vera falleg. Meira að
segja íþróttakonur verða að vera
heitar, og helst sýna brjóstaskorur
og mikið hold. Levy vill þó meina
að þrátt fyrir alla sýndarmennsk-
una og bera holdið, séu konur minna
í tengslum við kynferðisupplifun
en ella. „ Klámvæðingin gerir það
að verkum að kynlíf kvenna snýst
aðallega um hvernig þær líta út og
hvernig þær standa sig í rúminu.
Ekki hvort þeim þyki þetta virkilega
gott.“ Það er kannski þess vegna
sem stúlkur eru alltaf að reyna að
taka ögrunina skrefinu lengra, og fá
meiri athygli. Hvað geta þær gert til
að slá hinar út?
Kolbrún Baldursdóttir sál-
fræðingur, sem vinnur mikið með
ungum stúlkum, segir að ögrun-
in sé einmitt aðalatriðið. „Það er í
tísku að ögra og hneyksla sem mest
í þjóðfélaginu. Þetta sjáum við á
svo mörgum sviðum. Allir ramm-
ar eru að gliðna. Það er hömlulaus
markaðssetning á fáklæddu kven-
fólki og fjölmiðlar ýta undir þetta
allt saman. Ég hef líka tekið eftir
því að klæðnaður á fjölmiðlakonum
hefur breyst – nú er meira um föt
sem eru flegin eða gegnsæ. Lítil
börn horfa á þætti eins og Strák-
ana þar sem koma fyrir atriði sem
þau ættu ekki að sjá. Raunveruleika-
sjónvarp hefur líka mikil áhrif á
gildismatið. Það er ekkert heilagt
lengur – allt í beinni.“ Kolbrún er
þess fullviss að siðferðiskennslu
sé ábótavant, bæði á heimilum og
í skólum. „Þegar ég horfi á þessar
ungu stúlkur sem eru að láta birta
svona myndir af sér þá hugsa ég
náttúrlega strax eins og sálfræð-
ingur: hvað gleymdist í uppeldinu
þegar þessi stúlka var lítil. Hvaða
veganesti er fólk eiginlega með.“
Er eftirsóknarvert að líta út eins og
klámstjarna?
Hér á Íslandi eru ótal stúlkur sem
láta mynda sig í heldur pínlegum
stellingum og fatnaði fyrir tíma-
rit eins og Séð og heyrt og Hér og
nú. Stúlkur fara út á djammið með
hvítt, strípulitað hár, gervibrún-
ku, gervibrjóst og í þröngum efnis-
litlum fötum. Hvaðan kemur tískan?
Augljóst – hún kemur beint upp úr
klámmynd. Sigríður Þorgeirsdóttir,
dósent í heimspeki við Háskóla
Íslands, skrifaði mjög áhugaverða
grein í fyrra um brjóstastækkanir
kvenna, sem heitir „Kvenfrelsi á
tímum klámvæðingar“ – nánar til-
tekið, þær brjóstastækkanir sem
eru ekki gerðar í læknisfræðilegum
tilgangi heldur eingöngu til að fá
risabrjóst eins og klámstjarna.
Í Bandaríkjunum hefur brjósta-
aðgerðum fjölgað úr 33 þúsund á ári
upp í 264 þúsund á rúmum áratug.
„ Ein skýring hlýtur að vera sú að
fegurðarviðmiðin hafa klámvæðst,“
segir Sigríður mér. „Klámiðnaður-
inn er risavaxinn peningaiðnaður
víða um heim. Auðvitað litar þessi
heimur hugmyndir okkar um kven-
lega fegurð. Hinn svonefndi „Raun-
ch“ kúltur – eða groddakúltúr sem
margar ungar konur taka þátt í er
angi af þessum iðnaði. Spurningin
er hvort þetta fyrirbæri sé eflandi
eða kúgandi fyrir konur? Er það til
merkis um að konur séu að fá aukið
vald, eða eru þær á valdi klámvæð-
ingar? Ganga konur, með þátttöku
í þessu, erinda kvennakúgunar eða
taka þær klámið í sínar hendur af
fúsum og frjálsum vilja? Ég held að
setja verði mikinn fyrirvara ef talað
er um frjálst val í þessu samhengi.
Við verðum að gera okkur grein
fyrir því að þessi markaðsöfl skil-
yrða val okkar að stóru leyti. Raun-
veruleikasjónvarp hefur líka mikil
áhrif – í Kanada er mjög vinsæll
þáttur sem heitir „Girls gone Wild“
þar sem háskólastúlkur eru mynd-
aðar í teitum að fara úr að ofan“.
Stýrir karlaveldið þessari „raunch“-
bylgju eða erum við að grafa undan
okkur sjálfar? „Það er oft sagt að
klámvæðingin sé svar karlveldis-
ins við bættri stöðu kvenna,“ segir
Sigríður. „En ég er sannfærð um
að við konur séum að grafa undan
okkur sjálfum með þessu. Auk þess
snertir þetta ekki bara konur heldur
samskipti kynjanna vegna þess að
það eru bein tengsl milli niðurlægj-
andi kláms og ofbeldis gegn konum.
Það er ekkert að sýni og glápþörf
upp að vissu marki. En þegar hún
er orðin allsráðandi held ég að fólk
sé líka missa af einhverju. Það er
ekki endilega sexí að sýna allt. Oft
er það sem fólk telur kynþokkafyllst
það sem er gefið í skyn fremur en
berstrípað.“
Það er þó engin ástæða til þess
að foreldrar fái áfall og læsi ungl-
ingsstúlkurnar sínar inni. Grodda-
kúltúrinn er ekkert að ógna mann-
kyninu. Hann er bara – alveg
eins og tónlistarmyndbönd með
fáklæddum, ögrandi konum – orð-
inn sjálfsagður hluti af nútíman-
um. En það er hins vegar vel þess
virði fyrir ungar konur að hugsa
aðeins meira um þessi mál. Eins og
Ariel Levy segir sjálf í viðtali: „Ég
vil bara gera ungar konur meðvit-
aðar um þessa bylgju, og að þær
þurfi ekki endilega að taka þátt
í henni. Karlmönnum mun samt
finnast ungar konur kynþokkafull-
ar. Okkur hefur hingað til tekist
að fjölga mannkyninu. Ef þú ert
alvöru manneskja þá þarftu ekki
að sýnast. Þú þarft ekki að eyða
allri orku þinni í að ná í karlmann.
Þú munt ná í karlmann. Aðal við-
fangsefni þitt átt að vera þú sjálf.
Hvað langar þig að hugsa um?
Hvað æsir þig? Hvað gleður þig?“
annabjornsson@frettabladid.is
Female Chauvinist Pigs: Women
and the Rise of Raunch Culture
eftir Ariel Levy fæst á Amazon.
BÓK ARIEL LEVY Allt um subbuvæð-
inguna.
KONUR VERÐA AÐ
KARLREMBUSVÍNUM
Hvenær varð það svalt að koma fram við sjálfa þig og aðrar konur eins og
kjötstykki? Er þessi bylgja eflandi eða kúgandi fyrir konur? Anna Margrét
Björnsson reynir að fá botn í málið.
PARIS HILTON Varð fræg fyrir
klámmyndband á netinu.
BRYNJA BJÖRK
Stolt af því að vera
hnakkamella.