Tíminn - 18.07.1976, Blaðsíða 18

18
tíminn
Sunnudagur 18. júli 1976
Menn og málofni
Herða verður viðnám
gegn viðskiptahalla
Það er vel til vinnandi að þreyja þorrann og góuna i þeirri vissu að sól hækkar á lofti, gróður skýtur
frjóöngum og sól vermir land og strönd. Hásumarið er bjargræðistimi en jafnframt sá timi sem flestir
kjósa til að taka sér fri frá dagsins amstri og njóta tilverunnar. Myndin er frá Tjarnarbakkanum I
Reykjavik. Tlmamynd: Gunnar
Of mikill við-
skiptahalli
bað er tvlmælalaust aö þjóöin
hefur nú ekki áhyggjur af ööru
meira en hinni miklu skuldasöfn-
un erlendis. Ariö 1975 nam viö-
skiptahallinn viö útlönd 23
milljöröum króna, miöað viönúv.
gengi. Þetta rakti aö sjálfsögöu
verulega rætur til stórversnandi
viöskiptakjara, ásamt miklum
innflutningi til vissra stórfram-
kvæmda, sem munu ýmist spara
eöa afla gjaldeyris slöar. Stór
hluti viöskiptahallans stafaöi þó
af venjulegri eyöslu, sem heföi
mátt komast hjá ef þjóöin heföi
sýnt meiri hófsemi og aögætni.
Þaö er hinn iskyggilegi þáttur
þessara mála, þvi aö haldi stór-
felldur viöskiptahalli áfram ár
eftir ár af þessum sökum, getur
skuldasöfnun af völdum hans leitt
til hreins þjóðargjaldþrots á ekki
löngum tima. Þvi veröur þjóöin
aö hugsa ráö sitt og gera viöeig-
andi ráöstafanir. Mest skylda
hvilir þar vitanlega á ríkisstjórn-
inni, sem á aö hafa forustuna.
A þessu ári er gert ráö fyrir, aö
verulega dragi úr viöskipta-
hallanum. Þjóöhagsstof nunin
áætlar, aö hann veröi 12-13
milljaröar krdna. Þetta er gifur-
leg upphæö, þótt hún sé nær
helmingi lægri en upphæö
viöskptahallansf fyrra. Svo há er
þessi upphæð, aö augljóst er, aö
hreinn voöi getur veriö framund-
an ef ekki tekst aöeins aö draga
úr hallanum, heldur aö ná hag-
stæöum viðskiptajöfnuöi.
Við ramman
reip að draga
Hér er hins vegar viö ramman
reip aö draga. Kaupgeta er mikil
og menn vilja geta eytt fé sinu,
eins og þeim bezt llkar. Sterk öfl I
stjórnarliðinu risa llka gegn sér-
stökum hömlum, sem reynt er aö
beita til aö draga úr gjaldeyris-
eyöslunni, og eiga þau oftast
öruggan stuöning 1 málgögnum
Sjálfstæöismanna. 1 þeim linnir
nú ekki kröfum um auknar gjald-
eyriseyðslu á ýmsum sviöum t.d.
varöandi kexinnflutning. Vitan-
lega má réttlæta gjaldeyris-
eyösluna meö ýmsum rökum, og
sjálfsagt væri aö leyfa sem mest
frjálsræöi I þessum efnum, ef
getan leyföi. Undir þeim kring-
umstæöum, sem nú eru, veröur
hins vegar aö taka meö i
reikninginn, aö sérhver aukning
gjaldeyriseyöslunnar kemur
fram sem skuldasöfnun erlendis
og skuldirnar veröur aögreiða og
þaö ef til vill undir enn erfiöari
kringumstæöum en nú. Þetta
gleymist jafnan þeim, sem krefj-
ast aukinnar gjaldeyriseyöslu.
Hægur bati
1 Reykjavikurbréfi Morgun-
blaösins 4. þ.m. er mælt meö auk-
inni gjaldeyriseyöslu með þeim
rökum, aö viöskiptakjörin fari nú
batnandi. Þaö er rétt en sá bati er
hægur. Þjóðhagsstofnun
áætlar.aö visitala viöskiptakjar-
anna i ár veröi 94,3% miöaö viö
100 áriö 1972, 115.3 áriö 1973 og 104
áriö 1974. Þetta sýnir aö áfram er
þörf mikillaraögæzlu i gjaldeyris
málum. Þá má og gjarnan minn-
ast þess, sem vakin er athygli á i
siöustu skýrslu Þjóöhags-
stofnunarinnar um þjóöarbú-
skapinn, að þjóöin veröur aö nota
væntanlegan bata I efnahagsmál-
um til þess aö losna viö viöskipta-
hallann. Þaö tvennt þarf nú aö
vera megintakmark efnahags-
stefnunnar, aö draga úr veröbólg-
unni og losna viö viöskiptahall-
ann.
Hér i blaöinu hefur áöur veriö
bent á, aö bezta og raunhæfasta
leiöin til aö ná hagstæöum viö-
skiptajöfnuöi, sé aö auka fram-
leiösluna. En meöan þvi marki er
ekki náö, veröur aö sýna aöhald
og þar ber rikisstjórninni aö hafa
forustuna. Þaö má siöur en svo
slaka á viönámi gegn skuldasöfn-
uninni, heldur ber þvert á móti aö
heröa þaö.
Mikið óhapp
Rúm tvö ár eru nú liðin frá
siðustu Alþingiskosningum. Þær
fóru fram ári fyrr en ella sökum
þess, að Samtök frjálslyndra og
vinstri manna sprengdu vinstri
stjórnina, þegar Framsóknar-
flokkurinn og Alþýðubandalagið
vildu hindra fyrirsjáanlega óða-
verðbólgu með þvl, að festa kaup-
gjaldsvisitöluna og banna kaup-
hækkanir af völdum nýgerðra
kaupsamninga, sem fóru yfir
ákveðið mark.
Þáverandi stjórnarandstaða
notaði stöðvarvald sitt á Alþingi
til að hindra þessar tillögur enda
þótt hún væri þeim samþykk.
Ólafur Jóhannesson greip þá til
þess myndarlega ráðs aö rjúfa
þingið og efna til kosninga.
Framsóknarflokkurinn og AI-
þyðubandalagið settu svo bráða-
birgðalög um bindinu
kaupgjaldsvisitölunnar og ýmsar
fleiri stöðvaraðgerðir, sem
hömluðu talsvert gegn verðbólg-
unni, en þó hvergi nærri fullnægj-
andi, enda brást þeim vald til að
gera það. Það var mikið óhapp,
sem seint verður bætt, að efna-
hagsfrumvarp vinstri stjórnar-
innar vorið 1974 náði ekki fram að
ganga.
ískyggilegt útlit
Úrslit kosninganna 1974
sköpuöu þráteflisstööu á Alþingi
Stjórnarsinnar og stjórnarand-
stæöingar fengu hvorir um sig 30
þingmenn kosna. Þvi varö aö
leita nýrra leiöa til stjórnar-
myndunar. Framsóknarflokkur-
inn beitti sér fyrir þvi, aö reynt
yröi aö mynda samstjórn hans,
Alþýöubandalagsins og Alþýöu-
flokksins. Þessi tiiraun strandaöi
á sameiginlegri andstööu vissra
afla I Alþýöubandaiaginu og Ai-
þýöuflokknum. Báöir ráöherrar
Alþýöubandalagsins, Lúövlk
Jósepsson og Magnús Kjartans-
son, vildu endurreisa vinstri
stjórnina i samstarfi viö Aiþýöu-
flokkinn, en fengu þvi ekki ráöiö,
þvi aö risin voru upp öfl I flokki
þeirra, sem kröföust þess, aö
flokkurinn tæki ekki á sig ábyrgö
á fyrirsjáanlega óvinsælum ráö-
stöfunum. Þessi öfl réöu nu.
Þjóöviljanum og héldu þar uppi
látlausum árásum á Gylfa Þ.
Gislason meöan stjórnar-
myndunartilraunin stóö yfir.
Þetta var kærkomiö þeim öflum i
Alþýöuflokknum, sem voru and-
vig vinstri stjórn.
Sjaldan hefur veriö Iskyggi-
legra útlit i islenzkum efnahags-
málum en þegar þessari stjórnar-
myndunartilraun lauk. Allir
flokkar viðurfcenndu, aö stáöa át
vinnuveganna væri slik, aö um
17% gengisfelling eöa hliöstæö
ráöstöfun væri óhjákvæmileg. Þó
voru viöskiptakjörin ekki farin aö
versna aö ráöi þá. Óviöráöanleg
veröbólga beiö framundan, þegar
bráöabirgöalög vinstri stjórnar-
innar féllu úr gildi 1. september.
Stjórnleysi og alger ringulreiö
var á næsta leiti, ef ekki tækist aö
mynda meirihlutastjórn.
Mikilvægur
órangur
Þaö var undir þessum kringum
stæöum, sem hinir gömlu aöal-
andstæöingar i islenzkum stjórn-
málum, Framsóknarflokkurinn
og Sjálfstæöisflokkurinn, ákváöu
aö taka höndum saman, og reyna
aö bjarga þvi, sem bjargaö yröi.
Eftir aö þeir mynduöu stjórn,
bættust viö nýir stórfelldir erfiö-
leikar, þar sem voru siversnandi
viöskiptakjör. Þegar litiö er til
baka veröur ekki annaö sagt en
aö vel hafi tekizt á margan hátt.
ísland er eina vestræna landiö
þar sem hefur veriö næg atvinna
á þessum tima. Byggöastefnunni
hefur veriö fylgt áfram. 200
milurnar eru komnar i höfn.
Vinnufriöur hefur veriö sæmi-
legur. Viöskiptahalii og verö-
bólga veröa stórum minni á þessu
ári en I fyrra, þótt enn sé hvort
tveggja of mikiö. Batnandi
árferöi, sem nú viröist framund-
an, á aö skapa möguleika til aö
draga úr veröbólgunni og viö-
skiptahallanum á þeim tveimur
árum, sem eftir eru kjörtimabils-
ins.
Gott
fordæmi
Stjórnarhættirnir á árunum
1934-1939 eru gott dæmi um,
hvernig þjóö getur „unniö sig út
úr erfiöleikunum”, ef ekki
brestur dugandi og framsýna.for-
ustu. A þessum árum fóru saman
mikiö aflaleysi á þorskveiöum og
hrun saltfisksmarkaöarins, en
saltfiskur var þá aöalútfiutnings-
vara landsmanna. Rikisstjórn
Framsóknarflokksins og Alþýöu-
flokksins, sem kom til valda
sumariö 1934, setti sér þaö mark-
miö aö bogna ekki fyrir erfiöleik-
unum, heldur aö vinna sig út úr
þeim. Þrátt fyrir öröugar 'fjár
hagsástæöur var hafizt handa um
margháttaöar framkvæmdir og
nýjungar til aö sigrast á erfiöleik-
unum. Sildariönaöur var stórauk-
inn, karfaveiöar voru hafnar,
fiskþurrkun hafin aö nýju i stór
um stil og siöast, en ekki sizt, ber
aö nefna haröfrystihúsin, en þá
var lagöur grundvöllur þessa
iönaöar, sem nú er mestur i land-
inu. Jafnframt þessu lagöi þjóöin
hartaösér, svo aö ekki söfnuöust
of miklar skuldir erlendis. Þannig
vann hún sig út úr erfiöleikunum
og gat þvi stolt fagnaö fullu frelsi,
þegar lýöveldiö var stofnsett 1944.
Nýfundnalandsmenn, sem
glimdu viö sömu erfiöleika og Is-
lendingar á þessum tima, hafa
aöra sögu aö segja. Þeim tókst
ekki aö vinna sig út úr erfiöleik-
unum, og leituöu þvi hjálpar
Kanadamanna meö þeim af-
leiöingum, aö þeir misstu sjálf-
stæöi sitt og Nýfundnaland varö
fylki i Kanada. Nú harma þeir
þessi örlög.
Gullið hans
Arons
Aron Guöbrandsson hefur sett
aö nýju fram þá kenningu, aö Is-
lendingum geti áskotnazt mikiö
gull, ef þeir láti Bandarikjamenn
greiöa riflega fýrir hersetu staa
hér. A.m.k. geti Islendingar þá
sparaö sér framlög til vega og
flugvalla. Margir mætir menn
hafa oröiö til aö taka undir þetta.
Sumir hafa jafnvel látiö sig
dreyma um, aö hér séu Is'-
lendingar komnir I gullkistu, sem
seint muni þrjóta. Ýmislegt mun
þó eiga eftir aö koma I ljós, þegar
mesta gullvíman rennur af mönn-
um. Hvaö ætla t.d. Aron og co. aö
segja ef Bandarikjamenn fallast
ekki á fjárkröfurnar? Vilja þeir
þá segja herverndarsamningnum
upp og láta herinn fara og landiö
standa Rússum opiö, eins og
margir þeirra, sem hæst taka
undir meö Aroni, telja sig óttast?
Ætla þeir aö bjóöa Bandarikja-
mönnum aö hafa hér herstöövar I
10, 20 eöa 50 ár, ef þeir segja, aö
þeir geti’ekki samiö um mikil
fjárframlög meöan hægt sé aö
segja samningnum upp meö 1 1/2
árs fyrirvara? Þannig mætti
halda spurningunum áfram.
Efling fram-
leiðslunnar
Rétt þykir aö rifja hér upp þá
efnahagsstefnu, sem var mörkuö
á aöalfundi miöstjórnar Fram-
sóknarflokksins siöastl. vör:
„1. Aö rlkisbúskapurinn sé
greiösluhallalaus og skuldir rlkis-
sjóös, sem myndazt hafa á und-
anfórnum árum, séu greiddar
hæfilega niöur.
2. Aösem bezt sé vandaö tilvals
þeirra framkvæmda, sem ráöizt
er I, og aö rikisvaldiö hafi þaö
styrka forystu i samvinnu viö at-
vinnusamtökip, aö þær fram-
kvæmdir sitji fyrir sem arðbærar
eru þjóöarbúskapnum. Fundur-
inn lýstí stuöningi viö þaö aö ár
lega sé gerö lánsfjáráætiun, sem
sé stefnumarkandi um fram-
kvæmdir þjóöarinnar á hverjum
tima. 1 þvi sambandi telur
fundurinn, aö takmarka veröi er-
lendar lántökur viö fjármögnun
þeirra framkvæmda, sem á láns-
timanum afla eöa spara þann
gjaldeyri, sem nægir fyrir fjár-
magnskostnaöinum.
3. Að efld sé sérhver fram
leiðslugrein, sem getur eða hefur
halsaö sér völl á erlendum
mörkuöum og nýjar greinar á
slikum sviöum studdar af alefli.
Sérstaklega þarf aö auka hagnýt-
ingu innlendra hráefna og leita
nýrra, þ.á.m. fiskstofna, sem
ekki eru fulinýttir. Þá minnir
fundurinn á mikla þýöingu mat-
vælaframleiöslu landbúnaöarins
og iönaö úr framleiöslu hans, svo
og fóöurvöruiönaö úr grasi.
4. Aö bætt sé samkeppnisað-
staöa Islenzkra framleiöslugreina
viö erlendan varning á innlendum
og erlendum mörkuöum. Fundur-
inn bendir á, að innlend fram-
leiðsla, sem keppir viö inn-
flutning, þurfi aö greiöa tolla og
söluskatt af hráefni, hærra orku-
verö, hærri fjármagnskostnaö og
búi á margan hátt viö erfiðari aö-
stööu en samkeppnisaöilinn.
Þetta þarf aö leiörétta, og beina
jafnframt fjármagni þjóöarinnar
I vaxandi mæli til aukningar inn-
lendri framleiöslu.”
Eins oghérkemur fram.leggur
Framsóknarflokkurinn höfuö
áherzlu á eflinguframleiöslunnar
og markvissari fjármálastjórn
sem megin úrræði til að sigrast á
efnahagsvandanum. Meö aukinni
framleiðslu er ekki aöeins unnið
gegn gjaldeyrisskortinum og
skuldasöfnuninni heldur skapast
jafnframt miklu betri aðstaða tii
að draga úr verðbólgunni.
Þ.Þ.