Fréttablaðið - 24.02.2006, Blaðsíða 18

24. febrúar 2006 FÖSTUDAGUR18
fréttir og fróðleikur
Ef gengi krónunnar lækkar
er borðleggjandi að verð-
bólguskot kemur og það
rýrir kaupmátt. Íslendingar
hafa búið við meiri kaup-
mátt hvað snertir viðskipti
erlendis en þjóðin getur
með góðu móti staðið undir
og hefur því keypt fyrir
meira en hún hefur aflað.
„Sú veisla getur ekki staðið
endalaust. Við verðum að
ná jafnvægi í utanríkisvið-
skiptum fyrr eða síðar,“
segir dósent við Háskóla
Íslands.
Taugatitringur hefur verið á mörk-
uðum undanfarna daga og erfitt að
spá um það hvernig þróunin verður.
Óhjákvæmilegt þykir að gengið
veikist enn frekar og vísitala krón-
unnar fari úr 111,5 við lokun í gær í
125 eða 130. Hvort, hvenær og
hvernig það gerist þora fæstir um
að spá en flestir óska sér þess að
það verði með sem sársaukaminnst-
um hætti.
„Það er ekki gott að þetta gerist
hratt,“ segir Hörður Arnarson, for-
stjóri Marels, og telur æskilegast
að veiking krónunnar eigi sér stað á
tveimur til þremur mánuðum. „Það
er mjög slæmt fyrir alla að það
myndist ójafnvægi og sá möguleiki
er alltaf fyrir hendi þegar gengið
hefur verið of sterkt og viðskipta-
hallinn svo mikill. Þess vegna er
mikilvægt að þessi þróun hefjist
sem fyrst. Ef hún hefst seinna eykst
möguleikinn á því að þetta gerist
snögglega.“
Hörður segir mikilvægt að vext-
ir lækki og að þannig umhverfi
skapist að stýrivextir Seðlabankans
geti lækkað. Opinberir aðilar geti
gert mikið til að draga úr fram-
kvæmdum og væntingum um þær.
Mikilvægt sé að stjórnvöld hagi
gerðum sínum og ákvörðunum
þannig að framleiðsluspenna og
verðbólguvæntingar fari innan vik-
marka Seðlabankans og hann sjái
sér fært að lækka vexti.
Á endanum brotlending?
„Ef það gerist ekki er hætta á því að
krónan haldist sterk í langan tíma
og þá verður á endanum brotlend-
ing. Það er alveg ljóst. Hættan vex
eftir því sem krónan helst lengur
svona sterk,“ segir Hörður.
Gylfi Magnússon, dósent við
Háskóla Íslands, segir að talsverð-
ur taugatitringur hafi verið á mörk-
uðum síðustu daga og vill engu spá
um það hvert framhaldið verði.
Markaðurinn hafi verið á mjög háu
flugi síðustu misseri og það geti
ekki staðist til lengdar, sérstaklega
sé horft til gengis krónunnar sem sé
orðið ansi hátt og hafi farið hækk-
andi meira eða minna í fimm ár.
„Það er ein af skýringum þess
hvað viðskiptahallinn er mikill og
honum fylgir óhjákvæmilega
skuldasöfnun í útlöndum. Við bæt-
ist að fjármagn hefur flætt inn í
landið. Menn hafa notað það til fjár-
festinga innanlands og utan og þá
verður staðan ansi viðkvæm. Það er
því ekki skrítið að matsfyrirtæki
komi með ábendingu enda hafa
aðrir bent á það áður. Þó að ekkert
nýtt sé í ábendingu matsfyrirtækis-
ins er samt eins og menn hafi hrokk-
ið við,“ segir hann.
Gylfi bendir á að lækkunin síð-
ustu daga hafi verið mun minni en
hækkunin á hlutabréfaverði frá
áramótum. „Þessi lækkun kemur í
kjölfarið á ótrúlegri hækkun hluta-
bréfa. Það þarf að lækka ansi mikið
til að þeir sem geta setið af sér smá
titring nái ekki ágætum árangri til
lengri tíma litið.“
Allir sýsla með pappíra
Gylfi Arnbjörnsson, framkvæmda-
stjóri Alþýðusambands Íslands,
segir að væntingar hafi verið und-
anfarið ár um að draga færi úr
útlánaþenslu bankanna og fjárfest-
ingaþenslu byggðri á skuldsetningu
en það hafi ekki gerst. Þvert á móti
hafi bankarnir kynnt enn frekari
áform um útþenslu.
„Bönkunum hefur fjölgað því
það er búið að breyta mörgum fyr-
irtækjum í fjárfestingarbanka.
Flugfélög eru fjárfestingarfélög,
olíufélög og tryggingafélög eru
eignarhaldsfélög. Öll félög stefna
að því að sýsla með pappíra milli
borða en ekki vera í eiginlegri
atvinnustarfsemi,“ segir hann.
„Hlutfall skammtímaeigna á
móti skammtímaskuldum er mjög
óhagstætt og lágt. Íslenska banka-
kerfið er mjög næmt fyrir því ef
erlendir fjármálamarkaðir draga
lappirnar í kaupum á skuldabréf-
um,“ segir Gylfi og rifjar upp fjár-
málakreppuna í Suðaustur-Asíu.
„Þrátt fyrir góða stöðu ríkissjóðs
en slæma stöðu einkaaðila vegna
skuldsetningar bar hana upp á fjör-
ur ríkissjóðs,“ segir Gylfi. „Í mati
Fitch finnst mér liggja sú spurning
hvort krónan muni standa þennan
vanda af sér ef stjórnvöld ætla ekki
að bregðast við þenslunni með ein-
hverjum aðhaldsaðgerðum. Þeir
óttast brotlendingu ef ekki verður
dregið úr þenslunni.“
Gæta sín á Íslandi
Gylfi segir að áhrif atburðanna
síðustu daga verði að skoða við
endurskoðun samninga í haust.
„Efnahagsstefna sem gengur út á
það að falsa verðbólguna með styrk-
leika krónunnar er tímabundið
ástand. Verðbólgan hefur að vísu
verið um og yfir fjögur prósent
undanfarið ár og það hefur ekki
einu sinni tekist að halda henni
undir vikmörkum Seðlabankans.
Þessi tegund efnahagsstefnu þýðir
ekki annað en frestun á vandanum.
Á einhverjum tímapunkti bresta
forsendur ofursterkrar krónu og í
kjölfarið kemur verðbólgugusa. Það
er það sem við óttumst.“
Hann gagnrýnir fjármálaráð-
herra fyrir að segjast ekkert geta
gert. Viðbrögð við slíkum yfirlýs-
ingum á alþjóða fjármálamörkuð-
um verði: „Við skulum gæta okkar á
þessu landi,“ segir hann. „Stjórn-
völd hljóta að þurfa að axla þessa
ábyrgð með meiri greiningu og
alvöru en svo að segja að bíllinn sé
stilltur á sjálfstýringu.“
Hannes G. Sigurðsson, aðstoðar-
framkvæmdastjóri Samtaka
atvinnulífsins, segir að gengi krón-
unnar hafi verið mun hærra en fái
staðist til lengdar. Fyrirtæki í
alþjóðlegri samkeppni hafi átt erf-
itt uppdráttar. „Þannig viljum við
ekki hafa það enda dregur þetta háa
gengi úr vaxtarmöguleikum og vel-
ferð þjóðarinnar til lengri tíma litið.
Því er óhjákvæmilegt að gengi
krónunnar lækki,“ segir hann.
Hannes segir æskilegt að gengið
liggi kringum 130 og telur það sam-
rýmanlegt jafnvægi í utanríkisvið-
skiptum og eðlilegum rekstrarskil-
yrðum og starfsskilyrðum
fyrir tækja í alþjóðlegri samkeppni.
Hann telur ekki ástæðu til að tala
um hrun þegar rætt sé um atburði
síðustu daga. Hann vill frekar tala
um lagfæringu.
��������������
����������
Nítján ára piltur sem grunaður er um tilraun til manndráps
með sveðju í Garðabæ hefur verið í gæsluvarðhaldi frá
októberbyrjun. Ströng lagaskilyrði eru um beitingu gæslu-
varðhalds þar sem það felur í sér mikla skerðingu á
persónufrelsi. Markmiðið með varðhaldinu er annars
vegar að koma í veg fyrir að sakborningur torveldi
rannsókn máls og hins vegar að taka viðkomandi
úr umferð, þyki það nauðsynlegt vegna öryggis- eða
almannahagsmuna. Af síðari ástæðunni er pilturinn í
varðhaldinu.
Hvenær má dæma í gæsluvarðhald?
Dómstóll getur úrskurðað um gæsluvarð-
hald liggi fyrir rökstuddur grunur um að
sá hafi framið verknað sem hann dæmist
í fangelsi fyrir. Hann getur einnig úrskurð-
að í gæsluvarðhald liggi ákveðin skilyrði
fyrir, til dæmis sé talið að sakborningur
torveldi rannsókn málsins með því til
dæmis að afmá merki eftir brot, skjóta undan munum eða hafa áhrif á vitni
eða samseka. Einnig á það við ef talið er að hann ætli úr landi, í felur eða
að koma sér með öðrum hætti undan málsókn eða fullnustu refsingar eða
ætla má að hann haldi áfram brotum á meðan mál hans er í rannsókn. Í
gæsluvarðhald má einnig dæma til að verja aðra fyrir árásum sakbornings
eða hann sjálfan fyrir árásum eða áhrifum annarra manna. Einnig má
úrskurða mann í gæsluvarðhald ef sterkur grunur er um að hann hafi
framið afbrot sem að lögum getur varðað tíu ára fangelsi.
Hvenær er sakborningur laus?
Sakborningur á að vera laus þegar ástæður til gæslu eru ekki lengur
fyrir hendi. Gæsluvarðhald verður ekki framlengt nema til komi nýr
dómsúrskurður eða að dómur hafi verið kveðinn upp í málinu.
Er gæsluvarðhald fangelsisdómur?
Gæsluvarðhald telst ekki fangelsisrefsing enda
úrskurðað áður en viðkomandi hefur verið fundinn sekur
um refsiverða háttsemi. Gæsluvarðhaldsvist kemur alla
jafna til frádráttar dæmdri refsingu sé aðili sakfelldur.
Heimild: www.fangelsi.is
FBL GREINING: GÆSLUVARÐHALD
Persónufrelsið skert af ástæðu
maí
2002
feb.
2006
129,62
106,96
GENGISVÍSITALAN
Þróunin frá maí 2002 til febrúar 2006
> Orkunotkun á Íslandi 2004 eftir uppruna
Heimild: Hagstofa Íslands
Svona erum við
Verðbólguskot er borðleggjandi
23. nóv.
2004
21. feb.
2006
GENGI BANDARÍKJADALS
Þróunin frá 23. nóvember 2004 fram til 21. febrúar 2006
66,61
66,30
61,19
31. des 2004
63,52
6. feb 2005
64,81
7. des 2005
58,45
31. des 2004
TÓLF MILLJÓNA LÁN MYNDI
HÆKKA UM 360 ÞÚSUND
Tíu prósenta gengisfelling kæmi fram
í þriggja prósenta hækkun á vísitölu
neysluverðs sem dreifðist yfir sex til
tólf mánaða tímabil. Þetta þýðir að
lán upp á tólf milljónir yrði 360 þús-
und krónum hærra en ella. Afborgun
á láni yrði þremur prósentum hærri
og ef afborgun væri fimmtíu þúsund
krónur af þessu tólf milljóna króna
láni í upphafi árs yrði afborgunin
1.500 krónum hærri í lok ársins en
ella. Heimild: KB banki.
FRÉTTASKÝRING
GUÐRÚN HELGA SIGURÐARD.
ghs@frettabladid.is
GREIÐSLUBYRÐI HÚSNÆÐISLÁNA
Miðað við að verðbólga hækki um fjögur prósent og breytist ekki eftir það.
Afborgun í dag Hækkun á mánuði Hækkun á ári
5 milljóna húsnæðislán 25.186 1.007 12.084
10 milljóna húsnæðislán 50.372 2.014 24.168
15 milljóna húsnæðislán 75.558 3.021 36.252
20 milljóna húsnæðislán 100.744 4.028 48.336
25 milljóna húsnæðislán 125.930 5.035 60.420
Forsendur: Lán tekið hjá Íbúðalánasjóði í dag. Lánið er til 30 ára. Um grófan útreikning er að ræða.
Íbúðalánasjóður veitir hvorki 20 né 25 milljóna króna lán.
KRISTNIHÁTÍÐ Í NÍGERÍU Kona á trúarhátíð
sem nýverið var haldin í Nígeríu, en kristin
trú er í miklum uppgangi þar í landi.
FRÉTTABLAÐIÐ/AP
Innflutt orka 28,3%
Innlend orka 71,7%