Fréttablaðið - 05.04.2006, Side 32

MARKAÐURINN 5. APRÍL 2006 MIÐVIKUDAGUR12
Ú T T E K T
Við nokkuð dökkan tón kveður hjá Seðlabanka
Íslands varðandi horfur í efnahagslífi þjóðar-
innar. Í Peningamálum, efnahagsriti bankans,
er spáð minni hagvexti á þessu ári en gert
hafði verið ráð fyrir og óverulegum á næsta
ári, eða 4,2 prósentum á árinu og 0,4 pró-
sentum á því næsta. Þá eru sagðar
horfur á meiri verðbólgu en nemur
verðbólgumarkmiði bankans.
Bankinn brást við verðbólguhorf-
um og hækkaði stýrivexti sína í lok
síðustu viku. Í Peningamálum boðar
hann svo enn strangara aðhald í
peningamálum. „Þótt aðhaldssöm
peningastefna kunni að leiða til
tímabundins samdráttar í þjóðar-
búskapnum, telur Seðlabankinn að
of slök peningastefna við ríkjandi
skilyrði muni að lokum leiða til har-
kalegri aðlögunar en strangt aðhald
nú.“ Má því gefa sér að vaxtahækk-
unarferli bankans sé hvergi nærri
lokið, en næstu ákvörðunar um stýri-
vexti er að vænta frá bankanum 18.
maí næstkomandi. „Hermun með
nýju þjóðhagslíkani Seðlabankans
bendir til þess að vextirnir gætu
þurft að hækka í meira en 15 pró-
sent og haldast þar um töluverða
hríð ef þokkalegar líkur eiga að
vera á því að verðbólgumarkmiðinu
verði náð á spátímanum. Slíkt mat
er þó mikilli óvissu háð,“ segir í
Peningamálum.
Athygli hefur vakið að gengi
krónunnar hefur ekki styrktist
ekki við 75 punkta vaxtahækkun
Seðlabankans síðasta fimmtudag
líkt og við hefði mátt búast, held-
ur hefur gengið haldið áfram að
veikjast lítillega. Telja sérfræðingar
að þar spili inn í óvægin umræða
um íslenskt efnahagslíf sem birst
hefur í erlendum miðlum og hjá
greiningardeildum erlendra banka
undanfarna daga og vikur. Skrifin,
sem á stundum eru sögð byggja á
misskilningi eða mislestri á aðstæð-
um, hafa dregið þannig úr trú á
aðstæður að þeir sem áður hafa
fjárfest í svonefndum krónubréfum
og ýtt undir styrka stöðu krónunnar
halda nú að sér höndum.
YTRI SKILYRÐI ALMENNT TALIN GÓÐ
Þá er ein ástæða talin vera sú dökka
mynd sem Seðlabankinn málar af
efnahagshorfum í spám sínum, bæði
meiri samdrætti í hagvexti en aðrir
hafa spáð, áframhaldandi ójafnvægi
í þjóðarbúskapnum og að viðskipta-
halli dvíni lítið. Þannig er bankinn
talinn hafa tekið undir með þeim
sem spáð hafa efnahagslægð og
grafið um leið undan gengi krón-
unnar.
Seðlabankinn segir minnkandi
vöxt innlendrar eftirspurnar hins vegar vera
óhjákvæmilegan fylgifisk aðlögunar hagkerf-
isins að jafnvægi eftir nokkurra ára ofþenslu-
skeið. „Grunnspá Seðlabankans bendir hins
vegar til þess að aðlögunin sé of hæg og
hætta sé á að undirliggjandi ójafnvægi nái
að festa sig í sessi sakir viðvarandi hárra
verðbólguvæntinga. Því virðist þurfa tölu-
vert aðhaldssamari peningastefnu en felst í
grunnspánni til að verðbólgumarkmiðið náist
innan tveggja ára,“ segir í Peningamálum.
Um leið telur Seðlabankinn ytri skilyrði
þjóðarbúsins almennt vera góð, að minnsta
kosti til skamms tíma litið. „Áætlað er að
hagvöxtur í heiminum hafi verið um 3,2
prósent árið 2005 og spáð er svipuðum vexti
á þessu ári. Gangi spár eftir má því almennt
búast við áframhaldandi góðu ástandi í
heimsbúskapnum,“ segir bankinn og bend-
ir á að heldur hafi dregið úr verðbólgu í
Evrópu og Bandaríkjunum frá því síðasta
haust. „Sveiflur í verðlagsþróun skýrast að
miklu leyti af breytingum á verði eldsneyt-
is. Kjarnaverðbólga, skilgreind sem hækkun
samræmdrar vísitölu neysluverðs án orku og
matvæla, hefur verið lítil.“ Í Peningamálum
segir að þrátt fyrir aukið aðhald að undan-
förnu í peningamálum í Bandaríkjunum og
Evrópu, sem leitt hafi til hækkunar skamm-
tímavaxta, séu raunvextir enn tiltölulega
lágir og framboð lánsfjár mikið. „Verðlag
helstu útflutningsafurða hefur hækkað veru-
lega í erlendum gjaldmiðlum. Góðar horfur
eru á því að verðlag útflutnings haldist áfram
hátt eða hækki jafnvel enn frekar. Hins vegar
eru nú taldar horfur á töluvert minni vexti
útflutnings í ár og á næsta ári en spáð var í
desember,“ segir Seðlabankinn, en þar koma
ekki síst til áhrif af mun minni loðnuafla en
gert var ráð fyrir í fyrri spá bankans. Í stað
þriggja prósenta aukningar í útflutnings-
framleiðslu sjávarafurða er nú spáð tveggja
prósenta samdrætti á árinu.
Í Peningamálum hefur Seðlabankinn á því
orð að miðlun peningastefnunnar um vaxt-
arófið hafi verið misgreið. „Nokkur hækk-
un hefur þó orðið á vöxtum óverðtryggðra
ríkisskuldabréfa með líftíma til um það bil
fjögurra og sjö ára. Útgáfa erlendra aðila á
skuldabréfum í íslenskum krónum hefur hins
vegar þrýst niður vöxtum á skuldabréfum
til eins árs auk þess sem uppkaup eru hafin
á þeim flokki. Á tímabili gætti einnig áhrifa
erlendu útgáfunnar á óverðtryggða vexti til
fjögurra ára, en þau virðast hafa dvínað eftir
að gengi krónunnar tók að lækka, auk þess
sem verulega hefur hægt á útgáfunni það
sem af er marsmánuði. Þrýstings til hækk-
unar hefur gætt á óverðtryggðum bréfum
eftir að matsfyrirtækið Fitch breytti horfum
á lánshæfismati ríkissjóðs úr stöðugum í nei-
kvæðar og krónan lækkaði skarpt í kjölfarið.
Það kann að skýrast af því að horfur séu tald-
ar á lakara mati á lánshæfi bréfanna, en hitt
vegur þó líklega þyngra að fjárfestar telji
verðbólguálag óverðtryggðra skuldabréfa of
lágt í ljósi gengislækkunar krónunnar.“
HEIMILIN FINNA MEIRA FYRIR HRÆRINGUM
Líklega hafa þær hræringar sem orðið hafa á
fjármálamörkuðum nýlega haft aðhaldsáhrif
á heimili landsins, að mati Seðlabankans.
„Vextir húsnæðisveðlána hafa hækkað þrátt
fyrir nýlega lækkun ávöxtunarkröfu verð-
tryggðra skuldabréfa. Vextir óverðtryggðra
lána hafa hækkað, en aukist verðbólguvænt-
ingar heimilanna einnig á næstunni hefur
hækkunin tæpast varanleg aðhaldsáhrif.
Gengislækkun krónunnar mun skila sér í
þyngri greiðslubyrði á erlendum lánum, en
þau vega ekki þungt í greiðslubyrði einstakl-
inga,“ segir bankinn en hlutfall gengisbund-
inna útlána lánakerfisins til heimila er talið
vera milli þrjú og fjögur prósent, en undir lok
síðasta árs mun hafa hægt á útlánaaukningu
lánakerfisins til heimila.
Þá segir að áhrif lægra gengis komi mis-
munandi mikið við ýmsa geira atvinnulífs-
ins. „Gengislækkun stuðlar að meiri hagn-
aði í samkeppnisgreinum, eykur hins vegar
greiðslubyrði fyrirtækja sem skuldsett eru
í erlendum gjaldmiðlum, en gerir jafnframt
erlenda lántöku hagkvæmari, að því gefnu
að vænst sé minni lækkunar gengis eftir
að gengisaðlögun er komin fram að hluta.
Sterk króna á síðastliðnu ári virðist ekki hafa
dregið úr erlendri lántöku fyrirtækja, þrátt
fyrir að líkur á að gengið leiti jafnvægis
hafi aukist eftir því sem raungengið fjar-
lægðist langtímajafnvægi sitt. Hlutfall geng-
isbundinna lána hefur þó lækkað þar sem
útistandandi lán hafa lækkað í krónum talið
sökum sterkara gengis. Lægra gengi mun
hækka þetta hlutfall á ný og auka greiðslu-
byrði fyrirtækja,“ segir bankinn en bendir
um leið á að í vöxt færist að fyrirtæki verji
sig fyrir gengisáhættu með skiptasamning-
um. „Kostnaður við gengisvarnir hefur verið
lægri upp á síðkastið en oft áður, að hluta til
vegna erlendu útgáfunnar á skuldabréfum í
íslenskum krónum. Upplýsingar um umfang
og kjör skiptasamninga eru hins vegar af
skornum skammti.“ Seðlabankinn telur því
erfitt að ráða í heildaráhrif nýlegra hræringa
á fjármálamörkuðum á fjármálaleg skilyrði
fyrirtækja, en telur þau sennilega minni en
virðist við fyrstu sýn.
MISVÆGI RÍKIR Í HAGSTJÓRNINNI
Ólafur Ísleifsson, hagfræðingur og lektor
við viðskiptadeild Háskólans í Reykjavík,
segir fleiri verða að leggjast á árar með
Seðlabankanum og nefnir þar sérstakleg-
ar fjármál ríkis og sveitarfélaga. „Ummæli
bankans að verðbólgumarkmiðinu verði ekki
náð nema til komi nokkurra prósenta hækk-
un á stýrivöxtum hlýtur að verða að skilja
sem hvatningu í þessa átt.“
Ólafur undrast ummæli í stefnugrein
Peningamála að stefna bankans kunni að
leiða til tímabundins samdráttar í efnahags-
Seðlabankinn boðar að tímabundið hægi á hagvexti
Í Peningamálum Seðlabanka Íslands er sagt að tímabundinn samdráttur kunni að verða fylgifiskur
aðgerða til að ná tökum á verðbólgu. Krónan hefur ekki styrkst líkt og búist var við eftir 75 punkta
stýrivaxtahækkun bankans fyrir helgi. Óli Kristján Ármannsson kynnti sér umræðu um horfur í
efnahagsmálum þjóðarinnar.
ÓLAFUR ÍSLEIFSSON Ólafur er hagfræðingur og lektor
við viðskiptadeild Háskólans í Reykjavík.
Kauphöll Íslands segir ástæðu til
að huga að miðlun upplýsinga um
íslensk efnahagsmál og fjármál í
ljósi áhrifa umræðu á alþjóðavett-
vangi um þau. Umræðan, sem sögð
er hafa verið óvægin og fremur
beinst að neikvæðum þáttum en
jákvæðum, hefur ýtt undir óróa og
sveiflur á hlutabréfamarkaði.
Kauphöllin bendir á að
Úrvalsvísitalan hafi verið um 20
prósentum lægri nú í lok fyrsta
ársfjórðungs ársins, en hún var
hæst áður en umræðan hófst. „Þrátt
fyrir lækkunina er Úrvalsvísitalan
þó 6,5 prósentum hærri í lok árs-
fjórðungsins en hún var um ára-
mótin – og lægsta gildi hennar á
fjórðungnum var svipað og ára-
mótagildið. Það er umhugsunar-
efni hvað skyndileg tónbreyting í
alþjóðapressunni – að því er virðist
af litlu tilefni – getur valdið miklu
umróti hér heima,“ segir Þórður
Friðjónsson, forstjóri Kauphallar
Íslands, í yfirliti fyrsta ársfjórð-
ungs hjá Kauphöllinni.
Greining Glitnis banka tekur
í sama streng og segir þróun
Úrvalsvísitölunnar hafa verið
með nokkuð sérstökum hætti á
nýliðnum ársfjórðungi. „Framan
af hækkaði vísitalan hratt og náði
hámarki í 25 prósenta hækkun um
mitt tímabilið. Þá lá leiðin niðurá-
við og endaði vísitalan í 5.894 stig-
um sem gerir 6,5 prósenta hækkun
á fyrsta ársfjórðungi. Segja má að
bjartsýni og góð uppgjör hafi skýrt
þessar miklu hækkanir framan af
en að svartsýni í kjölfar mikillar
erlendrar umfjöllunar um íslenska
hagkerfið og bankana skýri að
töluverðu leiti miklar lækkanir frá
miðjum febrúar,“ segir bankinn,
en bendir um leið á að 6,5 prósenta
hækkun á einum ársfjórðungi telj-
ist nokkuð góð ef hún væri upp-
reiknuð á ársgrundvöll og næmi þá
29 prósentum.
Óvægin
umræða
hefur áhrif
Nýjustu mælingar á atvinnuleysi sýna
að það hafi dregist saman um 1,2 pró-
sent í febrúar frá sama mánuði árið 2004,
en í efnahagsfregnum Kaupþings banka
kemur fram að langtímaatvinnuleysi
hafi farið minnkandi síðan í mars 2003.
„Skammtímaatvinnuleysi hefur einnig
farið lækkandi síðan í byrjun árs 2003.
Samkvæmt tölum frá OECD er langtíma-
atvinnuleysi hér á landi mun minna en í
öðrum löndum,“ segi bankinn, en OECD
skilgreinir langtímaatvinnuleysi sem það
atvinnuleysi sem hefur varað í 12 mánuði
eða lengur. „Árið 2004 reyndist langtíma-
atvinnuleysi á Íslandi vera um 11 prósent
af heildaratvinnuleysi, en meðaltal OECD
landanna nam 32 prósentum og er Ísland
því í hópi landa með lægsta langtímaat-
vinnuleysi.“
Atvinnuleysi er
minna hér
Á ÁRSFUNDI SEÐLABANKANS
Halldór Ásgrímsson forsætisráðherra,
Davíð Oddsson seðlabankastjóri og
Ólafur G. Einarsson, formaður banka-
ráðs Seðlabankans, fluttu allir ræður á
ársfundi Seðlabankans síðasta föstudag.
MARKAÐURINN/STEFÁN