Fréttablaðið - 22.06.2006, Síða 18

22. júní 2006 FIMMTUDAGUR18
fréttir og fróðleikur
Svona erum við
2003
34
5.
35
0
39
1.
38
2
29
1.
60
1
2004
2005
Hapro farangurskassi
er snjöll lausn til að koma öllum farangrinum fyrir í bílnum.
Kletthálsi 13 // s. 587 6644 // www.gisli.is
Sterku kerrurnar frá
Camp-let í mörgum stærðum
Fortjöld frá Isabella fyrir fellihýsi,
ferðabíla og hjólhýsi. Örugglega
bestu fortjöld sem fáanleg eru.
Verð frá 19.900
Farangurs
kassar
Það sem upp á vantar
Hestakerrur frá Camp-let sem bera af Ný hentug skjóltjöld í garða
frá Isabella. Verð frá 24.900 kr.
Sagt var frá því í gær að starfsmenn Lands-
bankans hefðu fjölmennt í bíl Blóðbankans til
að gefa blóð. Sigríður Lárusdóttir er hjúkrunar-
fræðingur og deildarstjóri Blóðbankans.
Hversu margir gefa blóð á hverju ári?
Það eru á milli níu og tíu þúsund blóðgjafar
sem koma einu sinni eða oftar á ári og eru
gjafirnar um sautján þúsund á ári. Það eru 450
millilítrar í hverjum skammti þannig að þetta
eru um 8000 lítrar. Við þurfum 70 blóðgjafa
á hverjum einasta degi til að standa undir því
sem heilbrigðisstofnanir um allt land þurfa
og við þurfum að hafa svolítið fyrir því að ná
þessu marki.
Hver eru skilyrðin fyrir blóðgjöf?
Við fyrstu komu þarf að fylla út sjúkraskýrslu og síðan er tekið sýni og athugað
með vírusa og í hvaða blóðflokki viðkomandi er. Hann þarf að vera heilbrigður
og laus við lyf í líkamanum. Ef allt er í lagi þá má koma og gefa blóð eftir hálfan
mánuð. Karlar mega gefa fjórum sinnum á ári og konur þrisvar.
Hafið þið meiri þörf fyrir einn blóðflokk en annan?
Okkur skortir oftast algengasta blóðflokkinn, O, enda gengur hann í alla. Við þurf-
um alltaf að eiga ákveðið magn af O mínus blóði, sem er svokallað neyðarblóð,
sérstaklega á þessum tíma, á sumrin þegar það er þung umferð á þjóðvegunum
og tíðari slys. Hins vegar eru bara 7-8% Íslendinga í O-mínus blóðflokki.
SPURT OG SVARAÐ
BLÓÐBANKINN
Mest þörf fyrir O mínus
SIGRÍÐUR LÁRUSDÓTTIR HJÚKRUN-
ARFRÆÐINGUR OG DEILDARSTJÓRI
BLÓÐBANKANS. FRÉTTABLAÐIÐ/HARI
Á dögunum ákváðu starfsmenn í þjónustu-
störfum í Leifsstöð að leggja niður störf milli
klukkan fimm og átta á sunnudagsmorgun
til að mótmæla bágum kjörum og slæmri
vinnuaðstöðu. Talsmenn Samtaka atvinnulífs-
ins og verkalýðsfélags starfsmannanna kalla
aðgerðirnar ólöglegt verkfall.
Hvenær er verkfall löglegt?
Samkvæmt lögum mega stéttarfélög ákveða
verkfall til þess að ná fram kjarasamningi sé
öllum formsreglum fullnægt. Þær reglur kveða
meðal annars á um tilkynningaskyldu, atkvæða-
greiðslu og framkvæmd, en mjög hart er tekið
á því sé ekki farið eftir öllum þessum reglum
þegar boðað er til verkfalls. Ef þetta er ekki gert
er hætt við að verkfallið verði dæmt ólöglegt.
Í verkfalli falla niður störf þeirra sem að því
standa, og er það í höndum þeirra að ákveða
hversu alvarleg vinnustöðvunin er. Sumar stéttir
hætta allri vinnu þangað til samningar nást,
aðrar hætta allri vinnu í fyrirfram ákveðinn tíma
og enn aðrar vinna enga yfirvinnu meðan á
samningaviðræðum stendur. Einnig eru dæmi
um að starfsmenn hafi unnið hægar en venju-
lega í verkfalli.
Hver eru viðurlögin við ólöglegu verkfalli?
Ef þeim reglum um boðun verkfalls sem
nefndar eru að ofan, ásamt fleirum, er ekki fylgt
nákvæmlega getur verið um ólöglegt verkfall að
ræða. Það þýðir að starfsmenn eru frá vinnu án
leyfis og getur vinnuveitandi skipað starfsfólki að
mæta aftur til vinnu ellegar verði því sagt upp.
Hann má einnig ráða aðra í störf þeirra sem
tóku þátt í verkfallinu, en það má hann ekki ef
verkfallið er löglegt. Ef verkfallið hefur í för með
sér tjón atvinnurekanda getur hann einnig farið
í skaðabótamál við einstaka starfsmenn eða
stéttarfélag, hafi það tekið þátt í aðgerðunum.
FBL-GREINING: VERKFÖLL
Mikið þarf til að verkfall sé löglegt
Fyrsti sérmenntaði erfða-
ráðgjafinn hefur tekið til
starfa hér á landi. Hlutverk
hans er að miðla upplýsing-
um um erfðasjúkdóma og
rannsóknir vegna þeirra,
hjálpa fólki að taka á móti
fréttum um erfðasjúkdóma
og vinna úr tilfinningum
þeim tengdum. Verið er að
byggja upp aukna þjónustu
á sviði erfðaráðgjafar á
Landspítala-háskólasjúkra-
húsi.
Hlutverk erfðaráðgjafa felst í
almenningsfræðslu, að miðla upp-
lýsingum um erfðir og erfðasjúk-
dóma, segja frá því hvernig sjúk-
dómarnir erfast, hver hugsanleg
áhætta einstaklingsins og barna
hans er, hjálpa fólki að takast á við
tilfinningarnar sem fylgja því að
frétta um, fá og vera með erfða-
sjúkdóma og undirbúa fólk undir
það að fara í erfðarannsókn.
Vigdís Stefánsdóttir, fyrsti sér-
menntaði erfðaráðgjafinn á Íslandi,
er nýtekin til starfa á erfða- og
sameindalæknisfræðideild LSH.
Hún er þessa dagana í starfshópi
sem er að ljúka við gerð bæklings
um fósturskimun og fósturgrein-
ingu sem verður dreift til þung-
aðra kvenna um allt land. Starfs-
kraftar hennar fara þó mest í viðtöl
við pör, eða konur, þar sem fóstur-
skimun eða fósturgreining hefur
leitt í ljós að eitthvað er að hjá
fóstrinu og uppbyggingarstarf í
samstarfi við lækna og aðra starfs-
menn LSH.
„Í líkama okkar allra eru fjöl-
margar breytingar á erfðaefni.
Oftast valda þær engum vandræð-
um. Það er bara þegar þær valda
sjúkdómum sem við höfum áhyggj-
ur af þeim,“ segir Vigdís.
Fjölskyldusagan er mikilvæg
Erlendis skiptist erfðaráðgjöf í
almenna erfðaráðgjöf, erfðaráð-
gjöf á fósturskeiði og erfðaráðgjöf
krabbameina. Erfðaráðgjöf
krabbameina er stærst og mest
vaxandi því að vitneskjan um
erfðafræði krabbameina vex
stöðugt. Á LSH er Vigdís að skipu-
leggja krabbameinserfðaráðgjöf í
samvinnu við Óskar Jóhannsson,
lækni á krabbameinsdeild, en hann
er nýkominn frá Svíþjóð. Hann
hefur séð um erfðaráðgjöf krabba-
meina og er mikill áhugamaður um
hana.
Sjálf hefur Vigdís mikinn áhuga
á erfðaráðgjöf á fósturskeiði. „Ég
veit ekki hvers vegna en ég dregst
alltaf að erfðaráðgjöf á fóstur-
skeiði. Ég er stöðugt að lesa grein-
ar um þau mál og sá lestur kveikti
meðal annars áhuga minn á að búa
til gen.is en á þeim vef er stærsta
erfðafræðiorðasafn landsins og
þýðingar á greinum og upplýsing-
ar um ýmsa erfðasjúkdóma,“ segir
hún.
Mikið uppbyggingarstarf er
framundan í erfðaráðgjöfinni hjá
LSH og verður á næstunni boðið
upp á meiri þjónustu en áður. Vig-
dís segir að fólk geti leitað til deild-
arinnar, hringt eða pantað tíma
hafi það áhyggjur af eða viti af
erfðasjúkdómum í fjölskyldunni.
Einnig geta læknar vísað fólki til
deildarinnar vegna gruns um
erfðasjúkdóm.
Meta ættgengið
„Ég tek á móti fólki og tek niður
helstu upplýsingar. Ég fæ sam-
þykki fólks fyrir því að skoða við-
eigandi sjúkraskrár og leita upp-
lýsinga um rannsóknir sem gerðar
hafa verið. Ég tek líka niður helstu
upplýsingar fyrir ættartréð og fjöl-
skyldusöguna. Fjölskyldusagan er
óhemju mikilvæg og ættartréð líka
þegar kemur að því að skoða hvern-
ig erfðir liggja í fjölskyldunni. Það
má segja að það sé mikilvægasta
tæki erfðaráðgjafans til að meta
ættgengi sjúkdóma, hvort einhver
sjúkdómur er í fjölskyldunni eða
hvort það er bara einstakt tilfelli. Í
mörgum tilvikum verða breyting-
ar á erfðaefni í fyrsta sinn í við-
komandi einstaklingi og það þarf
ekki að vera neinn annar með sjúk-
dóminn. Eftir sem áður vill fólk
vita um hann, skilja hvað er í gangi
og vita hvort hann erfist eða ekki.“
Flókið að vita um genin
Það er flókið mál að fá vitneskju
um erfðasjúkdóm, ekki síst er það
stórmál að fá upplýsingar um sjúk-
dóm sem kemur fram seint á
ævinni. Vigdís tekur dæmi um fjöl-
skyldu, foreldra og 25 ára einstakl-
ing. Fjölskyldusaga sýnir að ætt-
gengur sjúkdómur getur verið
fyrir hendi hjá öðru foreldrinu og
hann er hugsanlega alvarlegur og
ólæknandi. Einstaklingurinn vill fá
rannsókn þó að foreldrarnir hafi
ekki veikst. Hann hefur fullan rétt
á að vita hvort hann sé arfberi en
foreldrarnir vilja kannski ekki fá
vitneskjuna.
„Um leið og einstaklingurinn er
búinn að fá úr því skorið að hann
hafi breytinguna hefur það áhrif á
foreldrana sem um leið eru búnir
að fá þessa vitneskju. Þetta hefur
því töluverðar afleiðingar. Vitn-
eskja verður ekki tekin frá fólki og
vitneskjunni geta fylgt afleiðingar
og flóknar tilfinningar,“ segir hún.
„Það getur haft miklar afleið-
ingar fyrir fólk að frétta að eftir
tíu til tuttugu ár verði það hugsan-
lega veikt,“ segir Vigdís. „Fólk vill
svör og útskýringar. Það vill fá að
vita hvað er í gangi, hvort hætta sé
á að sjúkdómurinn erfist og hvað
það þýðir fyrir það sjálft og afkom-
endur. En svo eru aðrir sem vilja
ekki fá þessa vitneskju.“
Veitir ráðgjöf um
ættgenga sjúkdóma
VITNESKJAN HEFUR AFLEIÐINGAR „Um leið og einstaklingurinn er búinn að fá úr því skorið
að hann hafi breytinguna hefur það áhrif á foreldrana sem um leið eru búnir að fá þessa
vitneskju. Þetta hefur því töluverðar afleiðingar,“ segir Vigdís Stefánsdóttir, fyrsti sérmennt-
aði erfðaráðgjafinn á Íslandi. Vigdís er hér með samstarfskonum sínum, Auði D. Jónsdóttur
skrifstofustjóra og Guðlaugu Torfadóttur líffræðingi. FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
RANNSAKA DNA
Nokkrir læknar veita og hafa veitt
klíníska erfðaráðgjöf á Íslandi en Vigdís
Stefánsdóttir er fyrsti einstaklingurinn
sem beinlínis lærir og starfar við erfða-
ráðgjöf. Hún hefur nú tekið til starfa á
erfða- og sameindalæknisfræðideild
Landspítala - háskólasjúkrahúss en
deildin annast rannsóknir til greiningar
á erfðasjúkdómum og erfðaráðgjöf í
tengslum við hættu á sjúkdómserfðum.
Erfðaefni mannsins er aðalviðfangsefni
deildarinnar, þar er verið að rannsaka
DNA. Deildin sinnir fósturskimun sem
byggist á mælingu lífefnavísa í sermi
hjá þunguðum konum á meðgöngu.
Niðurstöðurnar gefa til kynna hvort
auknar líkur eru á tilteknum litningagöll-
um. Litningarannsóknir eru gerðar hjá
börnum eða fullorðnum þegar grunur
vaknar um vanskapnað eða þroska-
hömlun sem gæti stafað af litningagalla.
Nýburaskimun felst í að leitað er að
tveimur alvarlegum, meðfæddum
sjúkdómum þegar blóðdropi er tekinn
úr hæl hjá öllum nýfæddum börnum
á Íslandi.
Sameindaerfðafræðirannsóknir felast
í leit að tilteknum stökkbreytingum
í erfðaefni hjá einstaklingum sem
grunaðir eru um að hafa ákveðna erfða-
sjúkdóma.
> Brottfarir Íslendinga frá Keflavíkurflugvelli
Heimild: Hagstofa Íslands
FRÉTTAVIÐTAL
GUÐRÚN HELGA SIGURÐARD.
ghs@frettabladid.is