Tíminn - 09.07.1978, Blaðsíða 12

12
Sunnudagur 9. júli 1978
Rætt við Hrafn Tutinius prófessor i heiibrigðisfræði og yfirtækni A
MATARÆÐI
KRABBAMEIN
t þessu vifttali er fjallaft um gagnrýni faraldsfræftinga á aftferftir
manneldisfræftinga vift upplýsingaöflun og þar af leiftandi aft niftur-
stöftur þeirra séu óábyggilegar. Krafn Tulinius segir 1 vifttalinu aft
kenningar um áhrif dýrafitu á kransæftasjúkdóma eigi ekki vift hér
á íslandi, þar sem ekki hefur orftift mikil breyting á dýrafituneyzlu.
Ahrif mataræftis á krabbamein ber á góma og nýjustu kenningar I
þvi sambandi o.m.fl.
Vísindamenn margra þjófta,
sem hafa sérhæft sig i ýmsum
raungreinum keppa margir aft
sama viftfangsefni — krabba-
meinsrannsóknum. Visinda-
mennirnir nálgast viftfangsefnift
úr ólikum áttum og aftferftirnar
eru ólikar. Þeir halda meft sér
fundi og ráftstefnur, þar sem þeir
ræfta um rannsóknir vift starfs-
bræftur sina. Nýlega var haldin
slfk ráftstefna i Sviþjóft, þar sem
fjallaft var um áhrif mataræftis á
krabbamein. Þar voru mættir
faraldsfræftingar og manneldis-
fræftingar, sem greindu frá nýj-
ustu rannsóknum, hver á sinu
svifti.
Faraldsfræöi og manneldis-
fræfti eru þeim sem litift til þekkja
sjálfsagt merkingarlaus hugtök
og þvl fylgja hér skilgreiningar á
þeim. Faraldsfræfti er sú fræfti-
grein, sem fjallar um útbreiftslu
sjúkdóma og þá hætti, sem
ákvefta tiöni þeirra meftal manna.
Manneldisfræftin fjallar um
samband heilsu og mataræöis,
þarfir likamans fyrir hin ýmsu
næringarefni og starfsemi efna i
fæöunni.
I ágripi fundargerftar fundarins
i Sviþjóft segir m.a.: „Fundar-
menn voru á einu máli um aft þörf
sé fyrir aft rannsökuð séu nánar
áhrif næringarefna á tiftni
krabbameins meft tilliti til fæftu-
vals fólks i fortift og framtift. Rætt
var um ágalla þeirra aftferfta sem
næringarefnafræftin beitir. Þessi
ráftstefna ætti aft stuftla aö betri
og marktækari aftferftum nær-
ingarefnafræftinnar”. Þaft var
framangreint atrifti, sem var til
umræftu I vifttali blaftamanns
Hrafn Tulinius — visbendingar
eru ekki sannanir á nokkurn
hátt.
Timans vift Hrafn Tulinius far-
aldsfræöing, meinafræfting og
yfirlækni krabbameinsskráning-
ará Islandi. Hrafnflutti fyrirlest-
ur um magakrabbamein á um-
ræddri ráftstefnu.
Þaft var skoftun þeirra faralds-
fræftinga sem sóttu ráftstefnuna,
að nifturstöftur matvælafræfting-
anna væru óáby ggilegar. A hvafta
rökum byggir þú þessa skoftun?
Nifturstöfturnar eru fyrst og
fremst óábyggilegar vegna þess
aöviftfangsefnifter erfitt. Vift vit-
um aft áhrif umhverfisins á þessa
langvinnu sjúkdóma, krabba-
mein, eru meiri en áhrif erfft-
anna, ognánustu samskipti okkar
vift umhverfift er fæftan sem viö
borftum. Þvi teljum vift aft matar-
æfti, efta samsetning fæöunnar,
geti aukift eöa minnkaft tiftni
ákveöinna tegunda krabbameina.
Tilgangurinn meft rannsóknum
matvælafræftinganna er aft geta
gert sér grein fyrir — i fyrsta lagi
hvafthver einstaklingur boröar af
einstökum matvælategundum,
helzt meft sem nákvæmastri vitn-
eskju um innihald matvælanna. 1
öftru lagi er tilgangurinn sá aft
kanna hvernig matarvenjur
krabbameinssjúklinga eru frá-
brugftnar matarvenjum alls
fjöldans. — Ég sagfti aft niftur-
stöfturnar væru óábyggilegar
vegna þess hve viftfangsefnift er
erfitt. Annaft hvort eru aftferftir
manneldisfræftinganna of vinnu-
frdiar efta aft þær eru ónákvæm-
ar.
Þegar veriö er aft leita aft or-
sökum langvinnra sjúkdóma eins
og krabbameina, þá eru þaft viss
atriöi sem er tiltölulega auftvelt
aft meta. Þaft er t.d. tiltölulega
auftvelt aö skipta fólki I ákveftna
hópa eftir reykingum. Þaft er stór
hópur, sem aldrei reykir og stór
hópur stórreykingamanna. En
þegar talaö er um matarvenjur
fólks i gegnum áratuga timabil
verfta málin svo miklu flóknari.
un
hátt er grófasta aftferftin sem
manneldisfræftin hefur yfir aft
ráfta.
Þvi næst nefhdi Hrafn þær aö-
ferftir sem mifta aft þvi aö athuga
neyzlu einstaklinga. Þaft eru
Aðferðir matvælafræð-
innar við upplýsingaöfl-
„Tilkoma kransæftasjúkdóma-
faraldursins verftur ekki skýrð
meft þvi aft islendingar séu aft
breyta fæfti sinu til mun meiri
dýrafituneyzlu en þeir gerftu
fyrr á timum."
Hrafn taldi siftan upp þær aft-
ferftir manneldisfræftinnar, sem
mest eru notaftar I dag og verftur
hér afteins drepift á þær sem
mestri gagnrýni sæta nú meftal
faraldsfræftinga. Þar skal fyrsta
telja þá aftferft, er á ensku er köll-
uö „food balance sheet”. Þar er
matvælaframleiftslan i landinu
athuguft ásamt inn- og útflutningi
matvæla. Þau matvæli sem glat-
ast eru einnig tekin meft I reikn-
inginn. Þaft sem eftir er, efta
neyzlan i viökomandi landi, er
dreift yfir á höföatölu þjóftarinnar
og ályktanir dregnar af þvi.
Hrafn sagfti, aft þaft væri ljóst, aft
athugun á neyzlunni á þennan
spurningalistar sem lagftir eru
fyrir fólk, þar sem þaft svarar
spurningum annafthvort um hvaö
þaft borftar yfir afia ævina efta á
einstökum timabilum og þá langt
aftur i timann, þvi þegar fengizt
er viö rannsóknir á svo langvinn-
um sjúkdómi sem krabbameini er
gert ráft fyrir aft orsakanna sé aft
leita langt aftur i timann.
Mataræftisdagbók er sú aöferft,
sem Hrafn sagfti aft væri mikift aft
ryftja sér til rúms. Fólk er þá beft-
ift um aft halda dagbók yfir allt
sem þaft borftar, hve mikift, hve
oft o.s.frv.
önnur aftferö er sú, sem notuft
var hér vift stóru rannsóknina á
árunum 1939-’41, sem Július
Sigurjónsson læknir stóft fyrir.
Vigtar-og dagbækur voru útveg-
aftar handa húsmæftrum, og þær
beftnar um aft halda nákvæma
dagbók yfir allt sem fór I mats-
eldina, hverjir neyttu máltiftar-
innar, og aftgera grein fyrir hver
afgangurinn varft.
Sem dæmi um þær vinnufrekari
aftferftir, sem Hrafn nefndi má
nefna þá sem þykir langbezt, en
hún er sú, aft sérmenntaöur
manneldisfræftingur fylgi hverj-
um einstaklingi eftir og skrái
hvers hann neytir. Slikar rann-
sóknir eru i gangi I Cambridge og
náftu til 60 einstaklinga á s.l. ári.
Manneldisfræðin þarf að
koma sér upp betri að-
ferðum
Sú gagnrýni sem kom upp á
ráftstefnunni i Sviþjóft beinist aö
nákvæmni þeirra aftferfta sem
hugsanlegt er aft beita vift nógu
stóra hópa fólks. Þaft er ábyggi-
legt, aft fólk veit ekki nákvæm-
lega hvaft þaft borftar á löngu
timabili og þaft er litill áhugi á aft
segja til um hvaft þaft borftar.
Fólk borftar 4-5 sinnum á dag alla
ævi og þaft er engin ástæfta til aft
muna hvaft þaö boröaöi efta i hve
miklu magni. Og nákvæmari aft-
ferftir krefjast of mikillar vinnu,
Manneldisfræftin þarf án efe aft
koma sér upp betri aftferðum til
aft afla þessara upplýsinga, þaft
hafa faraldsfræöingar bent á. Ef
vift heföum t.d. aftferft til aft rafta
fólki upp i hópa eftir neyzlu á
mettaftri fitusýru, værum vift bet-
ur sett. En þaö er feikilega erfitt
aft koma sér upp þessum aftfer-
um.
Gullöld manneldisfræð-
innar
— Gullöld manneldisfræftinnar
eránefa á áratugunum I kringum
siftustu aldamót, en þá voru
Orðgnóttin o
aft minnsta kosti til aft gera hon-
um mannskrattanum.
Um þetta er hann aft hugsa
nokkur kvöld. En hann hefur sig
ekki upp i svona herhlaup. Hann
er enn aft hugsa um þetta þegar
hann einn daginn sér Sigga
flengjast á jeppanum inn veginn.
Hann er þá stundina vift gegning-
ar hjá útihúsunum. Bölvaöur
nokkur, hugsar hann, sá sækir
fast i krásina.
En aö þessusinni fer Siggi ekki
heim aft bæjardyrunum, heldur
kemur uppafthlöftunni til Arna og
fer aft lita á heybirgftir hans og
finnst hann búa allvel aft heyjum,
hafa talsverftar fyrningar. Hefur
þúekki fyrningar gamla manns-
ins i vor, segir Arni. Fyrningar?
endurtekur hinn. Jú, trúlega ein-
hvern stabba. Og hvort ég fer aft
búa i vor — þaft er ekki efnilegt aft
fastráfta svoleiftis, áftur en maftur
hefur fest sér kvenmannsnefnu.
Kvenmannsnefnu? Arni litur á
Sigga. Siggi lætur eins og hann
taki ekki eftir þvi aft Arna er oröift
órótt. Þaft er nú hér i Gröf, þaft
hafa orftift snögg umskipti hjá þér
finnst sumum. — Blessuö um-
skipti vildi ég sagt hafa, þó aö
einhver ljóftur kunni i flestu aö
vera.
— Læt ég þaö vera, svarafti
Arni, þaft er fátt sem fæst án þess
aft einhverju sé til kostaft. — Þaft
segir þú gullsatt og þú ekki heldur
á horleggjunum meft peninga,
sifrar Siggi. Hitt er þaft aft allt
eyftist sem af er tekift. Þaft var
svona aft mér komift aft slá upp á
þvi i góftsemd vift þig hvort þaö
gæti ekki komift sér vel fyrir báfta
aö þú eftirlétir mér FIu, ef hún
léfti máls á þvi aft breyta iitils-
háttar til. Siggi færir mörg rök
fyrir sinu máli, sýnir Arna fram á
aft mjög kostnaöarminna sé fyrir
hann aft hafa Þurifti hún geri lika
minni kröfur en Fia. Þuriftur sé
amstursmanneskja og mundi
endast honum i mörg ár.
Ég get gert þig bölvanlegan éf
þú túlkar frá mér vistráftift hjú
segir Arni. Og Fiu, hana gæti ég
klagaft fyrir vistrof.
Þeir þæfa um þetta gófta stund
og á ýmsa vegu. Árni lýtur höffti
gýtur augunum upp á Sigga og
hugsar meö sér: Mikill snillingur
er pilturinn aft tala máli sinu. Og
mest er þetta satt sem hann segir.
Bættur væri skaftmn þó aft eitt-
hvaft drægi úr þvottunum og
bakstrinum ásamt mörgu fleiru.
Um stund hiar hann sér vift aft
svara. A6 lokum segir hann þó:
þaft kynni aft vera eitthvert viftlit
afttala um þetta ef ég fengi aftur
peningana sem þú tókst af mér
fyrir aft sækja þær. — Þá dettur
andlitift af Sigga. — Nei nú ertu
ekki sanngjarn Arni, þetta er eins
og vift séum aft verzla meft
konurnar. Ég myndi skammast
min fyrir þaö alla ævi. Og þaft er
ekki eins og ferftin hafi verift þér
gagnslaus, þegar þú hefur Þurifti
eftir, segir Siggi meö sann-
færingarþunga.
Verzla og verzla, viöskipti eru
svo margs slags, segir Arni og
getur ekki tekift neitt mark á
svona orftaleppum. Peningana
vill hann fá refjalaust ef þeir eiga
aft semja um þetta. Siggi reynir
aö malda i móinn en nú hrina for-
tölur hans ekki á Arna, hann er
þráreinsog tjófturkálfur. — Jæja,
jæja, segir Siggi loksins, þegar
Arna verfturekkihaggaft. Ég vinn
þaft þá mér til friftar aft skila
peningunum, þóttóréttlátt sé þaft.
Sáttir verftum vift aft vera
bráftum nokkurs konar mágar
efta eitthvaft i þá áttina.
Siðan er haldiö heim til aft
hressa sig á kaffisopa. Fia er
handfljótaösetjabollana áborftift
og auftvitaö ryftur hún á boröiö
hverjum kökudiskinum af öftrum.
Siggi er lystugur eftir allt
þjarkift i hlööunni mokar sykri I
kaffiö og hámar i sig kökurnar.
En Arniheldur i vift sig, græftgi er
honum viöurstyggö lætur sér
nægja aö dýfa mola I kaffift sitt
svart og s júga hann meft varúft á
milli sopanna.
Þegar fer aft lækka i bollunum,
segir Arni meft hægft: Er ekki
eftir á aft hyggja réttara aft nefna
þaft viö kvenfólkiö hvaft vift vor-
um aft ráöslaga úti I hlöftunni?
Siggi er meft fullan gúlinn. En
þegar hann hefur svelgt þaft sem
uppl hann er komift og orftinn tal-
fær, anzar hann aö lokum: Þaö
kynni nú aft vera.
Fia fer nærri um þaft hvaft á
milli þeirra hafi farift og er þegar
reiftubúin aö skilja vift garftana I
Gröf og Þuriftur kemur ekki
heldur af fjöllum. Fia er meira aft
segja þegar aft miklu leyti búin aft
taka saman föggur sinar. Hún
stappar stálinu i móöur sina, hún
geti sem bezt gegnt ráftskonu-
skyldunum i Gröf, enda sé hún
ekki enn nema rúmlega sextug.
Siggi leggur orö I belg: Nú beri
upp á stórþvott og slátursuftu efta
þess slags, segir hann þá væri ég I
standi til aft lofa Fiu aö skreppa
hingaft inneftir til þess aft létta
undir meft þér þaft yrfti varla svo
oft.
Þau Árni og Þurfftur fylgja Flu
út á hlaft þegar Siggi hefur sett
siftasta pinkilinn I jeppann. Þu-
riftur stingur vift þegar hún ber
sig um, en hátiftleg er hún á
svipinn eigi aft siftur, þvi aft þetta
er mikil stund. Dóttir hennar er
numin á brott, svoaft segja. Þetta
er likast þvi, þegar riddararnir i
æfintýrunum hittu ungmeyna i
skóginum og tóku hana upp á
hnakknefið — hvaö var á vift þaö
aö láta ræna sér?
Hér hefur afteins verift stiklaft á
stóru. Glefsur teknar úr sögunni
hér og hvar. Hitt er mér fyllilega
ljóst aft gera mætti gott leikrit úr
þessari sögu, jafnvel afbragfts
kvikmynd. Höfundurinn yrfti þó
sjálfur aft semja vifttölin svo
orftalag og stilfærni nyti sin til
fullnustu. Orftgnótthans er miklu
viftfeftmari en hjá flestum eöa
jafnvel öllum samtiftarblafta-
mönnum hans og jafnvel rithöf-
undum aft þeim þó ólöstuftum.
Ekki er mér kunnugt aft Jón
Helgason hafi enn notift styrks úr
Móöurmálssjófti Björns Jónsson-
ar, enda mun hann ekki hafa sótt
um slikan styrk. Þó mun hann
vera einhver hæfasti maftur aft
öftrum blaðamönnum ólöstuftum,
til aft hljóta styrk úr þeim sjóöi
enda I anda Björns heit. Jónsson-
ar aft rita gott og þróttmikiö is-
lenzkt mál, eins og hann geröi
sjálfur.
Straumendur er smásaga,
gamansöm og glettin. Vegur i
myrkri ivift lengri saga. Þar er
skyggnzt inn i hugskot og llfs-
skoftanir sjómannsins er hann
kveöur systur sina eftir dvöl i
sveitinni um tima meft eftirfar-
andi orftum: Komi ég ekki heim
lifandi, læt ég senda mig heim
dauftan, ef sjórinn vill unna mér
þess. Þaft eru litlar villirósir i
klettunum i Goftafelli ég veit ekki
hvaft þær heita. Þess konar rósir
gróftursetjift þift Katrin hjá mér.
Þessu næst er sagan Sakra-
menti. Hér segir frá gömlum
fjárbónda sem hefur verift mesti
harftjaxl en er nú farinn aft kröft-
um ogvikum saman hefur gulur
skalli hans hvilzt á blökkum
koddanum I horninu I Sporfthúsa-
baftstofu. Hann neitar aft taka
Bramameftal og þvi siftur aft meft
taka sakramenti. Þaö eina sem
hann óskar eftir er aft sonur hans
reki sauftahjörftina fram hjá
glugganum i herbergi þvi, sem
hann liggur I. Meö hjálp kvenn-
anna á heimilinu kemst hann út
aö glugganum og sezt i stól sem
þar stendur. Þótt ekki lifti nema
stuttur timi frá þvi aft hann settist
i stólinn er hann kominn aft niöur-
lotum er sauftirnir loks birtast.
Þá lifnar hann vift meftan þeir
renna fram hjá. Þegar þeir eru
runnir hjá biftur hann konurnar
aft koma sér aftur I rúmift.
Konurnar biftur hann aö segja
syni sinum aft gefa sauftunum vel
um kvöldift. Þótt hann hafi ekki
undanfarift nærzt á ööru en
mjólkurblandi óskar hann nú aö
fá bita af súrsuftu hnakkaspiki.
En þegar komift er inn meft
hnakkaspikift er hann þegar ör-
endur.
Sumardagar heitir næsta saga.
Þar segir frá rithöfundi, sem
þiggur boft kunningja sins sem
leigir sumarbústaft uppi i sveit.
Vatn meft gnægft silunga er
skammt frá sumarbústaftnum.
Kunninginn stundar þar veiftar til
matar þeim. En rithöfundurinn er
meft bagaftan fót og verftur aft
styftjast viö staf. Stúlka frá bæ
þar skammt frá færir þeim af og
til mjólk. En hún er oftast aft flýta
sér, ef þaft er ekki þetta sem er
ógert, þá er þaft eitthvaft annaö.
Hann segir rithöfundinum aft
hann færi þeimsilung i matinn.
En rithöfundurinn sér hann
einnig oft á tali vift Gerftu sem
færfti þeim mjólkina og þá virftist