Tíminn - 09.07.1978, Side 14

14
Sunnudagur 9. júH 1978
HJALMAR SÖDERBERG
PA PINIA NUS
KIRKJUFAÐIR
Hjalmar Söderberg faeddist í Stokkhólmi
1869 og lézt 1941. Hann stundaði um skeið
blaðamennsku og þýddi bækur m.a. þýddi
hann skáldsögur eftir Anatole France á
sænsku. 1898 kom út bók hans Historietter.
Þar eru smásögur eða réttara sagt skissur,
þar sem Söderberg bregður oft nýju og
óvæntu Ijósi á hugarheim manna og atferð
alla. Sagan sem hér birtist er úr Historiett-
er. Eins og fram kemur gerist hún í París á
þeim tíma er Dreyfus og stuðningsmenn
hans voru að reyna að fá mál hans tekið til
nýrrar prófunar. Dreyfusar-málið skipti
frönsku þjóðinni í tvennt um árabil og vakti
auk þess mikla athygli um alia Evrópu.
Ég var eitt sinn á ferðalagi erlendis. Ég
sá f Ijót, hæðirog f jöll, sem voruöðru vísi en
hér heima. Ég kom til margra borga, þar á
meðal til Parísar.
París er f jörug borg og fögur. Karlmenn-
irnir eru kurteisir og aðlaðandi, nema öku-
karlarnir. Konurnar eru fallegar og nízkar.
Eiffelturninn er þrjú hundruð metra hár,
en hreinlætisaðstöðuskermarnir eru miklu
lægri en heima. Strætisvagnarnir eru eins
og stór hús og flestir dregnir af þremur
hvítum hestum. Það er ekki hægt að f erðast
með þeim af því að þeir eru alltaf troðf ullir
af fólki. Eitt kvöldið hafði éa næstum orðið
undireinum þeirra á breiðstrætinu en bjarg-
aðist á síðustu stundu upp á stétt undir götu-
Ijósi. Þarna stóð andlegrar stéttar maður í
siðri svartri hempu, með kolllágan, barða-
breiðan hatt. Hann var líka með bómullar-
regnhlíf undir hendinni. Ég sá ekki f raman
i hann af því að hatturinn skyggði á and-
litið.
— Þðr voruð heppinn, herra minn, sagði
hann vingjarnlega.
— Já herra minn, svaraði ég.
Hann var eins og ég að bíða þess að kom-
ast yfir götuna. Strætisvagnar og leigu-
vagnarniróku fram hjá í óslitinni röð, sem
aldrei virtist ætla að taka enda, og allt í
kringum okkur hrópuðu blaðasalarnir svo
hátt, að manni fannst maður heyra hvernig
brakaði í aumingja lungunum þeirra: — La
Presse! V'la la Presse!
Meðan ég beið henti ég sígarettunni og tók
upp sígarettuveskið til að fá mér nýja. Ég
stóð þarna sem sagt og reyki sígarettu, og
þegar mér fannst hún vera uppreykt henti
ég henni á götuna. En sjá, þá skreið allt í
einu litill og myglugrár blaðasali milli
vagnhjólanna, þar sem hann var heima-
vanur eins og ref ur í skógarkjarri, tók síg-
arettustubbinn, stakk honum upp í sig og
kveikti í honum. Og örlítið glaðari og ham-
ingjusamari en áður, þaut hann niður breið-
strætið með sigarettustubbinn í munninum
og blaðapakkann undir hendinni og hróp-
aði:
— V'la la Presse! Nýjar fréttir af
Dreyfus-málinu! Scheurer-Kestner átti
svarta ástmey!
Voilá la Presse!
— Virðistþaðekki undarlegt, herra minn,
spurði ég prestinn — að benda á smekk
herra Scheurer-Kestner fyrir negrastúlkur
(hvort sem hann er raunverulegur eða log-
inn) sem eina af sönnunum fyrir afbroti
Dreyfusar og sakleysi Esterhazy greifa?
— O, herra minn, sagði prestur án þess að
hugsa sig um. — Sé litið á málið af grunn-
hyggni getur það virzt svo, en sé litið á það
frá réttu sjónarhorni hlýtur manni að
skil jast, að f ullkomhlega réttmætt er að sjá
samhengi milli þessara atriða beggja. Að
eiga negrastúlku að ástmey er alvarleg
synd (þótt ekki sé það dauðasynd), það
bendir til hugarfars, sem af góðum vilja og
ásetningi miðar að hinu illa. Það getur ekki
verið út í bláinn að Guð hef ur gert negra svo
áberandi líka púkum. Að elska negrastúlku
er næstum því að þrá helvíti. En séu verj-
endur Dreyfusar þannig, hvernig hlýtur
hann þá ekki að vera sjálfur?
— En gleymiðekki, herra minn, að Drey-
fus kapteinn var ekki dæmdur og fluttur í
útlegð vegna eigin skapgérðargalla eða
vina sinna almennt, heldur vegna tiltekins
afbrots, og hafi hann ekki framið þetta af-
brot...
Presturinn sveiflaði bómullarregnhlíf-
inni virðulega og valdsmannslega.
— Ó, herra minn, greip hann fram í fyrir
mér. Þér spyrjið spurningar, sem ekki er
eins mikilvæg og þér haldið. Dómarar eru
manneskjur og þeim getur skjáltazt. Trú-
legt er, að margir saklausir séu dæmdir, en
sem betur fer vita fæstir um slík tilfelli, og
það er heimskulegt og glæpsamlegt að
kynna þau öllum almenningi og reyna að fá
þeim dómi rift, sem kveðinn hefur verið
upp samkvæmt réttum lögum. Það er
heimskulegt og glæpsamlegt að raska tiltrú
manna á réttarfarinu vegna máls eins
manns, og þar með að ýta þjóðfélaginu einu
skref i nær upplausninni. Væri Dreyfus kap-
teinn sannur ættjarðarvinur ætti honum að
vera þetta Ijóst. Eins og málum er nú kom-
ið, gæti hann ekki þjónað landi sínu betur
með öðru en því að játa sekt sína. Með því
að halda fram sakleysi sínu fremur hann
þau landráð sem hann ef til vill var saklaus
af í upphafi. En nú er farið að rigna herra
minn og þér haf ið enga regnhlíf. Við eigum
kannski samleið?
Presturinn spennti bómullarregnhlífina
nærgætnislega yfir mig og við gengum
saman inn í mannþröngina í öngstrætinu
Rue du Fauborg Montmartre.
— Mér skilst af því, sem þér segið, herra
minn, sagði ég eftir að haf a hugsað mig um
drykklanga stund, að þér teljið að örlög
manneskjunnar í þessu lífi, hinu jarðneska,
hafi litla þýðingu. En ef þér eins og mér
skilst, lítið á hlutina frá sjónarhorni eilífð-
arinnar, verða þá ekki heill og ófarir þjóða
eins lítilfjörleg og einstaklingsins séð frá
þessu sjónarhorni?
— Þetta er guðlaust tal, herra minn.
Mönnum leyf istekki að líta á tímalega hluti
f rá sjónarhorni eilífðarinnar. Það er hinum
eilífa einum leyfilegt.
— En...þér litið ekki á örlög Dreyfusar
kapteins frá þessu sjónarhorni?
— Alls ekki.
— En, herra minn, úr því að yður sýnist
litlu skipta réttlæti eða óréttlæti í meðferð
dómstóla á máli hans, hafið þér þá ekki í
huga hið guðlega réttlæti, sem i komandi
lífi bætir fyrir það, sem mönnum hefur
skjátlazt?
Presturinn nam staðar og horfði á gróf-
gerða skó sína, sem regnið af regnhlífinni
draup á. Gasljós úr búðarglugga sló skærri
birtu á andlit hans. Það var góðlyndislegt
og stórkarlalegt. Hann var á svipinn eins og
stærðf ræðingur eða skákmaður, sem veltir
fyrir sér erfiðu dæmi.
— Ekki skilyrðislaust, sagði hann að lok-
um. Ég hallast í þessu atriði að þeirri skoð-
un, sem Papinianus kirkjufaðir eitt sinn
hélt fram. Hann áleit nefnilega, að virð-
ingin fyrir mannlegu réttlæti minnkaði allt
of mikið ef unnt væri að leiðrétta það með
hinu guðlega. Papinianus áleit, að hið sið-
ara hefði gefið hinu fyrra allan sinn kraft.
Hann taldi því bæði nauðsynlegt og rétt, að
sá, sem ranglega hefði verið dæmdur til
dauða hér á jörð, en samkvæmt réttum
lögum, væri bannsettur í öðru lífi.
Þegar prestur hafði þetta mælt, hvarf
íhyglin úr svip hans. Hann sagði: — Góða
nótt, herra minn, — með sinni venjulegu
góðlyndislegu og vingjarnlegu rödd og
hvarf inn i hina þröngu og bröttu götu
Notre Dame de Lorette.