Fréttablaðið - 20.12.2006, Blaðsíða 28

greinar@frettabladid.is
Ámánudaginn birtist grein eftir Gunn-ar Birgisson, formann stjórnar Lána-
sjóðs íslenskra námsmanna (LÍN), á
síðum þessa blaðs. Þar svarar hann grein
undirritaðs, sem birtist í Fréttablaðinu sl.
föstudag. Í greininni segir Gunnar að
framlög til LÍN hafi hækkað í ár og að
höfundur þessarar greinar skirrist ekki
við að fórna heildarhagsmunum náms-
manna fyrir pólitíska sérhagsmuni. Höfundi finnst
verulega að sér vegið enda hefur hann ætíð borið
hagsmuni stúdenta fyrir brjósti og finnst bæjar-
stjórinn skjóta langt yfir markið með skrifum
sínum, en þetta er svo sem ekki í fyrsta skiptið sem
hann ásakar undirritaðan um að vera ekki að vinna
að hagsmunum stúdenta. Undirritaður getur ekki
annað en mótmælt orðum Gunnars harðlega og
harmað að hann kjósi að taka þennan pól í hæðina.
Rétt er það sem Gunnar segir í grein sinni að
heildarframlög til LÍN hækkuðu frá seinustu fjár-
lögum enda eru gildar ástæður fyrir því. Lánþegum
hefur fjölgað vegna aukinnar aðsóknar í háskóla og
í nýjum úthlutunarreglum sjóðsins voru þær breyt-
ingar gerðar að svokölluð grunnframfærsla náms-
manns var hækkuð um 5,9%. Til saman-
burðar má hins vegar nefna að almennt
verðlag hefur hækkað um 7% síðustu 12
mánuðina skv. Hagstofu Íslands. Hækk-
anir yfirvalda á framlögum til LÍN eiga
sér því eðlilegar skýringar sem eru ekki
þær að fjárhagur allra námsmanna hafi
batnað. Almenn samstaða er meðal náms-
manna um að margt megi betur fara hjá
LÍN og að lánin mæti ekki framfærslu-
þörf stúdenta en það eru þær skoðanir
sem undirritaður hefur reynt að endur-
spegla við litla hrifningu Gunnars.
Með umræddri grein undirritaðs sl. föstudag var
verið að fylgja eftir fréttaumfjöllun um niðurskurð
á framlögum LÍN. Í greininni var tekið fram af
hverju niðurskurðurinn stafaði og í framhaldi bent á
nokkrar af kröfum námsmannahreyfinganna er
varða LÍN. Því er erfitt að sjá að höfundur hafi
málað upp ósanngjarna mynd af málavöxtum og
verið að gæta að pólitískum sérhagsmunum en ekki
heildarhagsmunum námsmanna. Nú sem endranær
er full ástæða til að minna á hverjar kröfur náms-
mannahreyfinganna eru enda er Gunnari tamt að
láta þær sem vind um eyru þjóta.
Höfundur er framkvæmdastjóri Stúdentaráðs
Háskóla Íslands.
Barátta fyrir alla námsmenn
Ártalið 2006 mun ekki oft sjást í sögubókum framtíðarinnar.
Á árinu mátti þó vel greina þá
þungu strauma sem móta samtíð
okkar og framtíð. Hverjir eru
þeir? Af nógu er að taka því við
lifum eitt mesta byltingarskeið
mannkynsögunnar. Umfang
breytinga í heiminum og hraði
þeirra, eru án beinnar hliðstæðu í
sögunni. Aflvakar þeirra allra
eru alþjóðlegir þótt áhrifin séu
ólík í mismunandi samfélögum.
Því er engum manni lengur
mögulegt að skilja eigið samfélag
án þess að leita samhengis í
alþjóðlegum veruleika. Sívaxandi
mótun hins staðbundna af hinu
alþjóðlega og hins sérstaka af því
almenna minnti á sig með þúsund
og einum hætti á líðandi ári í
atvinnulífi, efnahagsmálum,
stjórnmálum og menningu.
Vaxandi öryggisleysis þeirra sem
sætta sig illa við þetta minnti líka
oft á sig en slíkar tilfinningar
birtust með ólíkasta hætti. Sums
staðar sjá menn ógnina í útlend-
um hugmyndum um frelsi
kvenna eða í kjánalegum
skopmyndum birtum í landi sem
þeir vita ekkert um. Annars
staðar virðast öryggi manna og
sjálfsmynd helst ógnað með
nærveru skúringakvenna frá
Taílandi og trésmiða frá Póllandi.
Og víða óttast menn um vinnu
sína og afkomu vegna þess að
þeir eru lentir í samkeppni við
fólk í Kína eða á Indlandi.
Annan meginstraum samtím-
ans er líka að finna í uppgangi
risasamfélaga Asíu sem eru
heimkynni meirihluta mannkyns.
Atvik og atburðir á líðandi ári
minntu sífellt á þetta, oftast
fyrirbæri af efnahagslegum toga
en æ oftar pólitískir og menning-
arlegir atburðir. Samningar
Indlands við Bandaríkin nú í
vikunni voru gerðir á forsendum
Indverja en ekki Bandaríkja-
manna sem bökkuðu með sína
stefnu, sem hefði þótt fráleitt
fyrir skemmstu. Í síðasta mánuði
tóku kínversk stjórnvöld á móti
nær sextíu þjóðarleiðtogum frá
Afríku og Asíu sem komu til að
ræða samstarf við Kína. Stjórn-
málaskýrandi orðaði það sem svo
að Kína væri ekki aðeins staðið á
fætur heldur gengið inn á mitt
svið heimsins. Einn þekktasti
sagnfræðingur Breta ræddi
uppgang Asíu nýlega og á honum
mátti skilja að hvorki heimsstyrj-
öldin síðari né uppgangur og hrun
Sovétríkjanna hefðu verið
stærstu sögur tuttugustu
aldarinnnar, heldur væri mikil-
vægustu þróun liðinnar aldar að
finna í uppgangi Asíu á kostnað
vestræns forræðis.
Þriðja stóra straum samtímans
er að finna í stórpólitík heimsins
þar sem ný öfl gera vart við sig.
Bandaríkin eru enn í stöðu
ofurveldis en heimska og hroki
síðustu ára hefur ekki aðeins
kallað á síaukin átök í kringum
bandaríska hagsmuni, heldur
einnig flýtt fyrir breytingum á
alþjóðakerfinu og styrkt stöðu
ríkja og afla sem ekki eru alltaf
samstiga Bandaríkjunum.
Bandaríkin eru í þeirri óþægilegu
stöðu að geta ekki dregið sín eigin
landamæri, ef svo má segja, því
ráðandi stórveldi þarf ekki aðeins
að gæta hagsmuna sinna heldur
þarf það að forðast tómarúm sem
gefur öðrum tækifæri til að auka
áhrif sín. Þess vegna skipta
Bandaríkin sér oft af erfiðum
málum sem þó er ekki hægt að
flokka sem bein hagsmunamál
ríkisins. Síðustu misseri Bush-
stjórnarinnar verða Bandaríkjun-
um þung og þau munu færast enn
fjær því að sýnast það sterka og
ósigrandi stórveldi sem þau
virtust vera fyrir fáum misser-
um.
Fjórða stóra straum samtím-
ans er að finna í þróun til vaxandi
ójöfnuðar, sumpart á milli
samfélaga, en þó enn frekar
innan þeirra. Ástæðurnar fyrir
honum eru einkum tvær. Annars
vegar hafa tæknilegar og
pólitískar breytingar tengdar
heimsvæðingunni stórkostlega
aukið framboð á vinnuafli í
heimshagkerfinu með því að
breyta öllum rökum um staðsetn-
ingu framleiðslu og þjónustu.
Milljarður manna í Asíu og víðar
fengið nýja vinnu en þrýstingur
hefur skapast á laun og öryggi
fólks í vaxandi fjölda tiltölulega
einfaldra starfa á Vesturlöndum.
Hina ástæðuna er að finna í hraða
breytinganna en hann er slíkur að
þeir tiltölulega fáu sem ná að fóta
sig vel í síbreytilegum veruleika
uppskera ríkulega. Óánægja með
vaxandi ójöfnuð og vaxandi
öryggisleysi vegna mótunar-
áhrifa alls hins alþjóðlega er
hættuleg blanda. Af áhrifum
þeirrar blöndu verða margar og
oftast samhengislausar fréttir
sagðar á næsta ári. Fimmta stóra
strauminn er svo að finna í
afleiðingum af skammsýni manna
í umhverfismálum. Af því máli
verða vondar fréttir á næsta ári.
Straumar samtímans
Af áhrifum þeirrar blöndu
verða margar og oftast sam-
hengislausar fréttir sagðar á
næsta ári.
M
innstu munaði að mikil menningarverðmæti í
eigu Náttúrugripasafns Íslands yrðu fyrir vatns-
tjóni í vikunni sem leið. Meðal gripa sem við lá
að skemmdust var síðasti geirfuglinn, sem með
samstilltu átaki var keyptur hingað til lands fyrir
metfé snemma á áttunda áratugnum. Þarna skall hurð nærri
hælum og þakka má fyrir að ekki fór verr.
Heppnin var ekki eins hliðholl Náttúrufræðistofnun í sumar
sem leið þegar um 2.000 sýnum og rannsóknargögnum í eigu
safnsins var hent eftir að rafmagnstruflanir höfðu orðið í frysti-
geymslu þar sem gögnin voru varðveitt.
Ófarir Náttúrufræðistofnunar og Náttúrugripasafnsins hafa
gefið tilefni til að minna á óhemjubágan húsakost sem stofnunin
býr við í skrifstofuhúsnæði við Hlemm og safnkost og gögn sem
eru í geymslum hér og þar.
Einnig hefur verið rifjað upp að árið 1991 gerðu ríkið, Reykja-
víkurborg og Háskóli Íslands með sér samkomulag um að reisa
Náttúruhús í Vatnsmýri, á lóð milli Öskju, húss raunvísinda-
deildar Háskóla Íslands, og Norræna hússins. Enn mun gert
ráð fyrir Náttúruhúsi á þessari lóð samkvæmt skipulagi. Hús
þetta átti að rísa á árunum 1994 til 1998 en dagaði uppi án þess
að aðrar ákvarðanir um framtíðarhúsnæði stofnananna tveggja
væru teknar.
Ríkisstjórnin ræddi í gær á fundi sínum, að frumkvæði Jónínu
Bjartmarz umhverfisráðherra, um málefni Náttúrufræðistofn-
unar Íslands og tilefnið var ærið. Auk þess sem rætt var um
bráðan vanda í geymslumálum safnsins voru helstu niðurstöður
ríkisstjórnarinnar að ekki væri vilji til að skilja Náttúrugripa-
safnið og Náttúrufræðistofnun að og því ólíklegt að safninu yrði
fundinn staður á landsbyggðinni. Að öðru leyti er þjóðin engu
nær um framtíð Náttúrufræðistofnunar og Náttúrugripasafns.
Varðveisla gagna og safnkosts Náttúrufræðistofnunar
Íslands og Náttúrugripasafnsins er óviðunandi og til háborinn-
ar skammar. Sömuleiðis allur annar aðbúnaður stofnananna, til
dæmis aðstöðuleysi til sýninga á safnkosti sem þó er fyrir hendi.
Á vegum Náttúrufræðistofnunar eru varðveittar um fimm millj-
ónir náttúrugripa sem engan veginn nýtast sem skyldi, hvorki til
rannsókna né á sýningum fyrir almenning og ferðamenn. Þjóð
sem hirðir ekki betur um menningarverðmæti sín getur vart
staðið undir nafni sem menningarþjóð.
Fréttir undanfarinna vikna og mánaða af skemmdum á gögn-
um og safnkosti sem við lá að skemmdist gefa einnig tilefni
til að velta því upp hvort hugsanlega sé víðar pottur brotinn í
varðveislu menningarverðmæta og rannsóknargagna íslenskra
safna og stofnana.
Menningarverð-
mæti í hættu
Þjóð sem hirðir ekki betur um menningarverðmæti
sín getur vart staðið undir nafni sem menningarþjóð.