Fréttablaðið - 10.01.2007, Blaðsíða 54

MARKAÐURINN
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
10. JANÚAR 2007 MIÐVIKUDAGUR12
S K O Ð U N
U M V Í Ð A V E R Ö L D
E I G N I R L Í F E Y R I S S J Ó Ð A S E M H L U T F A L L A F L A N D S F R A M L E I Ð S L U 2 0 0 5
o% 20% 40% 60% 80% 100% 120%
Holland 125%
Ísland 123%
Bretland 66%
Danmörk 33%
Þýskaland 4%
Eignir Íslendinga í lífeyrisrétt-
indum og lífeyrissparnaði nema
nú rúmum 1.400 milljörðum
króna og hafa vaxið úr rúmum
300 milljörðum á síðastliðnum
tíu árum. Einn helsti styrkur
íslenska lífeyriskerfisins er sá
að það er svokallað þriggja stoða
lífeyriskerfi sem byggist á tekju-
tengdum lífeyri frá almanna-
tryggingum, almennri aðild að
sjóðmynduðu samtryggingarkefi
lífeyrissjóðanna og viðbótarlíf-
eyrissparnaði í séreign. Þetta
fyrirkomulag er í samræmi við
ráðleggingar Alþjóðabankans.
Þótt meðalaldur hér á landi sé
mun lægri en í flestum nágranna-
ríkjunum fjölgar einstaklingum
í eldri hópum hraðar en í þeim
yngri. Gert er ráð fyrir því að
fram til ársins 2040 muni vinn-
andi mönnum á Íslandi, 18 til 67
ára, fækka um helming í hlutfalli
við ellilífeyrisþega. Nú eru um
sex einstaklingar á vinnumark-
aði á móti hverjum ellilífeyris-
þega en um 2040 verður það hlut-
fall komið niður í þrjá vinnandi
einstaklinga á hvern ellilífeyris-
þega. Af þessari ástæðu verður
sífellt mikilvægara að byggja
upp sjóðmyndandi lífeyrissjóði
því að öðrum kosti þarf að leggja
þyngri byrðar á skattgreiðendur
framtíðarinnar eða búa við skert-
an lífeyri.
Í þessu sambandi erum við
í öfundsverðri stöðu samanbor-
ið við mörg nágrannaríki okkar
sem byggja lífeyriskerfi sitt
að verulegu leyti á svo kölluðu
gegnumstreymiskerfi, þannig
að skattgreiðslur renna beint til
að greiða lífeyri í stað þess að
lífeyrisgreiðslur myndi sjóð til
framtíðar. Þjóðverjar eiga til að
mynda ekki nema sem nemur um
fjórum prósentum af landsfram-
leiðslu sinni í lífeyrissjóðum og
Danir rúmlega þriðjung. Til sam-
anburðar námu eignir Íslendinga
í lífeyrissjóðum um 123 prósent-
um af landsframleiðslu árið 2005
sem er næst hæsta hlutfall allra
OECD ríkjanna. Þessi staða mun
bæta samkeppnisstöðu okkar
gagnvart mörgum af samkeppn-
islöndum okkar í framtíðinni þar
sem atvinnulífið í þessum lönd-
um mun þurfa að standa undir
aukinni skattbyrði til að bera
kostnað vegna aukinna lífeyris-
skuldbindinga.
HVAÐ RÆÐUR MESTU UM FJÁR-
HAGSLEGA STÖÐU VIÐ STARFSLOK?
Þótt staða íslensku þjóðarinnar í
heild sé öfundsverð hvað lífeyr-
ismál varðar þá þurfa einstakl-
ingarnir sjálfir að taka ábyrgð á
eigin lífeyrisafkomu. Það má vel
færa rök fyrir því að fjárhagsleg
kjör okkar við starfslok byggist
ekki síður á þeirri fyrirhyggju
sem við sýnum í þessum málum
en á menntun okkar og launum
sem við höfum yfir starfsævina.
Hér hafa margir þættir áhrif. Í
því sambandi er vert að huga að
því hvort lágmarksiðgjald sem nú
er greitt, sé nóg til að byggja upp
þann lífeyri sem við sækjumst
eftir við starfslok. Þetta skiptir
ekki síst máli þegar haft er í
huga að lífslíkur hafa almennt
aukist.
MIKILVÆGI SAMSPILS SAM-
TRYGGINGAR OG SÉREIGNAR
Í lífeyrissjóðalögunum er miðað
við að menn ávinni sér að lág-
marki rúmlega helming af laun-
um miðað við að þeir greiði
iðgjald til lífeyrissjóðs yfir heila
starfsævi, þ.e. fjörutíu ár.
Svo dæmi sé tekið um áunnin
réttindi hjá stórum lífeyrissjóði
þá má sá sem greiðir tólf pró-
senta iðgjald af 250.000 kr. laun-
um frá 27 ára til 67 ára aldurs
gera ráð fyrir að fá sem nemur
um sextíu prósentum af þeim
launum (m.v. 3,5 prósenta ávöxt-
un). Hér má þó hafa í hugað að
í flestum tilvikum eru laun við
lok starfsævi nokkuð hærri en
meðallaun yfir alla starfsævina
og því má gera ráð fyrir því að
lífeyrir samkvæmt þessu verði
nokkuð minni en sextíu prósent
af lokalaunum. Til að vega upp
á móti þessari tekjuskerðingu
kjósa margir að byggja upp
viðbótarlífeyrissparnað í sér-
eign. Miðað við sömu forsendur,
næmu útgreiðslur sex prósenta
viðbótarlífeyrissparnaðar um 35
prósentum af launum, miðað við
að uppsafnaður sparnaður, 15,5
milljónir króna, sé tekinn út á
tuttugu árum, frá 67 til 87 ára
aldurs. Hann hækkar því lífeyri
upp í sem nemur 95 prósentum
af þeim launum sem gert er ráð
fyrir í dæminu. Þetta dæmi sýnir,
þótt með nokkurri einföldun sé,
að ekki er nóg að leggja til hliðar
tólf prósent af launum nema við-
komandi sé reiðubúinn að taka á
sig allnokkra tekjuskerðingu við
lok starfsævinnar.
Með þessum orðum er alls
ekki verið að draga úr mikilvægi
samtryggingarkerfisins. Þvert á
móti er því hér haldið fram að
réttindi í samtryggingardeildum
séu mikilvæg og nauðsynleg til
að tryggja okkur ævilangan líf-
eyri. Tilgangurinn er einungis
sá að benda á að með eðlilegu
samspili réttinda í sameign og
séreign getur hver og einn tryggt
sér traustan lífeyri og varið sig
betur fyrir áhrifum breytinga
sem hann hefur engin áhrif á,
svo sem aukinni örorkubyrði líf-
eyrissjóða og hækkandi lífaldri.
Auk þessa gefur séreignarlíf-
eyrir okkur aukinn möguleika á
sveigjanlegum starfslokum.
Mikilvægi þess að huga að
framlagi til uppbyggingar lífeyr-
is á ekki síður við um þá sem eru
sjálfstæðir atvinnurekendur og
taka hluta tekna sinna út í formi
arðs af rekstri eða með öðrum
hætti þar sem framlag til öflunar
lífeyrisréttinda og lífeyrissparn-
aðar er hlutfall af skattskyldum
launum.
Sterkur grundvöllur í lífeyrismálum þjóðarinnar
O R Ð Í B E L G
Tómas N.
Möller,
forstöðumaður
Verðbréfa- og
lífeyrisþjónustu
Landbankans
Franskir flýja skattinn
Economist | Auðugir Frakkar virðast hafa lagt
land undir fót og flutt búferlum til landa þar
sem skattaumhverfið er þeim hagstæðara, ef
marka má nýjasta
tölublað Economist.
Í blaðinu er greint
frá einum þeirra,
rokkgoðinu Johnny
Hallyday, sem flutti til Sviss fyrir nokkrum árum
til að sleppa undan klóm franska hátekjuskattsins.
Hallyday, sem er á sama stalli og Elvis Presly í
hugum Frakka, er 63 ára en í fullu formi og treður
reglulega upp auk þess sem hann hefur gefið út
um eina til tvær plötur á ári hverju frá upphafi
ferils síns árið 1960. Halliday segir hátekjuskatt-
inn þyrni í augum enda reiknist sér til að um 70
prósent tekna sinna renni í franska ríkiskassann.
Búferlaflutningar Hallidays og fleiri Frakka í hans
stöðu hefur sett góðan vin hans, forsetaframbjóð-
andann Nicolas Sarkozy, í slæma stöðu. Sarkozy
vill afnema hátekjuskattinn en þykir ekki líklegur
til að ná fylgi almennings þar eð breytingin myndi
koma auðmönnum einum til góða.
Tvístígandi bílaframleiðendur
Forbes | Bandaríska viðskiptatímaritið Forbes
segir bílaframleiðendur vestanhafs leita ýmissa
leiða til að minnka útblástur bíla undir merkjum
fyrirtækjanna,
draga úr eyðslu
þeirra og gera
þá umhverfis-
vænni á allan
hátt. Tímaritið
segir framleiðendurna hins vegar ekki ætla að
laga alla þættina þrjá heldur horfi þeir til þess
að gera einungis eina breytingu í bili á bílunum
og því viti þeir ekki í hvorn fótinn þeir eigi að
stíga. Forbes bendir á að fyrirtækin hafi gert
ýmsar tilraunir og leitað ýmissa leiða til að bæta
ökutæki framtíðarinnar. Þeir viti hins vegar ekki
nákvæmlega hvernig umhverfisvænni bíla þeir
vilji sjá á markaðnum á næstu árum. Þessi hring-
landaháttur framleiðendanna hefur þeim hins
vegar orðið ærið kostnaðarsamanum og verði
bílafyrirtækin að hætta að horfa til markmiðsins
heldur einblína frekar á leiðina sem þeir ætli að
fara, að mati Forbes.
Að undanförnu hefur borið nokkuð á umræðu um þau vaxtakjör
sem almenningur í landinu býr við. Þessi umræða er vel skiljan-
leg eftir langvarandi hávaxtaskeið. Fjármagnskostnaður er afar
hár hér á landi og ekki að undra að hinir skuldsettu þreytist á
ástandinu.
Talsverðs misskilnings virðist gæta í þessari umræðu. Þannig
er á það litið að viðskiptabankarnir ráði þessum háu vöxtum og
maki á þeim krókinn. Skammtímavextir banka, svo sem yfirdrátt-
arvextir og vextir af óverðtryggðum skuldabréfum eru afleidd
stærð af stýrivöxtum Seðlabankans. Bankarnir kaupa fé á grund-
velli þeirra vaxta og selja með sinni álagningu sem felur meðal
annars í sér áhættumat af lánunum.
Í þessari umræðu er gjarnan gripið til samanburðar við vaxta-
kjör í öðrum löndum og það talið til röksemda fyrir vaxtaokri
bankanna. Þessi samanburður er ótækur, þar sem evra og króna
eru ekki sama varan. Krónan er margfalt dýrari í innkaupum en
evran þegar horft er til skammtímavaxta. Yfir lengra tímabil er
krónan nokkru dýrari en evran, þar sem
vaxtamunur milli myntanna er jafnan
skuldurum í íslenskum krónum í óhag.
Þegar slíkt hávaxtatímabil er í sárs-
aukafullum lokahnykk er ekki að undra
að formælendum krónunnar fækki. Hins
vegar þurfa menn í slíkri umræðu að
halda til haga réttum forsendum og
rökum. Sú hagsveifla sem nú hyllir undir
lok á hefði ekki orðið okkur auðveldari
með evru sem gjaldmiðil. Hugsanlegt
er að agi evrunnar hefði gert hagstjórn
markvissari, en erfitt er að segja til um
það. Þeir sem verja krónuna hafa rétt
fyrir sér í þeim málflutningi að evra
hefði skapað okkur enn verri stöðu en
núverandi kerfi.
Ástæðan er einfaldlega sú að hér
hefur farið saman gríðarleg erlend fjár-
festing og uppstokkun í fjármálakerfinu
og atvinnulífinu. Sú stóra breyting er
senn að baki og þegar rætt er um skipan gjaldmiðlamála þarf að
horfa lengra fram á veginn. Líklegt er að eftir því sem vægi sjáv-
arútvegs og landbúnaðar minnkar í hagkerfinu, því líkari verði
hagsveiflan hér á landi hagsveiflunni á evrusvæðinu.
Alþjóðlegt viðskiptaumhverfi og krafa um stöðugleika er einn-
ig rök með að krónan fái ekki staðist þegar til lengdar er horft.
Líklegt er að án inngrips, sem væri afar hættulegt, muni fjár-
málstofnanir færa eigið fé úr krónum í evrur. Slíkt mun sennilega
hafa takmörkuð áhrif á hagkerfið. Hins vegar mun sú breyting
að fyrirtæki skrái bréf sín í evrum gera það að verkum að hluta-
bréfamarkaðurinn verður utan áhrifasviðs peningamálastjórnar-
innar. Sú breyting er í farvatninu.
Stundum er látið að því liggja að upptaka evru sé einkum stór-
fyrirtækjunum í hag. Stórfyrirtækin eru í óðaönn að kasta frá sér
krónunni og slík breyting gagnvart þeirra starfsemi fremur stað-
festing á raunveruleika, en grundvallarbreyting. Til lengri tíma
horft eru þær grundvallarspurningar sem lúta að framtíðarskipan
peningamála fyrst og fremst spurning um almenna hagsæld til
framtíðar og hvort hér muni starfa í einhverjum mæli stöndug
alþjóðafyrirtæki.
Þreytan af stýrivöxtunum stýrir umræðu um banka og
gjaldmiðil.
Mikilvægt að nota
rétt rök og forsendur
Sú hagsveifla sem
nú hyllir undir
lok á hefði ekki
orðið okkur auð-
veldari með evru
sem gjaldmiðil.
Hugsanlegt er að
agi evrunnar hefði
gert hagstjórn
markvissari, en
erfitt er að segja
til um það.
FYLGIR FRÉTTABLA‹INU ALLA MI‹VIKUDAGA
Sögurnar, tölurnar, fólki›.
AUGL†SINGASÍMI
550 5000