Fréttablaðið - 30.01.2007, Page 56

Síðbúin ritgerð og skrá sem henni
fylgir eftir Svanfríði Larsen um
þýðingar í prentmiðlum á Íslandi
frá 1874 til 1910 kom út í ritröð
Studia Islandica í síðustu viku.
Ritgerðin var unnin sem meistara-
prófsverkefni í þýðingafræði við
Háskóla Íslands á árunum 1998 til
2003 og hefði því mátt komast fyrr
á prent.
Betra er seint en aldrei. Grein-
argóður inngangur er ritgerðin
fyrst og fremst: meginefni hennar
er skráin sem tínir til úr hátt í
fimmtíu tímaritum og blöðum
þessa tíma þýtt efni af ýmsu tagi,
ekki aðeins það sem telja má til
skáldskapar, bæði í lausu og
bundnu máli, heldur líka ýmislegt
efni almenns eðli.
Í ljós kemur að eftir að prent-
frelsið var gefið eftir 1856 og rit-
frelsið fengið 1874 kom mikill
kippur í útgáfu blaða og tímarita á
Íslandi. Útgáfa bóka var enn vand-
kvæðum háð en blöð og tímarit
blómstruðu. Er skráin sem Svan-
fríður vinnur ítarlegri en eldri
skrár og hún greinir efnið niður,
birtir um það greinargóðar upp-
lýsingar frá ári til árs, auk þess
sem hún gerir grein fyrir efninu,
aðstæðum þýðenda, mikilvirkum
þýðendum og hverjir eru höfund-
ar efnisins. Skráin er þó með þeim
annmarka að úr henni eru tekin
trúarleg rit og barnablöð – um það
bil fimmtíu rit – sem er annað eins
og skráin geymir. Flokkun á því
efni er víst erfiðari en heildarút-
tekt á rituðu efni þessa tíma heimt-
aði slíkt heildaryfirlit.
Svanfríður segir í riti sínu að
óunnið sé það verkefni að skrá
efni blaða og tímarita fyrir tíma-
bilið frá 1911 til 1930 en það mun
geyma um hundrað útgáfur til.
Ljóst má því vera að hér er gífur-
leg og merkileg viðbót að koma í
ljós við bókmenntasögu þjóðar-
innar, þýdd verk umsköpuð í
íslenskt klæði.
Hér eru heldur engir aukvisar
þýddir: í nafnaskrá má glögglega
sjá hverjir eru mest þýddir: Heine,
Maupassant, Turganieff, Twain,
Tolstoy, Petöfí, Longfellow. Kiell-
and, Lagerlöf, Goethe svo þeir
stærstu séu nefndir. Og ekki er
skrá þýðenda veigaminni: Hannes
Hafstein, Matthías og Steingrím-
ur, Þorgils gjallandi, Þorsteinn
Gíslason, Guðmundur skólaskáld
– langflestir þýðendur eru karlar,
konur í miklum minnihluta.
Almennilegar skrár eru til alls
fyrstar í öllum rannsóknum: hafi
menn ekki glögga sýn yfir fram-
boð texta hér á landi á tilteknum
tímabilum hrapa þeir að röngum
ályktunum. Það er kurteislega
orðað hjá höfundi þá hún vitnar í
einn slíkan dóminn (bls. 77),
reyndar úr nýlegri fimm binda
bókmenntasögu um þýddar bók-
menntir: „oftast var um reyfara-
bókmenntir að ræða, alþýðlegan
skemmtiskáldskap sem átti sér
hliðstæðu í almúgabókum 18.
aldar,“ segir Matthías Viðar
Sæmundsson þar. Undrar engan.
Hafi menn í bókmenntafræðum
íslenskum ratað áfram lengi vel án
þess að vita hvað til var í þýðingum
blaða, tímarita og smáprents, eins
og sjá má af skrá Svanfríðar, er
ekki nema von að þýðingar skyldu
alfarið bornar frá borði í ritun
íslenskrar bókmenntasögu. En þá
er líka stórt gat í sögunni og allir
dómar og hugmyndir manna um
stefnur og strauma í sögulegri
þróun því byggðir í sandkassa á
róluvelli fræðanna. Niðurstaða
Svanfríðar er enda óyggjandi:
„Gegnum þýðingar kynntust menn
fjölmörgum bókmenntategundum,
meðal annars skáldsögum og urmul
styttri sagna, með framandi inni-
hald og form. Í fyrsta sinn gafst
almenningi tækifæri til að ganga
inn í heim skáldsögunnar á eigin
tungumáli.“ (77)
Það er því full ástæða hvort ekki
verði bætt við sjötta bindinu við
bókmenntasöguna: Þýðingum, eins
og fundið var að við útkomu síð-
ustu bindanna tvegga liðið haust.
Stóri kosturinn við skrá Svan-
fríðar er að allt efnið er aðgengi-
legt á vef: skönnuð tímarit frá
þessu tímabili gefa mönnum greið-
an aðgang að þessu efni til frekari
rannsókna og skemmtunar. Svan-
fríður hefur stækkað bókmennta-
söguna með þessu verki. Vonandi
hefur hún þrek og tækifæri til að
halda vinnunni áfram: tímabilið frá
1911 til 1930 er ekki síður spenn-
andi.
Þýðingar fyrir og eftir aldamót
Það hlaut að koma að því að hlut-
skipti millistjórnenda yrði dramat-
íserað, en á dauða mínum átti ég
von en ekki að það yrði jafn fyndið
og Eilíf hamingja.
Í verki þessu er tekið nokkuð
snaggaralega á kómískum aðstæð-
um fjögurra framagosa sem starfa
hjá markaðsdeild óskilgreinds stór-
fyrirtækis. Þrír karlar og ein kona
keppast þar við að leysa sjálfs-
myndarkrísu fyrirtækisins, sem og
sína eigin. Allar eru persónurnar
mátulega steríótýpískar og ámát-
legar til þess að salurinn engdist
um af hlátri yfir yfirborðsmennsku
þeirra, hégómleik og einfeldning-
skap.
Það skal ósagt látið hversu sann-
færandi mynd þetta verk dregur
upp af íslensku viðskiptalífi eða
aðstæðum á skrifstofum en bak-
svið þess er kunnuglegt og ádeilu-
broddurinn til staðar þótt hann sé
síður en svo að mála hlutskipti
fólks í ímyndariðnaði of svörtum
litum. Fjórmenningarnir eru fólk
úr „efri lögum“ samfélagins, fólk í
samkeppni og vellystingum og
jakkafötum sem á ansi bágt með
sig. Öll burðast þau með sín leynd-
ar- og vandamál. Í þeim brýst fram
klassísk íslensk sjálfsréttlætingar-
árátta sem sannast máski best á
óborganlegri senu þar sem hópur-
inn „jákvæðir“ dauðasyndirnar sjö
í þágu fyrirtækisins – allar dyggð-
irnar eru fráteknar og því verður
að „nýta“ syndirnar.
Kynferðismálin flækja atburða-
rásina töluvert, skilnaður forstjór-
ans verður til þess að finna verður
nýja ímynd á fyrirtækið sem einn-
ig hefur „vaxið upp úr henni“. Ást-
arflækjur valda gífurlegri tog-
streitu á vinnustaðnum og
farsakennd framsetning þeirra
kitlaði nokkrar hláturtauganna og
þótt slíkt geti tæplega haldið uppi
heilli sýningu. Verkið Eilíf ham-
ingja hverfist ekki síst um aðstöðu
deildarstjórans (Sara Dögg
Ásgeirsdóttir), konunnar sem eng-
inn tekur mark á – hún er Þrándur
í götu Geira (Jóhannes Haukur
Jóhannesson) sem ekki vill taka
skipunum frá kvensu utan úr bæ,
hún er vinkona Ingvars (Guðjón
Þorsteinn Pálmarsson) sem sér í
henni andlegan bandamann og hún
er viðfang Ólafs (Orri Huginn
Ágústsson) sem að lokum svíkur
hana fyrir „buddy-bandalagið“ á
skrifstofunni.
Þetta er skemmtilega skrifað
verk, hnyttni höfundanna tveggja
er augljós og hugvitsamlega
útfærð í ofurstílhreinni leikmynd.
Leikhópurinn stendur sig með
stakri prýði og gerir vel úr gríninu
og stöku alvöruþrungnum andar-
tökum. Af öðrum ólöstuðum verð-
ur að nefna frábæra takta Jóhann-
esar sem leikur hinn smekklausa
og kvenkúgandi Geira sem gæti
hafa selt sálu sína fyrir gulleitan
Porche Cayenne jeppling. Hann
leikur einnig breskan leikhúsfræð-
ing sem brýtur upp atburðarrásina
með óvenjulegum fyrirlestrakorn-
um um lögmál „fjórða veggsins“
og gerir úr honum alveg drep-
hlægilega fígúru. Reyndar þurfa
áhorfendur að skilja ensku til þess
að meðtaka allt það grín en máski
er það til marks um fjölþjóðleika
landsmanna að tvær senur íslenskr-
ar leiksýningar fari nú fram á því
tungumáli.
Sviðsetningin var í flesta staði
til fyrirmyndar. Hópurinn nýtir
sér rými Litla sviðsins eins og
framast er kostur og nostrað er við
þau fáu smáatriði sem tískumín-
ímalisminn býður upp á. Hins
vegar hefði að ósekju mátt velja
örlítið minni sólgleraugu á hinn
velgifta Ólaf Thors sem varð
hreinlega skrípalegur með þau í
samanburði við ofurdressað sam-
starfsfólk sitt. Tónlistin samanstóð
af velþekktum slögurum sem
höfðu kómíska tilvísun í aðstæður
verksins og heppnaðist það grín
misvel að mínu mati. Lýsingin var
haglega notuð og þrautæfð eins og
sena leikhúsfræðingsins bar með
sér.
Það væri langt seilst að ætla að
verk þetta birti smækkaða mynd
af íslenskum veruleika en ég leyfi
mér þó að ætla að Eilíf hamingja
verði það verk sem öll millistjórn-
endadrömu framtíðarinnar verði
miðuð við.
Drama í dragt og jakkafötum

„DAUÐUR, SKÍTUGUR, TÓMUR“
DAGUR VONAR