Fréttablaðið - 09.02.2007, Blaðsíða 70

Það er ljóst að afar erfitt er að setja fram skýra
starfslýsingu á starfi
fangavarða. Það er vand-
meðfarið að setja allt það á
blað sem tilheyrir starfs-
sviði okkar.
Almenningur er helst á
því að okkar starf snúist um að opna
og loka klefum og vera sem verst
við skjólstæðinga okkar. Þvert á
þessar skoðanir almennings er
starfið fólgið í þjónustu við fang-
ana, að vera til taks þegar þeim
líður illa, sinna frumþörfum og
ýmis konar þjónustu.
Það er ekki lengur nóg að fangi
sé kirfilega læstur inni heldur skipt-
ir líka máli hvernig má hjálpa
honum að bæta sig. Það þarf að
fylgjast með líðan hans.
Það eru ekki mörg ár síðan
fangavarðastarfið fór að taka rót-
tækum breytingum, nefna má ný
lög um fangelsi og fangavist 1988
og stofnun Fangelsismálastofnunar.
Réttindastaða og aðbúnaður fanga
varð betri.
Fangelsin breyttust líka með til-
komu samfélagsþjónustu árið 1995.
Nú afplánar hópur fólks utan fang-
elsa sem áður sat inni. Þetta eru
gjarnan einstaklingar sem
höfðu góð og jákvæð áhrif
á samsetningu fangahóps-
ins. Af þessari breytingu
leiðir að í dag situr miklu
harðari kjarni inni, fyrir
alvarlegri brot og oft í mik-
illi fíkniefnaneyslu.
Þó að vissulega sé til
staðar sérfræðiþjónusta í
fangelsum er hún langt frá
því að vera ásættanleg.
Mörg dæmi eru um það að fangar
fái ekki sálfræðiviðtal fyrr en eftir
marga daga og jafnvel vikur. Því
liggur gríðarleg ábyrgð á fanga-
vörðum að sinna sálgæslu og vera
til staðar þegar eitthvað kemur upp
á í lífi fanga, eins og alvarlegt þung-
lyndi, sjálfsvígshugsanir eða til-
raunir til slíks, kvíði, sektarkennd,
svefnleysi, fráhvörf og svo fram-
vegis. Það eru fangaverðir sem bera
nánast alla ábyrgð á því að fangi
komi þokkalega út úr fangelsinu,
því miður gleymist það iðulega
þegar rætt er um sérfræðiþjónustu
í fangelsum. Fangaverðir eru sér-
fræðingar í að annast fanga og
gegna mikilvægasta hlutverkinu
innan veggja fangelsa.
Fjölgun erlendra fanga kallar á
góða tungumálakunnáttu og þekk-
ingu á ólíkum trúm og siðum.
Það er erfitt að sinna starfi þar
sem maður er bæði sálusorgari og
böðull. Ágæt lýsing á þeirri vídd
sem fangavarslan tekur yfir.
Á síðustu árum hafa launakjör
okkar færst í skelfilegt horf. Sam-
bærilegar stéttir hafa stungið okkur
af. Lengi vel voru laun lögreglu-
manna og fangavarða sambærileg,
enda störfin um margt skyld og
sambærilegt álag sem fylgdi þeim.
Í dag eru lögreglumenn með
meira en 30% hærri laun.
Nefnd á vegum dómsmálaráðu-
neytisins sem skilaði skýrslu til ráð-
herra 15.júní 2005 meðal annars um
menntun fangavarða ályktar svo: „Í
samræmi við þau sjónarmið sem
fram koma í evrópsku fangelsis-
reglunum er mikilvægt að huga sér-
staklega að launakjörum fanga-
varða með hliðsjón af því að störf
þeirra eru með þeim flóknustu og
erfiðustu í opinberri þjónustu. Góð
launakjör stéttarinnar eru forsenda
þess að hægt sé að laða að hæft
starfsfólk.“ (Bls. 23 í skýrslu nefnd-
ar dómsmálaráðherra um menntun
fangavarða og athugun á aldurs-
samsetningu þeirra með hliðsjón af
endurnýjun stéttarinnar).
Í dag er þolinmæðin þrotin. Biðin
langa eftir viðurkenningu á starfi
mínu er senn á enda. Ég kveð fanga-
vörslu með trega og held til móts
við betur launað starf innan tíðar.
Höfundur er fangavörður.
Böðlar eða sálusorgarar?
Um helgina birtist áhugaverð auglýsing frá verslunarkeðjunni Bónus um mat-
vöruverð í „Draumalandinu“. Í auglýsingunni
voru myndir af ýmsum landbúnaðarvörum á
mjög lágu verði. Fram kom að svona gæti
verðið litið út á Íslandi ef innflutningur á land-
búnaðarvörum væri heimill án nokkurra
gjalda. Samkvæmt þessu þykir greinarhöf-
undi ljóst að Bónusmenn hafa ákveðið að tími
væri kominn til að lækka álagningu á matvör-
um. Það stenst illa samanburð við verð í
nágrannalöndum okkar að raunhæft sé að
bjóða landbúnaðarvörur á þessu verði nema
gefa verulega eftir í álagninu, afnema hana
með öllu eða hreinlega greiða með vörunni.
Varla er ætlun þeirra að selja innfluttar land-
búnaðarvörur með lægri álagningu en inn-
lendar?
Bónusmenn segjast tilbúnir að bjóða neyt-
endum skinnlausar danskar kjúkl-
ingabringur á 499 kr/kg. Í „Drauma-
landinu“ er ennþá 14%
virðisaukaskattur og er þá verðið
fyrir skatt 439 kr/kg. Meðalinnflutn-
ingsverð, CIF, á kjúklingabringum
samkvæmt verslunarskýrslum á síð-
asta ári var nærri 418 kr/kg á fryst-
um bringum (og vatnssprautuðum).
Samkvæmt þessu er álagning Bón-
uss 21 kr eða 5% fyrir að skipa bring-
unum upp, koma í birgðastöð, keyra
út í verslanir, selja og mæta rýrnun.
Merkt verð á ferskum kjúklinga-
bringum í Bónus samkvæmt auglýsingu sl.
laugardag er 2.565 kr. Bónus gefur 10% afslátt
við kassann en bringur eru stundum á tilboði
með allt að 37,5% afslætti. Verð án vsk. er því
lægst 1.400 kr/kg á tilboði en yfirleitt 2.025
kr/kg. Ekki liggja fyrir upplýsingar um inn-
kaupsverð Bónuss á þessum bringum en ætla
má að það sé 1.400 til 1.500 kr/kg. Bónus tekur
því nær ríflega 500 kr/kg fyrir að selja inn-
lendar bringur að jafnaði en gefur álagning-
una eftir þegar um tilboð er að ræða. Sam-
kvæmt auglýsingunni ætlar
fyrirtækið að selja innfluttar frosn-
ar bringur með um 21 kr/kg í álagn-
ingu. Það er töluvert lægri krónutala
en þeir sætta sig við að leggja á
íslensku kjúklingabringurnar.
Lambalæri frá Nýja-Sjálandi hyggst
Bónus bjóða á 499 kr/kg. Verð í Fær-
eyjum á innfluttu nýsjálensku
lambalæri er 774 kr/kg út úr búð með
virðisaukaskatti. Um helgina bauð
Bónus innlent lambalæri á 878 kr/kg
sem íslensk afurðastöð afhendir til búðanna.
Hyggst Bónus borga með nýsjálensku lamba-
kjöti?
Bónus lofar í auglýsingunni að bjóða íslensk-
um neytendum frosnar ungnautalundir á 1.199
kr. eða 1.052 kr. án. vsk. Innflutningsverð á
nýsjálenskum nautalundum er tæpar 900 kr/
kg skv. tollskýrslum. Eigum við að trúa því að
álagning þeirra fyrir að skipa vörunni upp,
tollafgreiða, koma í birgðastöð o.s.frv. muni
aðeins nema 150 kr/kg? Í dag selur fyrirtækið
nýsjálenskar nautalundir á 2.998 kr/kg og þar
af er álagning Bónuss um eða yfir 800 kr.
Bónus er því að boða gerbreytta álagningu á
kjöt sem ber að fagna.
Viðskiptasamningar afurðastöðva og verslana
eru ekki aðgengilegir og vitað að kjör eru mis-
jöfn. Eftir því sem næst verður komist er
álagning verslunar á pakkað, frosið og verð-
merkt kjöt nálægt 20-30%, stundum minni en
hugsanlega meiri í öðrum tilvikum. Í sumum
tilfellum er skilaréttur innifalinn og oft fylgir
að pakkaðri vöru er raðað í hillur og kæla. Af
auglýsingu Bónuss er ljóst að fyrirtækið
hyggst stórlækka álagningu sína og getur því
lækkað innlendar landbúnaðarvörur um tugi
prósenta án þess að komi til innflutnings. Það
munar um minna!
Höfundur er hagfræðingur Bændasamtaka
Íslands.
Bónus boðar lægri álagningu á landbúnaðarvörur
Ég hef eins og svo margir Íslendingar ekki velt því mikið fyrir mér hvort orkuframleið-
endur eigi að greiða eitthvert gjald fyrir vatnið
eða gufuna sem rennur í gegnum virkjanirnar,
vegna þess að þetta hafa verið fyrirtæki í eigiu-
almennings. Undanfarið hefur borið á hugmynd-
um um að einkavæða orkufyrirtækin, þá staldr-
ar maður við og situr íhugull örlítið lengur með
kaffibollann við morgunverðarborðið og spyr
sjálfan sig; Er það virkilega möguleiki að
skyndilega sitjum við Íslendingar uppi með það að ein-
hver einstaklingur fái gefins öll vatnsréttindi í Þjórsá,
gufuaflsréttindin á Reykjanesi, Langasjóinn eða öll
orkuréttindi á Torfajökulssvæðinu? Er aðferðafræðin
við kostnaðarútreikninga við framkvæmd virkjana
rétt? Eru stjórnmálamenn að leiða okkur í sams konar
vegferð með orkuréttindin og fiskinn í sjónum? Er skil-
ið nægjanlega vel á milli verðmats á réttindum og
kostnaðar við virkjanir? Erum við ekki nægilega brennd
þegar fáir einstaklingar fengu úthlutað fiskinum í sjón-
um umhverfis landið, síðan þá hafa stjórnvöld haldið
áfram og hvert opinbera fyrirtækið af öðru einkavætt.
Ein af ástæðunum fyrir mikilli raforkueftirspurn til
álframleiðslu hér á landi síðustu ár er, sé litið til þess
sem fram kom fyrr í vetur um orkuverð til ALCOA í
Suður-Ameríku, að virkjanaréttindin hafi ekki verið
réttilega metin til fjár. Sá kostnaður er ekki í raforku-
verðinu hér á landi, samkvæmt því sem við best vitum.
Margir halda því fram að það sé ástæða þess að stjórn-
málamenn halda orkuverðinu leyndi fyrir eigendum
orkuveitufyrirtækjanna. Íslensku virkjanafyrirtækin,
sem öll eru í opinberri eigu ef einhver hefur gleymt
því, hafa hingað til athugsemdalítið eins og ég kom að í
byrjun, fengið sjálfsafgreiðslurétt til eignarnáms á
orkuréttindum og eignarlöndum.
Hér liggur á að huga vel að því hvort vatnsréttindi
eða jarðhitaréttindi sem ríkið á séu metin hæfilega til
fjár. Þetta á sérstaklega við um neðri hluta Þjórsár. Þar
á ríkið mikil vatnsréttindi. Ástæða er að
halda því einnig til haga að þau eru mun
verðmætari vegna þess að íslenska þjóðin
er búin að byggja vatnsmiðlanir ofar í ánni
fyrir milljarða og setja undir það umtals-
vert land. Hefur Landsvirkjun verið gert að
greiða nægjanlega hátt verð fyrir þessi rétt-
indi? Ég hef ekki séð gerða grein fyrir því.
Þetta er veigamikill þáttur í að koma
umræðu um nýtingu og náttúruvernd inn á
málefnanlegar brautir.
Víða erlendis er búið að einkavæða og
selja almenningsveitur. Þeir sem eignuðust
fyrirtækin lokuðu viðhaldsdeildum, sögðu
upp starfsfólki og stoppuðu viðhald og uppbyggingu.
Með því náðu þeir að sýna glæsilega afkomu á ársfund-
um og hlutabréfin ruku upp. Þeir seldu, en nú er að
koma upp að viðhald og endurnýjun hefur verið trössuð
í mörg ár og fyrir liggur að fjárfesta þurfi fyrir umtals-
verðar upphæðir til að tryggja rennandi vatn og frá-
rennslislagnir. Það er ekki hægt nema hækka afnota-
gjöld umtalsvert segja núverandi eigendur. Nú blasir
við almenningi, sem byggði upp þessi fyrirtæki og
gerði þau að verðmætum eignum sem skammsýnir
stjórnmálamenn stóðust ekki að selja til að styrkja
eigin velgegni, að annað hvort verður almenningur að
kaupa þessi fyrirtæki sín til baka eða sætta sig við
verulega aukna skattlagningu í formi hækkaðra afnota-
gjalda.
Almenningur verður að þvinga stjórnmálamenn til
þess að bera virðingu fyrir eignarréttindum þjóðfé-
lagsins. Stjórnmálamenn verða að breyta aðferðafræði,
þá getur náðst sátt milli náttúruverndarfólks og ásætt-
anlegrar nýtingar.
Höfundur er formaður Rafiðnaðarsambandsins.
Hverjir eiga orkuna?
Almenningur verður að þvinga stjórnmálamenn
til þess að bera virðingu fyrir eignarréttindum
þjóðfélagsins.
Eldri borgari sem býr einn og hækkar í tekjum
um t.d. 1.000 krónur á mán-
uði úr 254 þúsund krónum í
tekjuáætlun og reynist svo
fá 255 þúsund krónur á mán-
uði, fengi bakreikning frá
Tryggingastofnun ríkisins
(TR) á næsta ári upp á
572.400 krónur eins og reglurn-
ar eru í dag. Þetta er vegna þess
að á þessu tekjubili missir hann
rétt til grunnlífeyris og þ.a.l.
rétt til annarra bóta frá TR.
Hann myndi því, við að auka
tekjur sínar um 12 þúsund krón-
ur á ári, missa grunnlífeyri,
tekjutryggingu og heimilisupp-
bót upp á 47.700 krónur á mán-
uði eða yfir 572 þúsund krónur á
ári. Hver veit þetta?
Vitað er að sumir starfsmenn
TR reyna að vara ættingja sína
og vini við þessari gildru. Hvers
eiga þeir að gjalda sem ekki vita
betur? Þetta hefur ekki fengist
lagað þrátt fyrir ítrekaðar
ábendingar bæði frá starfs-
mönnum TR og fulltrúum Lands-
sambands eldri borgara (LEB)
m.a. í nefnd Ásmundar Stefáns-
sonar síðastliðið sumar og
ábendingar til Heilbrigðis- og
trygginganefndar nú fyrir jól,
bæði munnlega fyrir nefndinni
og með skriflegum athugasemd-
um til nefndarinnar. Þetta var
hundsað og er til marks um hve
ábendingar fulltrúa LEB hafa
mátt sín lítils.
Þetta getur hver og einn séð
með því að slá inn í reiknivél TR
á heimasíðu stofnunarinnar
www.tr.is. Þá eru settar inn árs-
tekjur af atvinnu, ýmist
3.048.000 krónur(12 x 254.000)
eða 3.060.000 krónur(12 x
255.000). Hann fengi 41 krónu í
grunnlífeyri, 42.448 í tekju-
tryggingu og 5.221 krónur í
heimilisuppbót eða samtals
47.700 krónur á mánuði í fyrra
tilfellinu. Í seinna tilfellinu
fengi hann ekki eina krónu frá
TR þó hann hækkaði aðeins um
1.000 krónur á mánuði í tekjum.
Þetta gerist vegna þess að hann
hefur misst rétt á grunnlífeyri
og missir því allan annan rétt til
bóta frá TR (hefur yfir 254.137
krónur á mánuði í atvinnutekj-
ur). Þannig er þetta bara og ekki
enn vilji hjá stjórnvöldum að
breyta þessu. Ekki skapar þetta
traust á kerfi almannatrygg-
inga.
Nú eru stjórnarþingmenn
mikið að segja frá frítekjumarki
vegna atvinnutekna upp á 25.000
krónur á mánuði og svokallaða
60% reglu. Þetta er vissulega til
bóta. Þó mega svona gallar í
kerfinu ekki vera fyrir hendi á
sama tíma.
Þetta dæmi sem nefnt er er
alls ekki það ýktasta sem getur
gerst vegna skerðinga á greiðsl-
um TR. Til eru dæmi um hjón
sem gætu lent í svipuðu en þar
sem annar vinnur fyrir tekjum
sem fara svona yfir ákveðið
mark en hinn hefur ekki atvinnu-
tekjur. Þá gæti bakreikningur-
inn orðið enn hærri.
Í mjög mörgum tilfellum er
ekki mögulegt að vara sig á
þessu jafnvel þó að sérfræðing-
ar TR væru til aðstoðar því örlít-
il breyting á fjármagnstekjum
gæti valdið því að elli- og örorku-
lífeyrisþegi fari yfir markið og
tapaði því öllum bótum almanna-
trygginga, því fjármagnstekjur
er oftast ómögulegt að áætla
rétt.
Þetta getur verið mun verra þ.e.
bakreikningurinn ennþá hærri
ef öryrki hækkar t.d. úr 273 þús-
und krónum í atvinnutekjur á
mánuði í 274 þúsund á mánuði.
Ef hann er 20 ára við fyrsta 75%
örorkumat fengi hann í fyrra til-
fellinu samtals 66.803 krónur á
mánuði í grunnlífeyri, aldurs-
tengda örorkuuppbót og tekju-
tryggingu, en í seinna tilfellinu
fengi hann ekki eina krónu.
Þarna gætu komið yfir 800.000
krónur í bakreikning frá TR á
næsta ári. Þessi upphæð bak-
reiknings yrði enn hærri en
þetta ef hann nyti uppbótar
vegna reksturs bifreiðar því
hún félli líka niður við þessar
1.000 króna hækkun atvinnu-
tekna. Þannig gæti bakreikning-
urinn farið yfir 900.000 krónur
vegna 1.000 króna í auknar
atvinnutekjur á mánuði. Hvers
vegna er þetta ekki lagað? Í
vissum tilfellum er því betra að
lækka í atvinnutekjum eða vinna
minna. Var ekki meiningin að
auka hvatann til vinnu?
Ólafur er formaður
Landssambands
eldri borgara og Einar er
hagfræðingur Landssambands
eldri borgara.
Varúð, eldri borgar-
ar og öryrkjar!