Fréttablaðið - 30.03.2007, Blaðsíða 32

greinar@frettabladid.is
Framleiðsla áls í heiminum nam 31,6 milljónum tonna árið 2005.
Notkunin nam hins vegar 63,9
milljónum tonna. Þetta þýðir með
öðrum orðum að 32,3 milljónir
tonna voru endurunnið ál. Markað-
ur fyrir endurunnið ál vex stöðugt
í heiminum, meðal annars vegna
vaxandi umhverfisvitundar. Um
75% alls þess áls, sem framleitt
hefur verið í heiminum frá upp-
hafi, eru í reynd enn í notkun. Ál
má endurvinna hvað eftir annað án
þess að það tapi eiginleikum sínum.
Endurvinnsla áls gegnir því lykilhlutverki í sjálf-
bærri þróun. Við endurvinnslu áls sparast mikil
orka því einungis þarf um 5% þeirrar orku sem
þarf til frumvinnslu. Því má með gildum rökum
halda því fram að við framleiðslu áls á Íslandi
með endurnýjanlegum orkugjöfum sé verið að
geyma orku til framtíðar.
Í sjónvarpsauglýsingum frá Framtíðarlandinu
er því haldið fram að 30% af allri álframleiðslu
fari í einnota umbúðir. Þetta er rétt en
mikil einföldun. Um 60% alls áls sem
notað er í einnota umbúðir er endur-
unnið. Hlutfallið er breytilegt eftir
löndum, allt upp í 80% hér á landi.
Þetta þýðir að stærstur hluti þess áls,
sem notað er í umbúðir, stuðlar að
orkusparnaði til framtíðar.
Árangur í endurvinnslu áls er mjög
mismunandi eftir vörutegundum. Á
milli 90 og 95% áls, sem notað er í
bíla, er endurunnið. Við þetta bæt-
ist að með aukinni notkun á áli í bílum
dregur verulega úr útblæstri vegna
þess hve létt álið er. Svipaða sögu er
að segja af áli sem notað er í bygging-
ariðnaði.
Fullyrðing Framtíðarlandsins um
notkun áls í einnota umbúðir kann að vera rétt
en segir aðeins hluta sögunnar. Hópurinn kýs að
líta fram hjá mjög mikilvægum og umhverfis-
vænum eiginleikum áls til endurvinnslu. Því er
ljóst að ryki er slegið í augu fólks. Hið rétta er að
aukin notkun áls stuðlar í reynd að orkusparnaði
til framtíðar.
Höfundur er hagfræðingur Samtaka iðnaðarins.
Ryki slegið í augu fólks
Haustið 1981 var ég nýkom-inn til Bretlands í fram-
haldsnám. Þá birtu 364 kunn-
ir hagfræðingar yfirlýsingu um,
að stefna Margrétar Thatchers í
efnahagsmálum væri röng, enda
hlyti hún fyrr en síðar að hverfa
frá henni. Í neðri málstofunni
skoraði leiðtogi Verkamanna-
flokksins á járnfrúna að nefna tvo
hagfræðinga, sem væru sammála
henni. „Alan Walters og Patr-
ick Minford“ svaraði hún. Ég var
löngu síðar staddur þar sem That-
cher rifjaði þetta upp hlæjandi og
sagði, að sem betur fer hefði and-
stæðingur sinn aðeins beðið um
tvö nöfn. Hún hefði ekki getað
nefnt fleiri! Thatcher hélt fast
við stefnu sína, sem reyndist vel.
Vorið 1987 var ég aftur sestur að
á Íslandi. Þá birtu þau Guðrún
Pétursdóttir líffræðingur, Ásta
Þorleifsdóttir jarðfræðingur og
Guðni Jóhannesson verkfræðing-
ur skýrslu, sem útvarpið kynnti
sem stórfrétt. Hún var um það,
að Tjörnin hyrfi líklega á þremur
vikum, yrði byrjað að grafa fyrir
ráðhúsi í norðvesturhorni hennar.
Davíð Oddsson borgarstjóri sinnti
þessu hvergi, ráðhúsið reis og
enn er Tjörnin á sínum stað.
Ég lærði að hafa ekki sjálf-
krafa vísindamanna ráð, þótt þeir
fari margir saman. Vísindi eru
ekki kóræfing, heldur frjáls sam-
keppni hugmynda. Þau telja ekki
nef, heldur skoða gögn. Þetta á
við um þá þríþættu tilgátu, að
jörðin sé að hlýna, það sé mann-
kyni að kenna og á valdi þess að
gera eitthvað við því. Óskars-
verðlaunahafinn Al Gore krefst
þess, að við gerbreytum umsvifa-
laust lífsháttum okkar. Ég er ekki
sérfræðingur í loftslagsfræðum
fremur en Gore. En í nýrri heim-
ildamynd, „Blekkingarnar miklu
um hlýnun jarðar,“ sem frumsýnd
var í bresku sjónvarpi 8. mars
síðastliðinn, tala vísindamenn,
sem efast um þessa tilgátu. Þeir
vefengja fæstir, að jörðin hafi
hlýnað um skeið. En þeir benda á,
að loftslag tekur sífelldum breyt-
ingum. Óvíst sé, að menn ráði úr-
slitum með losun koltvísýrings
og ígildis hans út í andrúmsloftið.
Sem kunnugt er mynda þessi efni
ásamt vatnsgufu eins konar hjúp
í kringum jörðina, sem minnkar
varmaútgeislun hennar, svo að
hún er nógu hlý til að vera byggi-
leg.
Ein röksemd efasemdamanna
er, að breytingar á hitastigi jarð-
ar virðast ekki standa í sam-
bandi við losun manna á koltví-
sýringi. Um og eftir landnám á
9. öld var til dæmis hlýindaskeið
hér úti á Dumbshafi. Vatnajökull
var miklu minni en nú, tvískiptur
og kallaðist Klofajökull. Þá los-
uðu menn sáralítinn koltvísýring
út í andrúmsloftið. Síðan tók við
litla ísöldin svonefnda um 1500-
1800. Síðustu hundrað ár hefur
hitastig sveiflast til, þótt heldur
hafi það fikrað sig upp á við (um
á að giska 0,6 stig). Óvenjuhlýtt
var árin 1930-1940, en síðan kóln-
aði fram undir 1980, þótt losun
á koltvísýringi hafi þá einmitt
stóraukist. Stuðningsmenn tilgát-
unnar um hlýnun af mannavöld-
um geta auðvitað (og hafa) skýrt
þessa kólnun með öðrum áhrifa-
þáttum, en þá viðurkenna þeir
um leið, að fleira ráði loftslags-
breytingum en losun manna á
koltvísýringi.
Önnur röksemd efasemda-
manna er, að losun manna á kol-
tvísýringi valdi ekki mestu um
gróðurhúsaáhrifin. Vatnsgufa
er 98% gróðurhúsalofttegunda.
Þegar lífverur anda frá sér eða
rotna og þegar eldfjöll gjósa,
streymir meiri koltvísýringur
út í andrúmsloftið en vegna
brennslu olíu eða kola. Þriðja
röksemdin er, að breytingar á
hitastigi jarðar virðast standa í
beinu sambandi við virkni sólar.
Koma geislar frá öðrum sólum
himinhvolfsins og vindar frá
okkar sól þar við sögu í flóknu
ferli. Stuðningsmenn tilgátunnar
um hlýnun af mannavöldum geta
auðvitað (og hafa) bent á, að ná-
kvæmar mælingar á þessu eru
ekki til langt aftur í tímann. En
hið sama er að segja um tilgátu
þeirra. Sólvirknikenningin hefur
líka þann kost, að hún nær til
fyrri loftslagsbreytinga (ef hún
reynist rétt), því að sólin hefur
alltaf haft áhrif, en mannkyn að-
eins nýlega. Hvort sem veruleg
gróðurhúsaáhrif stafa frá mönn-
um eða ekki, benda efasemda-
menn síðan á, að sáralitlu muni
breyta um loftslag, þótt reynt sé
með lögum að takmarka losun á
koltvísýringi.
Enginn dregur gróðurhúsa-
áhrifin í efa. Þeirra vegna er jörð-
in byggileg. En spurningin er,
hvað mennirnir hafa gert og geta
gert. Hugsanleg svör á að rann-
saka fordómalaust í stað þess að
setjast í skotgrafir.
Af mannavöldum?
K
osningar eru einföld athöfn. Hitt getur verið vafn-
ingasamara að finna út um hvað þær snúast. Að baki
hverjum krossi á kjörseðli liggur ákvörðun. Hún getur
byggst á jafnmörgum og ólíkum forsendum og kjós-
endur eru.
Að einhverju leyti lýtur það mat að málefnum sem höfða til
kjósenda. Að nokkrum hluta snýst það um traust á einstökum
frambjóðendum. Loks tekur það til þeirra kosta sem kjósendur
sjá helsta um myndun ríkisstjórnar.
Kosningafyrirkomulagið færir kjósendum nokkuð skýra kosti
að því er varðar val á milli málefna ólíkra stjórnmálaflokka. Það
er hins vegar umhugsunarefni að réttur kjósenda samkvæmt
kosningafyrirkomulaginu er mjög takmarkaður varðandi aðrar
forsendur.
Þannig er möguleiki kjósenda til þess að gera upp á milli ein-
staklinga sem í kjöri eru afar lítill. Þegar kemur að álitaefn-
inu um sjálfa ríkisstjórnina kaupa kjósendur einfaldlega kött-
inn í sekknum. Í þeim efnum hafa þeir ekkert beint vald. Hvort
tveggja er ágalli á íslenskum stjórnmálaháttum.
Meðal margra þjóða leysa kosningakerfin og fastmótaðar
stjórnmálahefðir úr slíkum ágöllum. Ærin ástæða er því til að
gefa þessum úrlausnarefnum gaum. Með því móti mætti bæta
stjórnmálalífið og styrkja lýðræðið í landinu.
Tilfinning flestra hefur verið sú að umhverfismál brenni heit-
ast á kjósendum að þessu sinni. Allar umræður hafa bent til
þess. Það var því athyglisvert að í nýlegri könnun Fréttablaðs-
ins kom í ljós að þau mál voru ekki í fremstu röð þegar spurt var
um mikilvægi nokkurra málaflokka.
Nú er það svo að málefnabarátta fyrir kosningar snýst jafnan
að stórum hluta um jaðaratkvæði. Eitt mál getur þar af leiðandi
ráðið meiru en önnur um það hvort kjósendur breyta um afstöðu
til flokka eða hvert nýir kjósendur beina hollustu sinni. Jaðar-
mál ráða því oft sveiflum í kosningum.
Könnunin dregur þessa hlið kosningabaráttu vel fram í dags-
ljósið. Sá veruleiki er um leið góð áminning til þeirra sem reka
kosningabaráttu um hversu mikilvægt er að láta grundvallar-
viðhorf ekki falla með öllu í skugga einstakra átakaefna. Þó að
enginn tali upphátt um pólitíska hugmyndafræði eða ábyrgð í
fjármálastjórn geta hugmyndir kjósenda í þeim efnum verið
jafn mikilvægar og þau mál sem jaðarfylgi á hverjum tíma er
áhugasamast um.
Kannanir Fréttablaðsins um óskaríkisstjórn sýna að 2/3 hlutar
kjósenda skiptast í nær jafnar fylkingar: Annars vegar með núver-
andi stjórnarflokkum og hins vegar með tveimur stærri stjórnar-
andstöðuflokkum. Hvorugur kosturinn hefur þó meirihlutafylgi.
Nái stjórnarflokkarnir ekki meirihluta sýnist Samfylkingin
vera komin í þá stððu að geta ráðið mestu um hvers kyns stjórn
verður mynduð. Megi ganga út frá því að hún vilji heldur starfa
til vinstri sýnast líklegustu kostir kjósenda varðandi ríkisstjórn
í raun leiða annaðhvort til stjórnar Samfylkingar og Vinstri
græns með Framsóknarflokknum eða áframhaldandi stjórnar
Sjálfstæðisflokksins með Framsóknarflokknum.
Ríkisstjórn, menn
eða málefni?
Stuðningsmenn tilgátunnar
um hlýnun af mannavöldum
geta auðvitað (og hafa) bent
á, að nákvæmar mælingar á
þessu eru ekki til langt aftur í
tímann.