Fréttablaðið - 09.11.2007, Blaðsíða 62

Nýr valkostur hvað varðar gjaldeyris- og gengismál
Íslendinga er smátt og smátt að
koma í ljós. Undanfarið hefur
verið deilt um hvort halda eigi
krónunni eða ekki, og þá hvort
hægt sé að taka upp evru ein-
hliða eða aðild að Evrópu-
sambandinu sé þar frumskilyrði.
Ófrávíkjanleg staðreynd mála
er sú að Evrópusambandið er
okkar stærsti og mikilvægasti
viðskiptaaðili. Við ríki ESB
eigum við yfir 70% okkar milli-
ríkjaviðskipta. Þorri Evrópu-
þjóða tekur þátt í myntsamstarfi
þess og gjaldmiðlar þeirra ríkja
innan sambandsins sem ekki
hafa tekið upp evru njóta gengis-
stöðugleikaáhrifa aðildar. Sum
ríki með beinum samningum, s.s.
Danmörk, en danska
krónan er múlbundin
við evru þ.a. verulegt
gengisflökt dönsku
krónunnar gagnvart
evru er óhugsandi.
Danska krónan er
þannig í reynd evra í
dulargervi.
Einn valkostur
Íslands, á meðan áfram
er þrefað um aðild eða ekki aðild,
evru eða ekki evru, er að taka
upp fastgengisstefnu gagnvart
evrunni.
Fastgengisstefna verður hins
vegar að njóta verulegs trú-
verðugleika ef hún á að ganga
upp og viðkomandi gjaldeyrir á
ekki að verða endalaust skot-
mark spákaupmanna. Sá trú-
verðugleiki mun fyrst og fremst
byggjast á grundvallarstyrk
íslenska efnahagskerfisins til
þess að standa undir því gengi
sem miðað er við. En
því til viðbótar er hægt
að styrkja og styðja
slíka stefnu með bein-
um og óbeinum hætti.
Það færi fram með
beinum hætti ef hægt
væri að ná fram gagn-
kvæmnissamningi við
seðlabanka Evrópu um
að styðja við gengi
krónunnar. Vissulega væri slíkur
samningur óvenjulegur, en þarf
ekki að vera óhugsandi. Slíkan
samning má m.a. rökstyðja með
vísan til aðildar Íslands að innri
markaði ESB í gegnum EES-
samninginn.
Fastgengisstefna yrði einnig
studd óbeinum hætti ef fleiri
íslensk fyrirtæki feta í fótspor
þeirra fyrirtækja sem þegar
hafa skipt úr krónum í evrur
hvað varðar uppgjörsmynt og
skráningu hlutabréfa. Sú einfalda
staðreynd að stærsta fyrirtæki
Íslands, Kaupþing, ætlar að taka
upp evru sem rekstrar, uppgjörs
og hlutabréfaskráningarmynt
um næstu áramót, mun ein og
sér hafa áhrif til þess að auka
trúverðugleika fastgengisstefnu,
ef slík stefna yrði tekin upp.
Fastgengisstefna myndi auk
þess kalla á ákveðna tiltekt í
íslenskri tölfræði, og þá fyrst og
fremst hvernig verðbólga er hér
mæld, en verðþróun húsnæðis er
hvergi í Evrópu tekin inn í verð-
bólgumælingar með sama hætti
og hér.
Auk þess þyrfti að sjálfsögðu
að viðhalda hér ráðdeild í
ríkissrekstri, vinna áfram að því
að draga úr viðskiptahalla og
halda viðunandi hagvexti. Í þeim
efnum hefur það sýnt sig að töl-
fræðin og túlkun hennar hefur
ekki haldið í við hraða þróun og
útrás íslensks efnahagslífs.
Fastgengisstefna myndi leiða
af sér lægri vaxtamun við evru-
ríkin, eyða að miklu leyti gengis-
óvissu, auka stöðugleika og jafna
út verðsveiflur vegna gengis-
þróunar. Krónan myndi hins
vegar lifa áfram, bæði sem
reiknieining og sem táknmynd
ímyndaðs fullveldis í ólgusjó
alþjóðavæðingarinnar.
Höfundur er formaður
Framsóknarfélagsins á Akranesi.
Fastgengisstefna gagnvart evrunni
Með reglulegu millibili brestur orða-hríð á um landbúnaðarkerfið á
Íslandi. Koma þá fram stjórnmálamenn,
áhugafólk um pólitík og málbullur og
gefa álit sitt á ástandi mála og einstaka
sinnum á úrræðum til þess að koma
málum í betra horf. Í umfjöllun þessara
aðila er oft og tíðum lítið fjallað um það
hvernig landbúnaðarkerfið er í raun.
Óneitanlega fær maður þá tilfinningu að í mörgum
tilfellum þekki álitsgjafarnir ekki landbúnaðar-
kerfið og fela þá vanþekkingu með margtuggðri
lýsingu kerfisins:
Landbúnaðarkerfið er úrelt og staðnað kerfi þar
sem bændur eru hnepptir í fjötra framleiðslu- og
miðstýringar.
Þessi lýsing er svo marg ítrekuð að hluti þjóðar-
innar telur hana rétta og algilda lýsingu landbúnað-
armála. Það er ábyrgðarhlutverk stjórnmálamanna
og annarra opinberra álitsgjafa að villa almenningi
ekki sýn. Að sjálfsögðu er þó eðlilegt að fulltrúar
stjórnmálaflokka sem hafa óljósa eða brothætta
stefnu, kynni almenningi afstöðu sína til landbúnað-
armála með slagorðum, enda yrði þeim hált á svelli
samræðustjórnmála um efnið.
Í nýlegri grein formanns ungra jafnaðarmanna
sem birtist í Fréttablaðinu er fjallað um málið
undir fyrirsögninni: Bændur úr hlekkjum hafta.
Þar er slegið á kunnuglega strengi í umræðunni.
Í greininni segir m.a.:
Af hverju eiga bændur einir að búa við opin-
bera verðstýringu, miðstýrðan ríkisbúskap og
framleiðslustýringu?
Þessi spurning felur augljóslega í sér fullyrð-
ingu um landbúnaðarkerfið. Fullyrðingin er
athygliverð, t.d. ef litið er til þess hluta landbún-
aðarkerfisins sem snýr að sauðfjárbúskap, enda
er hún þá röng í öllum aðalatriðum.
Það er engin opinber verðstýring á lambakjöti
á Íslandi. Einstakir sláturleyfishafar birta sínar
verðskrár síðsumars og bændur geta slátrað
gripum sínum hjá þeim aðila sem best býður.
Nokkur verðmunur getur verið milli sláturleyfis-
hafa. Sá munur skýrist af samkeppni sem m.a.
knýr fram hagræðingu í rekstri sláturhúsa og
keppni um sölu afurðanna. Það er hins vegar
umhugsunarefni að hvaða leyti fákeppni í smá-
sölu matvöru á Íslandi hamlar frekari samkeppni
sláturleyfishafa, sem og annarra birgja. Þannig
er óvíst hvort róttækustu breytingar á
landbúnaðarmálum myndu nokkru breyta um
verð matvæla á Íslandi, enda liggur fyrir að
flestar sérvörur eru dýrari hér en í viðmiðunar-
löndum. Sá verðmunur verður ekki skýrður á
sambærilegum forsendum og margir
halda fram að sé meginorsök verðs á
landbúnaðarafurðum, þ.e. landbúnaðar-
kerfinu.
Íslenskur sauðfjárbúskapur er ekki
miðstýrður ríkisbúskapur. Búskapur-
inn samanstendur af fjölda sjálf-
stæðra rekstrareininga í einkaeigu,
sem m.a. hafa frelsi til þess að þróa
nýjungar í markaðssetningu og
vinnslu.
Þá er ekki lengur til staðar fram-
leiðslustýring í sauðfjárbúskap. Ein-
stakir bændur geta framleitt eins mikið og þeir
vilja. Ríkisstuðningur í formi beingreiðslna tak-
markar ekki framleiðslu einstakra búa.
Á það má benda að framangreind staða hefur
skapast á síðustu árum og því er fráleitt að segja
að landbúnaðarkerfið sé staðnað. Á það má hins
vegar benda að fullyrðingar greinarhöfundarins
hefðu getað átt við ef hann hefði verið formaður
ungra Alþýðuflokksmanna á sínum tíma.
Það kemur ekki á óvart að engar sérstakar
tillögur koma fram um breytingar á
landbúnaðarkerfinu í fyrrnefndri grein.
Það er forsenda þess að umræða um breytingar
á landbúnaðarkerfinu sé vitræn og að umfjöllun
álitsgjafa sé rétt varðandi raunverulega eigin-
leika landbúnaðarkerfisins. Á sama hátt er það
um margt skiljanlegt að þeir sem hæst hafa um
nauðsyn róttækra breytinga á landbúnaðarkerfinu
áorki litlu, enda er sú krafa eðlileg að tillögur um
breytingar byggi á þekkingu á því kerfi sem fyrir
er. Það er hins vegar sjálfsagt og eðlilegt, að því
grunnskilyrði uppfylltu, að umræður verði um
breytingar á landbúnaðarkerfinu.
Umgjörð um sauðfjárbúskap hefur á undan-
förnum árum tekið töluverðum breytingum í þá
átt að hætta að vera stjórnkerfi atvinnugreinar-
innar, í það að sífellt fleiri þættir eru færðir
undir markaðslögmál. Augljóst er að frekari
breytingar verða gerðar á kerfinu á komandi
árum en þær breytingar sem þegar hafa verið
gerðar, munu auðvelda atvinnugreininni að takast
á við þær. Það er hins vegar mikilvægt að umræða
um frekari breytingar byggi á þekkingu á
málefninu.
Höfundur er lögmaður.
Alhæfingar um landbúnað
Það er forsenda þess að umræða um breyt-
ingar á landbúnaðarkerfinu sé vitræn og að
umfjöllun álitsgjafa sé rétt varðandi raunveru-
lega eiginleika landbúnaðarkerfisins.
Fastgengisstefna myndi leiða
af sér lægri vaxtamun við
evruríkin, eyða að miklu leyti
gengisóvissu, auka stöðugleika
og jafna út verðsveiflur vegna
gengisþróunar.