Fréttablaðið - 19.11.2007, Blaðsíða 14

14 19. nóvember 2007 MÁNUDAGUR
316.000
2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045
Svona erum við
> Mannfjöldi á Íslandi 2015 - 2045
fréttir og fróðleikur
FRÉTTASKÝRING
BRJÁNN JÓNASSON
brjann@frettabladid.is
353.000
342.000
Sagnfræðingar og lögfræð-
ingar eru ekki sammála um
áreiðanleika Landnámu, en
efni bókarinnar er reglu-
lega rakið í dómum hæsta-
réttar. Óbyggðanefnd vísar
í Landnámu í úrskurðum
sínum þar sem það á við,
en varaformaður nefndar-
innar segir enga meðvitaða
afstöðu hafa verið tekna til
bókarinnar.
Sagnfræðingar hafa áratugum
saman verið ósammála um áreið-
anleika Landnámu sem heimildar
um landnám og landnámsmenn,
enda þau eintök sem til eru af bók-
inni skrifuð um fjórum öldum eftir
að land var numið. Einar G. Pét-
ursson, prófessor á Árnastofnun,
sagði í Fréttablaðinu í síðustu viku
að það væri algerlega ótækt að
Hæstiréttur grundvallaði dóma
sína á Landnámu.
Afstaða lögfræðinga virðist end-
urspeglast ágætlega í orðum Sig-
urðar Líndal lagaprófessors, sem
jafnframt er menntaður sagnfræð-
ingur. Hann segir að þó að sagn-
fræðingar deili um heimildargildi
Landnámu sé bókin ekki ónothæf
fyrir lögmenn og Hæstarétt. Þó
verði að gæta þess að alhæfa ekki
út frá því sem þar komi fram og
meta hvert tilfelli fyrir sig.
„Ef áreiðanleg skjöl veita sterka
vísbendingu um tiltekna eignar-
heimild gæti Landnáma, ef hún
bendir í sömu átt, orðið til að
styrkja þá röksemd og renna frek-
ari stoðum undir hana,“ segir Sig-
urður. „En ég myndi ekki nota
Landnámu sem úrslitaröksemd.“
Landamerki ekki skýr
Þeir lögmenn sem rætt var við
kannast raunar ekki við að hæsti-
réttur hafi notað Landnámu sem
úrslitaröksemd í dómum sínum.
Í fjórum nýjum hæstaréttardóm-
um kemst dómurinn að þeirri
niðurstöðu að landsvæði séu eign-
arlönd jafnvel þótt ekki sé fjallað
ítarlega um landamerki á svæðinu í
Landnámu.
Dómurinn vísar þar með til land-
náms í dómum sínum, og notar með
öðrum atriðum sem rök fyrir þeirri
niðurstöðu að löndin séu eignar-
lönd. Það virðist því skipta máli
hvar landið er og hverjar líkurnar
eru á að það hafi verið numið, jafn-
vel þótt Landnáma sé ekki skýr.
Engin afstaða til heimildargildis
Karl Axelsson, hæstaréttarlögmað-
ur og varaformaður óbyggðanefnd-
ar, hefur rannsakað notkun hæsta-
réttar á Landnámu og skrifaði grein
um málið árið 2006. Þar kemst hann
meðal annars að þeirri niðurstöðu
að engin meðvituð afstaða hafi
verið tekin til heimildargildis Land-
námu í lögfræði.
Af dómum Hæstaréttar má ráða
að Landnáma hafi verið lögð nokk-
uð fyrirvaralaust til grundvallar
sem heimild um stofnun einkarétt-
ar á landi hérlendis, að því er segir
í grein Karls. Hann vildi ekki tjá
sig um málið við Fréttablaðið til að
gera sig ekki vanhæfan í störfum
fyrir óbyggðanefnd.
Fjallað er um sönnunargildi
Landnámu í almennum niðurstöð-
um óbyggðanefndar, og tekið fram
að heimildargildi Landnámu sé
„umdeilt meðal fræðimanna“.
Þar er meðal annars vísað til
kenninga sagnfræðinga þess efnis
að með ritun Landnámu hafi ætlun-
in verið að skapa grundvöll fyrir
innleiðingu óðalsréttar hér á landi,
og undirbúa skiptingu landsins í
kirkjusóknir og fleira.
Einnig er vísað til þeirra sem
hafa haldið því fram að frásagnir
Landnámu „eigi lítið skylt við sögu-
legan veruleika“. Þannig hafi til-
gangur með ritun bókarinnar verið
að renna stoðum undir eignarheim-
ildir höfðingja sem þeir töldu sig
eiga þegar Landnáma var rituð.
Hæstiréttur hefur notað lýsingar
Landnámu sem forsendur dóma, en
ekki þó án þess að önnur gögn styðji
það sem þar kemur fram. Dómur-
inn hefur einnig litið til þess hvern-
ig aðstæður eru á hverju svæði
fyrir sig, hvernig gróðurfarið er og
fjarlægðir.
Í almennum niðurstöðum
óbyggða nefndar er tekið fram að
lýsingar Landnámu á landnámi geti
skipt máli við mat á landamerkjum.
Þar með er því ekki haldið fram að
það séu rök gegn því að ákveðnar
jarðir séu eignarlönd sé ekki minnst
á nám þeirra í Landnámu.
Byggir ekki á gróðurfari
Óbyggðanefnd tekur sjálf ekki
afstöðu til ágreinings sagnfræð-
inga um trúverðugleika Landnámu
sem heimildar um landnám, segir í
grein Karls Axelssonar. Þó byggir
nefndin að einhverju leyti á frá-
sögnum Landnámu.
Andstætt því sem dómstólar hafa
byggt á telur óbyggðanefnd þó ekki
á því byggjandi hvernig gróðurfar
er á umdeildum landsvæðum í dag,
enda getur það verið mjög breytt
frá því sem var um landnám.
Í hugleiðingu Karls í lok greinar
hans segir að lögfræðingar verði að
taka afstöðu í álitaefnum og kom-
ast að niðurstöðu, ekki sé hægt að
láta eftir sér þann munað sagn-
fræðinganna að halda áfram að
velta vöngum yfir trúverðugleika
Landnámu.
Þrátt fyrir að sagnfræðingar séu
ósammála um gildi Landnámu
verður hún líklega notuð áfram
sem ein röksemda dómstóla og
óbyggðanefndar. Eins og Sigurður
Líndal bendir á er þó mikilvægt að
meta hvert einstakt tilvik, og nota
þessa heimild eins og aðrar með
stuðningi frá áreiðanlegri gögnum.
Landnáma aldrei úrslitaröksemd
HVANNADALSHNÚKUR Hæstiréttur hefur meðal annars metið gróðurfar á svæðum sem deilt er um hvort séu eignarlönd eða
þjóðlendur, en þeirri aðferðafræði hafnar óbyggðanefnd. FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
SIGURÐUR LÍNDAL KARL AXELSSON
Landnáma
lýsir land-
námi Íslands
og er með
lista yfir um
430 land-
námsmenn
og yfir 1.500
örnefni. Elstu
varðveittu
gerðirnar eru
frá um 1300, um fjórum öldum
eftir þá atburði sem lýst er í
bókinni, en upphaflega var bókin
líklega skrifuð um 1100.
LANDNÁMSBÓK
Ekki þótti rétt að verja mánuðum
eða árum í að rannsaka gömul
óútgefin skjöl á Árnastofnun í starfi
óbyggðanefndar, enda litlar líkur á að
upplýsingar sem þar leyndust kæmu
að gagni við störf nefndarinnar.
Þetta kemur fram í umsögn Gunn-
ars F. Guðmundssonar sagnfræðings
sem unnin var vegna athugasemda
Einars G. Péturssonar, rannsóknar-
prófessors á Árnastofnun, sem fjallað
var um í Fréttablaðinu í síðustu viku.
Einar sagði þúsundir skjala á
Árnastofnun sem nefndin hefði ekki
skoðað og gætu stutt eða kollvarp-
að kröfum ríkis og landeigenda í
deilum um þjóðlendur. Einar hefur
áður látið þessa skoðun sína í ljós
og fékk óbyggðanefnd Gunnar því til
að vinna umsögn um þau skjöl sem
Einar minnist á.
Um sjö þúsund skjöl lík þeim sem
Einar segir ekki hafa verið könnuð
eru til og segir í umsögn Gunnars
að um fimm sjöttu hlutar þeirra
hafi verið gefnir út og því kannaðir.
Líklega séu því skjölin sem ekki var
leitað í aðeins um 1.200 talsins.
Gunnar segir að í einungis
fimm prósentum þeirra skjala sem
rannsökuð hafi verið sé vikið að
landamerkjum og engin ástæða
til að ætla að hlutfallið sé annað í
ólesnu skjölunum, sem séu sam-
bærileg. Miðað við þetta gætu um 60
skjöl með landamerkjaupplýsingum
fundist í skjalasafninu ólesna.
Gunnar telur vegna þessa að tíma
óbyggðanefndar hafi betur verið
varið til þess að skoða skjalaflokka
þar sem meiri líkur voru á að fyndust
með góðu móti fornar heimildir,
enda hafi nefndinni verið ætlaður
takmarkaður tími til að ljúka störfum.
ÓÞARFI AÐ RANNSAKA GÖMUL SKJÖL
Tvö hundruð ár voru
liðin frá fæðingu
Jónasar Hallgríms-
sonar hinn 16.
nóvember og var
skáldsins og náttúru-
fræðingsins minnst
með margvíslegum
hætti. En hvað er
svona merkilegt
við Jónas? Mörður
Árnason er íslensku-
fræðingur.
Hvers vegna minntist fólk Jónasar
með jafnveglegum hætti?
Ég held að flestir bókmenntamenn
og ljóðaunnendur myndu hafa hann
á topp tíu listanum, sennilega flestir
á topp fimm. Jónas var baráttumaður
fyrir fullvalda Íslandi og endurreisn
íslenskrar tungu, hafði feikileg áhrif
á nýsköpun tungumálsins, var frum-
legur, jafnvel framúrstefnumaður í
bókmenntum á sínum tíma og svo
var hann einn fyrsti náttúrufræðingur
okkar.
Hvað heldur þú að Jónas hefði
gert í tilefni dagsins?
Maður spyr sig að því hvort Jónas
hefði ekki bara farið út á krá í stað
þess að hlusta á uppskrúfuð ræðu-
höld. Jónas var mikill grallari sem
gerði óspart grín að hátíðlegu athæfi.
Ætli hann hefði því ekki bara farið á
Grand Rokk og setið þetta af sér.
SPURT & SVARAÐ
JÓNAS HALLGRÍMSSON
Jónas væri á
Grand Rokk
MÖRÐUR
ÁRNASON
Íslenskufræð-
ingur
Tekjur þær sem Afganar hafa af ópíumrækt
og heróínútflutningi samsvara rúmlega
helmingi af löglegri landsframleiðslu Afgan-
istans. Þetta kemur fram í nýjustu skýrslu
þeirrar stofnunar Sameinuðu þjóðanna sem
sinnir eftirliti með eiturlyfja- og glæpastarf-
semi í heiminum, UNODC. Samkvæmt
skýrslunni, sem var kynnt á ráðstefnu í
Brussel á föstudag, nemur heildarverðmæti
ópíumafurða (morfíns og heróíns) sem
fluttar hafa verið út frá Afganistan á þessu
ári um fjórum milljörðum Bandaríkjadala,
andvirði yfir 240 milljarða króna. Það mun
vera 29 prósenta aukning frá árinu 2006.
Hvers vegna ópíum?
Heróín, eitt mest fíknivaldandi eiturlyf sem
til er, er framleitt úr ópíumplöntunni. Hún
vex best í suðrænu loftslagi. Eftir að heróín
varð „vinsælt“ eiturlyf á
Vesturlöndum fyrir 30-40
árum var ópíumframleiðsl-
an mest í Suðaustur-Asíu,
einkum í Búrma þar sem
stríðsherra nokkur gerði
það að aðaltekjulind sinni
sem hann fjármagnaði
eigin einkaher með. Þegar
herforingjastjórnin í Búrma
náði yfirhöndinni og samdi
við ópíumstríðsherrann færðist framleiðslan
til og skaut meðal annars rótum í Afganist-
an.
Fjármögnun skæruhernaðar?
Stríðsherrar í Afganistan fundu sér drjúga
tekjuleið með því að taka upp ópíumrækt
og heróínframleiðslu, sem ekkert ríkisvald
var fært um að hafa eftirlit
með, hvað þá stöðva. Þegar
talibanar náðu völdum í
mestöllu Afganistan seint á
tíunda áratugnum skáru þeir
upp herör gegn ópíumrækt-
inni og voru nánast búnir að
uppræta hana þegar þeir voru
hraktir frá völdum í innrás
Bandaríkjamanna og banda-
manna þeirra síðla árs 2001.
Stjórn Hamids Karzai forseta, sem kjörin
var til valda í skjóli erlenda herliðsins, hefur
ekki reynst fær um að ná neinni stjórn á
ópíumræktinni og hún hefur aukist hröðum
skrefum ár frá ári. Eiturlyfjaframleiðslan og
-smyglið er nú orðin aðaltekjulind talibana,
sem fjármagna með því skæruhernað sinn
gegn fjölþjóðaherliðinu og Kabúlstjórninni.
FBL-GREINING: ÓPÍUMFRAMLEIÐSLA Í AFGANISTAN
Eiturlyfjaútflutningur eykst stöðugt
HEIMILD: MANNFJÖLDASPÁ HAGSTOFU ÍSLANDS
Vi
nn
in
ga
r v
er
ða
a
fh
en
di
r h
já
B
T
Sm
ár
al
in
d.
K
óp
av
og
i.
M
eð
þ
ví
a
ð
ta
ka
þ
át
t e
rt
u
ko
m
in
n
í S
M
S
kl
úb
b.
9
9
kr
/s
ke
yt
ið
.
FRUMSÝND 23. NÓVEMBER
Vinningar eru Bíómiðar
fyrir tvo, DVD myndir,
varningur tengdur myndinni
og margt fleira!
SENDU SMS JA DRF
Á NÚMERIÐ 1900OG ÞÚ GÆTIR UNNIÐ!