Fréttablaðið - 17.01.2008, Blaðsíða 26

26 17. janúar 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Pósthúsið - S: 585 8300 - www.posthusid.is
Nú þegar farið er að myrkva úti viljum við vinsamlega minna
íbúa á að hafa kveikt á útiljósum við heimili sín til að
auðvelda blaðberum Fréttablaðsins aðgengi að lúgu.
Munum eftir útiljósunum !
Fyrirfram þakkir, dreifing Fréttablaðsins
Einhvers konar lögregluríki
„Við fáum ekki lengur að heyra að
allir séu jafnir fyrir lögunum heldur
að sumir þurfi ekki að fara eftir
vitlausum lögum. […] Það er ljóst
að til eru raddir innan stjórnkerfis-
ins sem hafa viljað aukna ráðstjórn
og einhvers konar lögregluríki með
tilheyrandi skerðingu á mannrétt-
indum borgaranna. […] Nú virðast
þessi sjónarmið hafa fengið að
vaða stjórnlaust uppi í dóms-
málaráðuneytinu …“ Nei, þetta
er ekki tekið úr ræðu Steingríms
J. Sigfússonar. Þetta reit Andri
Óttarsson á Deigluna fyrir tæpum
fjórum árum eftir að Björn
Bjarnason skipaði Ólaf
Börk Þorvaldsson hæsta-
réttardómara.
Samviska flokksins …
Deiglan var sögð hinn hófsami og
kreddulausi armur ungliðahreyfingar
Sjálfstæðisflokksins – Geirsarmurinn
svokallaði. Deiglupennar voru enda
óhræddir við að gagnrýna flokkinn
duglega ef svo bar undir. Og vörðu
hann auðvitað þótti þeim ómaklega
að honum vegið. Fremstir í flokki
ásamt Andra voru þeir Borgar
Þór Einarsson og Þórlindur
Kjartansson, sem nú er
formaður SUS – samvisku
Sjálfstæðisflokksins, eins
og ungliðahreyfingin kallar
sig á tyllidög-
um.
… til friðs
Það vekur því óneitanlega athygli
að á Deiglunni hefur ekki verið vikið
einu orði að umdeildri dómaraskipan
Árna Mathiesen. Það eina sem for-
maður SUS hefur sagt um málið er að
það sé eðlilegt að fjallað sé gagnrýnið
um embættisskipanir ráðherra. Sjálfur
þekki hann ekki til allra umsækjenda
og treysti ákvörðun ráðherra. Annars
ekki múkk. Það er af sem áður
var þegar Deiglumenn hikuðu
ekki við að hjóla í ráðamenn
eigin flokks ef eitthvað orkaði
tvímælis. Í millitíðinni er Geir
reyndar orðinn formaður Sjálf-
stæðisflokksins og Andri
Óttarsson framkvæmda-
stjóri.
bergsteinn@frettabladid.is
Lögum og rétti er ætlað að vernda réttláta gegn ranglát-
um. Höfuðmarkmið réttarríkis er
að halda uppi röð og reglu, verja
rétt gegn röngu, lítilmagnann gegn
stórlöxunum. Dómsmálaráðuneyti
Bandaríkjanna heitir réttlætis-
málaráðuneyti. Það er viðeigandi
nafngift í óskoruðu réttarríki, þar
sem allir eru jafnir fyrir lögum.
En lög og réttur snúast ekki
eingöngu um réttlæti, heldur
einnig um hagsmuni, því að menn
getur greint á um réttlæti. Þessar
átakalínur eru skýrar í lifandi
réttarríkjum eins og Bandaríkjun-
um, en þær eru sljórri á Íslandi,
þar sem löggjöfin, túlkun laga af
hálfu dómstóla, gengnir dómar og
lagaframkvæmd hafa löngum
borið sterkan keim af ríkjandi
stjórnmálahagsmunum, svo sem
marka má til dæmis af skipan
dómara fyrr og síðar. Margir
lögfræðingar gera sér grein fyrir
vandanum. Lögmannafélagið vill
herða á hæfniskröfum til dómara
til að girða fyrir geðþóttafullar
mannaráðningar í dómskerfinu. Í
nálægum löndum eru gerðar
strangar hæfniskröfur til dómara.
Nýju dómstólalögin frá 1998 ganga
ekki nógu langt í þessa átt. Eins og
sakir standa virðast meiri kröfur
gerðar til héraðsdómara en
hæstaréttardómara, þó með einni
nýrri og nánast átakanlegri
undantekningu.
Hæstiréttur ógilti kvótalögin 1998
Ísland hefur einnig þá sérstöðu
meðal réttarríkja, að handhafar
framkvæmdavaldsins hafa ekki
vílað fyrir sér að fordæma
úrskurði Hæstaréttar. Árið 1998
felldi Hæstiréttur dóm þess efnis,
að synjun sjávarútvegsráðuneytis-
ins á umsókn Valdimars Jóhannes-
sonar um leyfi til fiskveiða bryti
gegn jafnréttisákvæði í 65. grein
stjórnarskrárinnar, en þar segir, að
allir skuli vera jafnir fyrir lögum
og njóta mannréttinda án tillits til
kynferðis, trúarbragða, skoðana,
þjóðernisuppruna, kynþáttar,
litarháttar, efnahags, ætternis og
stöðu að öðru leyti. Formenn
beggja þáverandi ríkisstjórnar-
flokka brugðust ókvæða við
dóminum. Þegar 105 af 150
prófessorum í Háskóla Íslands
þótti rétt að senda frá sér sameigin-
lega yfirlýsingu til varnar
Hæstarétti, treysti enginn
lagaprófessor sér til að skrifa
undir. Einn þeirra sendi mér
bréflega lýsingu á refsingunum,
sem hann taldi sig mundu kalla
yfir sig og fjölskyldu sína, ef hann
fylgdi sannfæringu sinni.
Hæstiréttur snýr við blaðinu 2000
Skömmu síðar komu fiskveiði-
stjórnarlögin aftur til kasta
Hæstaréttar. Þá snerist málið um
menn, sem höfðu túlkað fyrri
dóminn svo, að þeim hlyti að vera
heimilt að róa án kvóta. Fimm
dómarar af sjö sáu nú enga
mismunun fólgna í fiskveiði-
stjórnarlögunum. Tveir dómarar af
sjö staðfestu þó fyrri dóm, þar sem
fiskveiðilögin voru talin leiða af sér
mismunun, sem bryti gegn
jafnræðisreglu 65. greinar
stjórnarskrárinnar og
atvinnufrelsis reglu 75. greinar, en
þar segir: „Öllum er frjálst að
stunda þá atvinnu sem þeir kjósa.
Þessu frelsi má þó setja skorður
með lögum, enda krefjist almanna-
hagsmunir þess.“ Saman fela 65.
grein og 75. grein í sér, að hvers
kyns skorður við atvinnufrelsi í
almannaþágu, þar á meðal skert
fiskveiðiréttindi, verða að samrým-
ast jafnræði og mannréttindum.
Kúvending Hæstaréttar í kvótamál-
inu 2000 leysti Alþingi að sinni
undan þeirri kvöð að breyta
fiskveiðilögunum til samræmis við
ákvæði stjórnarskrárinnar um jafn-
ræði og atvinnufrelsi. Sinnaskiptin
voru ekki til þess fallin að efla trú
fólksins í landinu á hlutleysi og
sjálfstæði Hæstaréttar. Mikill hluti
þjóðarinnar vantreystir dómskerf-
inu svo sem vonlegt er.
Úrskurður Mannréttindanefndar SÞ
2007
Nú hefur Mannréttindanefnd
Sameinuðu þjóðanna í reyndinni
ógilt síðari dóm Hæstaréttar í
kvótamálinu með því að taka undir
það jafnræðissjónarmið, sem við
veiðigjaldsmenn höfum frá
öndverðu haldið fram og Hæsti-
réttur staðfesti í fyrri dómi sínum
1998. Nefndin reisir úrskurð sinn á,
að ókeypis úthlutun aflakvóta til
þeirra, sem stunduðu veiðar 1980-
83, brjóti gegn 26. grein Mannrétt-
indasáttmála SÞ, sem er samhljóða
65. grein stjórnarskrár okkar.
Úthlutunarregla laganna fullnægir
ekki þeirri kröfu, að allir skuli sitja
við sama borð, vera jafnir fyrir
lögum og njóta mannréttinda án
tillits til efnahags. Alþingi þarf að
bregðast við úrskurði nefndarinnar
innan 180 daga. Þingið hlýtur að
vilja virða álit Mannréttinda-
nefndarinnar og bæta úr skák, því
að ella verður Ísland úthrópað á
alþjóðavettvangi, eins og Ragnar
Aðalsteinsson hæstaréttar lögmaður
hefur bent á. Útlagar viljum við
ekki vera. Alþingismenn ættu allra
sízt að reyna að skýla sér á bak við
þá skoðun, að útvegsmenn séu
stungnir af með sameign þjóðar-
innar. Alþingi setti lögin, sem
brjóta gegn Mannréttindasáttmála
SÞ og einnig gegn stjórnarskránni,
og Hæstiréttur dansaði með.
Áfellisdómur að utan
Í DAG | Mannréttindabrot
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Fasteignagjöld
Bæjarfulltrúar Sjálfstæðisflokksins í Hafnarfirði lögðu til við afgreiðslu
fjárhagsáætlunar 2008 í desember að
álagningarprósenta fasteignagjalda yrði
lækkuð úr 0,27% í 0,24%. Markmiðið var
að koma til móts við bæjarbúa vegna
hækkunar fasteignamats um áramótin.
Tillagan fór öfug í bæjarstjórann og
meirihluta Samfylkingarinnar sem felldi
hana samstundis og hafði uppi mörg orð um óábyrga
afstöðu sjálfstæðismanna.
Skjótt skipast veður í lofti í stjórnmálum. Um
áramótin var mikil umræða um stefnu sveitar-
félaga í álagningu fasteignagjalda. Við blasti hve
Hafnarfjörður kom illa út úr samanburði við önnur
sveitarfélög. Nágrannasveitarfélög eins og
Garðabær og Seltjarnarnes höfðu tilkynnt að þau
myndu lækka sín fasteignagjöld til að koma til móts
við hækkað fasteignamat um áramótin. Verkalýðs-
forystan kallaði líka eftir lækkun fasteignagjalda.
Samfylkingin í Hafnarfirði var komin út í horn og
varð að bregðast við. Þann 10. janúar bar því
bæjarstjórinn upp á fundi bæjarráðs, sömu
,,óábyrgu’’ tillöguna og sjálfstæðismenn
lögðu fram í bæjarstjórn í desember. Þá
sömu og meirihlutinn kolfelldi.
Álagningarprósentan skyldi nú lækkuð.
Það er að sjálfsögðu mikið fagnaðarefni
að Samfylkingin sjái að sér en rök
bæjarstjórans um að aðstæður hafi
breyst á þremur vikum halda ekki
vatni. Gripið er til hentistefnunnar til
að bjarga ímyndinni. Þessi sami
meirihluti hækkaði í ársbyrjun
leikskólagjöldin í Hafnarfirði, gjöld í
tónlistarskólann, heilsdagskóla og fyrir
skólamáltíðir. Eflaust er það gert svo að hægt sé að
lækka þau aftur mánuði fyrir kosningar – eins og
síðast.
Þess er líka skemmst að minnast þegar bæjar-
stjórinn og fleiri úr Samfylkingunni treystu sér
ekki til að gefa upp sína skoðun á stækkun álvers-
ins í Straumsvík til að spilla ekki íbúakosningunum.
Tveimur árum áður fór fram íbúakosning um
sameiningu Hafnarfjarðar og Voga. Þá lá bæjar-
stjórinn ekki á skoðun sinni og lýsti yfir stuðningi
við sameininguna. Þá hentaði að hafa skoðun.
Höfundur er bæjarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins í
Hafnarfirði.
Hentistefna í Hafnarfirði
RÓSA GUÐBJARTSDÓTTIR
F
rumvarp ríkisstjórnarinnar til varnarmálalaga markar
um margt tímamót. Um er að ræða fyrstu heildstæðu
löggjöfina um stjórnsýslu varnarmála. Hún felur einnig
í sér að Íslendingar axla í fyrsta skipti ábyrgð á eigin
hernaðarlegri starfsemi.
Jafnframt geymir frumvarpið lagalega umgjörð um þau stór-
auknu íslensku umsvif á varnarmálasviðinu sem ákveðin hafa
verið eftir að fastri viðveru bandaríska varnarliðsins lauk. Utan-
ríkisráðuneytið verður nú með formlegum hætti varnarmálaráðu-
neyti. Það er rökrétt og eðlileg skipan í litlu stjórnkerfi og miðað
við eðli og umfang viðfangsefnisins.
Þá er það skynsamleg skipun mála að koma á fót sérstakri
varnarmálastofnun. Rekstri íslenska loftvarnakerfisins, undir-
búningi hervarnaæfinga og samskiptum við hernaðarstofnanir
bandalagsþjóðanna og öðrum skyldum verkefnum er betur fyrir
komið í sérstakri varnarmálastofnun en ráðuneyti. Með þessu
móti svipar stjórnsýslunni aukheldur betur en ella til þess sem er
hjá bandalagsþjóðunum sem hafa eigin her.
Í reynd er Alþingi þegar búið að taka ákvarðanir um þau auknu
varnarumsvif sem frumvarpið kveður á um. Það var gert með
afgreiðslu fjárlaga. Réttara hefði þó verið að snúa ákvörðunar-
ferlinu við og ræða og ákveða stefnumótunina í varnarmálum á
löggjafarsamkomunni áður en fjárheimildirnar voru samþykktar.
Að réttu lagi á efnisumræða um svo viðamikla stefnumótun ekki
að fara fram eftir á. Að vísu var fyrri ríkisstjórn í þeirri kröppu
aðstöðu að þurfa að taka ákvarðanir hratt og skjótt um hvernig
brottför varnarliðsins yrði mætt. Allt sýnist það hafa verið vel og
skynsamlega ráðið.
Í athugasemdum með frumvarpinu er ekki að finna sérstaka rök-
semdafærslu fyrir þörfinni á auknum íslenskum varnar umsvifum
í kjölfar þess að fastri viðveru bandaríska varnarliðsins lauk.
Spyrja má: Fól sú breyting ef til vill í sér að umsvif á þessu sviði
væru óþörf? Á móti má spyrja: Er ekki eðlilegt að Ísland leggi
eitthvað af mörkum til eigin varna og samstarfsins innan Atlants-
hafsbandalagsins og sýni ákveðinn viðbúnað?
Við höfum bæði efnahagslega og þekkingarlega burði til þess
að takast á við verkefni eins og þessi. Við getum ekki ætlað öðrum
að bera allan kostnað af eigin vörnum. Athugasemdum með frum-
varpinu hefði að ósekju mátt fylgja rækilegri reifun á rökum
fyrir þessari nýju stefnumótun. Þó að þau liggi að einhverju leyti
í augum uppi þarf að ræða þau. Væntanlega mun það hættumat
sem nú er unnið að verða framlag til þeirrar umræðu þegar þar
að kemur.
Ýmsum spurningum má velta upp í tengslum við þessa lagasetn-
ingu. Ein er sú hvort rétt væri að friðargæslan félli undir varnar-
málastofnun. Önnur lýtur að því hvort ekki væri rétt að fella inn
í varnarmálalögin ákvæði sem mæli fyrir um hver taki ákvarð-
anir og með hvaða hætti ef grípa þarf til aðgerða eða viðbragða á
grundvelli varnarsamningsins og eftir atvikum samkvæmt upp-
lýsingum íslenska loftvarnakerfisins.
Þó að Íslendingar beri ekki sjálfir vopn rekum við nú hernaðar-
lega starfsemi á eigin vegum og höfum áfram samning um her-
varnir við öflugasta her veraldar. Úrlausnarefnið er að vísu ekki
brýnt. En ljóst er að íslensk stjórnvöld geta þurft að taka ákvarð-
anir um beitingu hervalds. Þá ákvörðun tekur enginn fyrir okkur.
Tómarúm í löggjöf um slíkan ákvarðanaferil hefur verið ágalli. Úr
því má nú bæta.
Stóraukin íslensk varnarumsvif:
Tímamótalöggjöf
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871