Fréttablaðið - 13.03.2008, Blaðsíða 71

FIMMTUDAGUR 13. mars 2008
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Við hvetj um les end ur til að senda okk ur línu og leggja orð í belg um mál-
efni líð andi stund ar. Grein ar og bréf skulu vera stutt og gagn orð. Ein göngu
er tek ið á móti efni sem sent er frá Skoð ana síð unni á vis ir.is. Þar eru nán ari
leið bein ing ar. Rit stjórn ákveð ur hvort efni birt ist í Frétta blað inu eða Vísi
eða í báð um miðl un um að hluta eða í heild. Áskil inn er rétt ur til leið rétt-
inga og til að stytta efni.
BRÉF TIL BLAÐSINS
UMRÆÐAN
Efnahagsmál
Bernanke seðlabanka-stjóri í BNA hefur
lagt fram drög að regl-
um sem takmarka fram-
andi og dýr lán til fólks
umfram greiðslugetu.
Þær eiga að taka gildi
eftir mánuð. Miklar
skuldir fólks fylgja
ofmati eigna og valda
áhættu. Lánaþensla hófst síðla
árs 2004. Veitt voru 90-100% lán
til 40 ára.
Flestir bankar öfluðu fjár á
móti til aðeins 5 ára. Stutt lán eru
á lægri vöxtum, það jók vaxta-
muninn og kaupréttina. Bankinn
áskilur sér hækkun vaxta eftir 5
ár. Bankar eru með hundruð
milljarða í íbúðalánum. Vextir
fyrstu lánanna endurskoðast
síðla árs 2009 og svo áfram.
Hverjir verða vextir á markaði
þá? Þeim verður velt yfir á heim-
ilin. Algeng fyrstu íbúðakaup
nema 22,5 m.kr. og 80% jafn-
greiðslulán er 18 m.kr. til 40 ára.
Vextir voru 4,15% 2004 og mán-
aðarleg greiðsla 85.169 kr. Ef
miðað er við vexti Íbúðalánasjóðs
nú 5,76% fer greiðslan í 95.585
kr.
Segjum að vextir hækki ekki
frekar. Af þessu láni þarf þá að
greiða um 125 þús. kr. meira á ári
hverju í a.m.k. 5 ár og e.t.v. leng-
ur, jafnvel í 35 ár. Það væru 4,4
m.kr. Þar sem sá kostnaður dreif-
ist á framtíðina þarf að reikna
hann til núvirðis. Sé það gert með
þeim 5.76% vöxtum sem nú gilda
fæst núvirðið 1,9 m.kr. Það yrði
tap lánþegans á hækkuninni og
rýrir hreina eign hans sem var 5
m.kr. skyndilega um 8,4% af
verði hennar. En hann þolir
þetta.
Skuldadrifið verðfall
Nú kreppir að. Kaupmáttur rýrn-
ar þá oftast um 5-6% 3 ár í röð.
Útlendingar sitja í störfum
sínum, atvinna og yfirvinna
minnkar og borgað er eftir töxt-
um. Verði ekki frekari hækkun
vaxta og hafi lántaki ekki tekið
önnur lán og haldi hann vinnunni,
heilsunni og kjarkinum kann
hann að þrauka, aðþrengdur. En
hvað ef vextir hækka enn, t.d. um
önnur 1,6%. Þá er greiðslubyrðin
orðin 250 þús. kr. hærri á ári og
kaupmáttur hefur rýrnað um 15-
18%. Um fjórðungur hreinna
tekna margra heimila hverfur.
Flestir eru með fleiri lán. Fólk
sem hefur teflt á tæpt vað tekur
nú til varna og reynir að selja,
jafnvel með einhverju
tapi, í von um að ná að
verjast, því 17% verð-
rýrnun er yfirvofandi.
Margir reyna þetta á
sama tíma. Það verður
verðfall sem enginn veit
hvar endar. Sú endur-
skoðun vaxta sem hefj-
ast mun á næsta ári er
varasöm vegna þess
fjölda og þeirra fjárhæða
sem um er að ræða.
Bankar mæta líka
áhættu. Verðmæti veða rýrnar,
útlán tapast og þar með lækkar
eigið fé þeirra. Það hefur ekki
orðið verðfall hér á landi, en það
varð víða í síðustu lægð, m.a. í
Skandinavíu. Í Noregi misstu eig-
endur banka þá úr höndum sér.
Hlutabréfin urðu verðlítil og
ríkið þjóðnýtti þá. Að verða gjald-
þrota er að geta ekki staðið við
skuldbindingar sínar. Banki sem
tekur hundruð milljarða að láni
til 5 ára og endurlánar til 40 ára
setur sig í mikla áhættu.
Ástand á mörkuðum kann að
versna og vextir geta hækkað,
jafnvel svo að hann nái ekki að
endurfjármagna sig. Flestir
tengja Kreppuna miklu við verð-
fall á hlutabréfum 1929. Það var
ekki fyrr en 1931 að fasteignir
féllu í verði og þá stóð fólk í bið-
röðum fyrir utan banka í von um
að ná fé sínu. Áhrif verðfalls veða
eru miklu meiri en verðfalls
hlutabréfa. Óvíst er að unnt sé að
verja banka með hækkun vaxta á
tímum ofmats, það kann að leiða
til verðfalls og útlánatapa.
Stjórnvöld bregðist við
Skuldadrifið verðfall húsnæðis
er þegar hafið í BNA. Vaxta-
hækkanir ollu því. Seðlabanki
BNA hefur virkjað alla sína 12
undirbanka til stórfellds og fjöl-
þætts átaks meðal allra þeirra
sem veita íbúðalán í þessu 300
milljón manna landi, til að koma í
veg fyrir eða lágmarka örþrif.
Íslensk stjórnvöld ættu að bregð-
ist við. Stofna vinnuhóp sérfróðra
sem fari yfir ástandið og geri til-
lögur um viðbrögð. Átakið sem
nú er hafið í BNA til að afstýra
óhöppum er gott fordæmi.
Ef harðnar í ári þarf Íbúðalána-
sjóður að vera til staðar fyrir
fólkið í landinu. Hann getur gert
fólki tilboð um yfirtöku íbúða-
lána banka, gangi þeir vopnum
sínum framar í hækkunum. Eins
munu lífeyrissjóðir vilja taka
þátt, þeir eru til fyrir félagsmenn
sína.
Höfundur er viðskiptafræðingur,
bankamaður og fjármálaráðgjafi.
Hættan vex á
íbúðalánamarkaði
Niðurskurður á Suður-
nesjum
Erlingur Jónsson, formaður forvarn-
arfélagsins Lundar, skrifar:
Eins og ástandið er í fíkniefnamálum
hér á Suðurnesjum í dag, þá líst mér
ekki á þær afleiðingar sem það hefur
í för með sér að skerða löggæsluna
og tollgæsluna og minnka þar með
eftir litið með bæði innflutningi
og öðru tengt sölu og neyslu. Hjá
forvarnarfélaginu Lundi er stanslaust
verið að biðja um aðstoð um að
komast í ráðgjöf og meðferð. Við
erum því miður bara með opið hér
einu sinni í viku eins og staðan er
í dag, en það mun verða bót á því
með nýju húsnæði. Þó svo að ég sé
í símanum alla daga og reyni að gera
mitt besta en það er því miður bara
ekki nóg. Það þarf frekar viðbót en
skerðingu. Þörfin er svo gríðarlega
mikil, og að ekki skuli einu sinni vera
pláss inni á Vogi, er heldur ekki gott
þar sem þeir anna ekki þeim fjölda
sem þarf að komast þangað. Er það
einnig vegna fjárskorts. Það er ekki
skemmtilegt að þurfa að segja við
fólkið, því miður er þetta bara svona,
þú verður bara að bíða og koma
seinna. Með niðurskurði á fjármagni
til lögreglustjóraembættisins á Suð-
urnesjum eykst neyslan og allar þær
hörmungar sem því fylgir. Held að
það gleymist oft að skoða allan þann
kostnað sem fylgir því að hafa fólk í
neyslu og allan skaða sem því fylgir,
s.s innbrot, skemmdir, tryggingar,
gjaldþrot aðstandenda, sjúkrakostn-
að, örorkubætur, atvinnuleysisbætur
og fleira og fleira. Lundur skorar á
dómsmálaráðuneytið að endurskoða
hug sinn áður illa fer.
RAGNAR
ÖNUNDARSON