Fréttablaðið - 13.03.2008, Blaðsíða 26

26 13. mars 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Mannréttindanefnd Sameinuðu þjóðanna felldi þann úrskurð
og kunngerði um miðjan desember
2007, að kvótakerfið íslenzka brjóti
í bága við Mannréttindasáttmála
SÞ. Kvótakerfið brýtur nánar
tiltekið gegn 26. grein alþjóðasamn-
ings um borgaraleg og stjórnmála-
leg réttindi, sem Ísland er aðili að
og hefur skuldbundið sig til að
virða. Nefnd 26. grein alþjóðasamn-
ingsins er samhljóða 65. grein
stjórnarskrár okkar. Brot gegn
annarri greininni þýðir brot gegn
þeim báðum, enda komst Hæsti-
réttur að sömu niðurstöðu og Mann-
réttindanefndin í dómi sínum í máli
Valdimars Jóhannessonar gegn
ríkinu 1998. Mannréttindanefndin
gaf Alþingi 180 daga frest til að
breyta eða lofa að breyta fiskveiði-
stjórnarlögunum í hátt við
úrskurðinn og jafnframt að greiða
viðeigandi bætur sjómönnunum
tveim, sem höfðuðu málið, þeim
Erlingi Sveini Haraldssyni og Erni
Snævari Sveinssyni. Úrskurður
Mannréttindanefndarinnar er
endanlegur í þeim skilningi, að
honum verður ekki áfrýjað.
Níutíu dagar til stefnu
Alþingi hefur ekki enn brugðizt við
úrskurði Mannréttindanefndarinn-
ar, þótt 180 daga fresturinn sé nú
hálfnaður. Þingsályktunartillaga
Jóns Magnússonar, Atla Gíslasonar
og fjögurra annarra þingmanna um
það, að Alþingi beri að hlíta
úrskurðinum og breyta lögunum í
samræmi við hann, hefur ekki enn
fengizt rædd í þinginu, hvað þá
afgreidd. Alþingi hefði helzt þurft
að samþykkja ályktunina án tafar
til að eyða öllum vafa innan lands
og utan um afstöðu þingsins til
mannréttinda og mannréttinda-
brota, en þingið virðist að svo
stöddu ekki treysta sér til að lýsa
því yfir, að það muni héðan í frá
reyna að virða mannréttindi. Svo
virðist sem meiri hluti Alþingis og
ríkisstjórnin séu að leita leiða til að
skjóta sér undan úrskurðinum og
halda mannréttindabrotunum til
streitu. Mun þingið kalla slíka
niðurlægingu yfir Ísland? Reynslan
sker úr því. Fresturinn rennur út
um miðjan júní.
Úrskurður Mannréttindanefnd-
arinnar veldur ýmsum vandkvæð-
um. Dómskerfið hefur reynzt svo
hvikult í kvótamálinu, að Erlingur
Sveinn Haraldsson og Örn Snævar
Sveinsson hafa eins og allt er í
pottinn búið ástæðu til að efast um
hæfi dómsvaldsins til að ákveða
þeim sanngjarnar bætur í sam-
ræmi við úrskurðinn. Hugsum
okkur, að ákvörðun bótanna til
þeirra komi að endingu til kasta
Hæstaréttar. Þar sitja níu dómarar.
Einn þeirra var ráðuneytisstjóri í
sjávarútvegsráðuneytinu og er
flæktur sem slíkur í kvótamálið.
Geta sjómennirnir treyst honum til
að gæta hlutleysis? Annar dómari
var ríkislögmaður og þurfti sem
slíkur að verja málstað ríkisins í
kvótamálinu fyrir rétti. Tveir aðrir
dómarar skrifuðu undir Vatneyrar-
dóminn 2000 og sneru undir
þrýstingi við fyrri dómi Hæsta-
réttar í Valdimarsmálinu 1998, og
hafði annar þeirra þó kveðið upp
Valdimarsdóminn, og hinn sakfelldi
ásamt enn öðrum núverandi
dómara Erling og Örn með
einfaldri skírskotun til Vatneyrar-
dómsins án frekari rökstuðnings.
Einn dómarinn enn var formaður
Úrskurðarnefndar um upplýsinga-
mál og felldi þar marga úrskurði til
að hlífa stjórnvöldum við birtingu
óþægilegra upplýsinga um
ferðakostnað og fleira. Enn er
ónefndur dómari, sem var ötull
talsmaður Sjálfstæðisflokksins og
kvótakerfisins, áður en hann tók
sér sæti í Hæstarétti, auk frænd-
ans. Og þá er eftir aðeins einn
dómari, sem sjómennirnir tveir
geta treyst til að fjalla hlutlaust um
mál þeirra. Greiðasta leiðin út úr
vandanum er að kveðja til gerðar-
dóm með útlendingum, svo sem
lengi hefur tíðkazt við ráðningar í
Háskóla Íslands til að stemma stigu
fyrir hlutdrægni og klíkuskap,
stundum en þó ekki alltaf með
góðum árangri.
Fjórþættur fjárskaði
Saga kvótakerfisins er öðrum
þræði saga mikilla útláta af hálfu
almennings. Fyrst var sameignin
afhent fáeinum útvöldum án
endurgjalds gegn eindregnum
mótmælum þeirra, sem töldu
ókeypis afhendingu hvorki
hagkvæma né réttláta. Þá færðust
brottkast og löndun fram hjá vigt í
vöxt, ef marka má frásagnir
margra sjómanna, enda hvetur
kvótakerfið menn til að fylla
kvótana sína með sem verðmæt-
ustum afla og fleygja verðminni
fiski fyrir borð. Evrópsk stjórn-
völd viðurkenna, að brottkast og
löndun fram hjá vigt eigi snaran
þátt í síminnkandi fiskgengd, en
hér þræta stjórnvöld fyrir hvort
tveggja gegn vitnisburðum
sjónarvotta. Í þriðja lagi hlaut að
því að koma, að draga þyrfti enn
úr veiðum til að hlífa rýrnandi
stofnum, og var skattgreiðendum
þá gert að greiða fyrir mótvægis-
aðgerðir handa þeim byggðum,
sem verst urðu úti. Og nú bíður
skattgreiðenda reikningur vegna
skaðabótanna, sem ríkið þarf að
greiða fórnarlömbum fiskveiði-
stjórnarkerfisins eftir úrskurði
Mannréttindanefndar SÞ.
Fresturinn er hálfnaður
Í DAG | Úrskurður Mannrétt-
indanefndar SÞ
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Fjölmiðlar
Háværar umræður hafa undanfarið verið um störf dómstóla og þá
sérstaklega að almenningur virðist bera
takmarkað traust til þeirra, eða einungis
39% landsmanna samkvæmt síðustu
skoðanakönnun Capacent.
Allnokkur ár eru síðan einstaka
lögmenn tóku upp á því að hefja hvassa
gagnrýni á dómstóla ef þeir voru ekki
sáttir við niðurstöðu og urðu fréttatímar sjónvarps
fyrirferðarmikill vettvangur slíkrar orðræðu. Þetta
hefur síðan haldið áfram: Óánægðir aðilar og tapsárir
lögmenn birtast með reglulegu millibili og viðhafa
oftar en ekki miður falleg orð um dómana. Nú er
gagnrýni á dómstóla í ræðu og riti er svo sem ekki ný
af nálinni; hún hefur verið stunduð a.m.k. síðastliðin
tæp 200 ár, en sjónvarpið hefur breytt brag þessarar
umræðu.
Stutt er síðan erlend kona birtist tvö kvöld í röð og
lét í ljós mikla vanþóknun á vægum dómi sem
sambýlismaður hennar hafði hlotið fyrir ofbeldi
gagnvart henni. Jafnframt hafa verið rifjaðar upp
niðurstöður refsidóma fyrir ofbeldi gagnvart konum
og þær bornar saman við dóma í öðrum málum, svo
sem í meiðyrðamálum og jafnvel
fíkniefnamálum. Sú ályktun hefur síðan
fylgt, að gildismat dómara sé brenglað
svo að ekki sé fastar að orði kveðið.
Athygli vekur hins vegar að í fréttum
segir fátt af röksemdum dómara. Þetta
birtist með sérstaklega skýrum hætti
þegar áðurnefnd erlend kona birtist tvö
kvöld í röð til að gagnrýna áðurnefndar
dóm, en röksemdir dómarans fengu
áheyrendur aldrei að heyra.
Í siðareglum Blaðamannafélags Íslands
segir þetta í 3. gr.: „Blaðamaður vandar
upplýsingaöflun sína, úrvinnslu og framsetningu svo
sem kostur er og sýnir fyllstu tillitssemi í vandasöm-
um málum. Hann forðast allt, sem valdið getur
saklausu fólki, eða fólki sem á um sárt að binda,
óþarfa sársauka eða vanvirðu.“
Áður en dómarar fara að taka þátt í umræðu um
dómsmál og taka að útskýra viðhorf sín til starfa
sinna eins og nú er hvatt til, virðist varla ósanngjarnt
að fréttamenn taki að virða eigin siðareglur þegar
þeir fjalla um dómsmál, þannig að dómarar njóti
sannmælis, í stað þess að láta reiða málsaðila og
tapsára lögmenn stjórna umræðunni.
Höfundur er lagaprófessor.
Um fréttaflutning af dómsmálum
SIGURÐUR LÍNDAL
Pólýfónfélagið Pólýfónkórinn
Afmælishátíð, 50 ár frá stofnun Pólýfónkórsins
Grand Hótel Sigtúni 38 - Gullteigur
Laugardaginn 29.mars 2008, klukkan 18:30
Mætum öll og minnumst gamalla, góðra daga með söng
og skemmtiatriðum. Aðgöngumiðar kr. 6.500 seldir í
Tólf tónum á Skólavörðustíg 15. Einnig hjá stjórn
félagsins og skemmtinefnd.
Frekari upplýsingar hjá Ólöfu 5656799 - 8477594 og
Guðmundi 5530305 - 8640306.
Stjórn og skemmtinefnd.
Bindislausir lögmenn
Framkoma lögmanna í dómsal nefn-
ist grein eftir Helga I. Jónsson dóm-
stjóra í nýjasta tölublaði Lögmanna-
blaðsins. Helgi telur að almennt hagi
lögmenn sér vel í dómssal, samskipti
þeirra og dómara séu almennt
góð, en sumt megi þó
betur fara. Að mati
dómstjórans hefur
það færst í vöxt að
karlkyns lögmenn af
yngri kynslóð-
inni mæti til
aðalmeð-
ferðar án
hálstaus,
sem sé
ekki til
eftir-
breytni. Konur í lögmannastétt hafi
aftur á móti snyrtilegan klæðnað í
heiðri.
Slökkva á símanum, takk
Helgi sér líka ástæðu til að brýna
fyrir lögmönnum að slökkva
á farsímum áður en þeir
gangi inn í dómssal; komið
hafi upp vandamál vegna
símhringinga. Þá segir hann
lögmenn og skjólstæðinga
sína hafa verið full-
duglega við að mæta
í dómssal með eigin
drykkjarföng. Nú hefur
verið tekið fyrir það svo
lögmenn og aðrir gestir
verða að láta sér kranavatn
dómssalanna að góðu lynda.
Aðhald heimilanna
Neytendasamtökin réðust í verð-
könnun á Mackintosh-konfekti,
eins og lesa mátti í blöðum í
gær. Niðurstöðurnar eru sláandi,
mestur er verðmunurinn allt að tvö
þúsund krónur fyrir tæplega þriggja
kílóa dollu. En er það ekki í anda
góðærisins að fólk þurfi að vita
hvar nú sé best að kaupa nauð-
þurftir á borð við Mackintosh?
Og miðað við efnahags-
ástandið er útlit fyrir að
bráðum verðum við að
fara að borða vondu
molana líka. Annað
væri bruðl.
bergsteinn@frettabladid.is
S
tundum hefur verið haft á orði að íslenskt stjórnmálalíf
hafi setið eftir þegar viðskiptalíf landsins tók undir sig
stökk og innleiddi þau vinnubrögð og viðhorf sem tíðkast
í hinum vestræna heimi.
Þetta sjónarmið hefur fengið byr undir báða vængi í
umræðunni um evru og Evrópusambandið undanfarin misseri. Því
hefur jafnvel verið haldið fram að það verði athafnalífið sem að
lokum leiði landið í Evrópusambandið en ekki stjórnmálamennirnir,
enda hafa þeir upp til hópa forðast það eins og heitan eldinn að
taka Evrópuumræðuna föstum tökum.
Það er margt til í þessu. Og stjórnmálaflokkarnir eru líka að
mjög mörgu öðru leyti úr takt við samtíma sinn.
Dvínandi kjörsókn er stundum höfð til vitnisburðar um að fólk
hafi minni áhuga á pólitík nú en áður fyrr. Hér skal því haldið fram
að þetta sé hreint ekki tilfellið, heldur þvert á móti að pólitískur
áhugi sé mikill og almennur. Það sem hefur hins vegar breyst er að
þessi áhugi er ekki flokkspólitískur.
Vandamál stjórnmálaflokkanna eru að stóru málin sem skildu
þá að voru flest afgreidd á tuttugustu öldinni og það síðasta leyst-
ist á þessari öld þegar herinn pakkaði saman. Almenn sátt ríkir
um að frjáls markaður sé sá grunnur sem öll velmegandi samfélög
heimsins byggi tilveru sína á og sama gildir um hvert skuli vera
hlutverk hins opinbera í grunnatriðum. Hið opinbera á til dæmis
að sjá öllum fyrir heilbrigðisþjónustu og veita jöfn tækifæri til
menntunar. Nú er einna helst deilt um tæknilegar útfærslur, hvort
eigi til dæmis að auka einkarekstur í heilbrigðisþjónustunni og
skólum landsins.
Almenn flokkshollusta við einn flokk til æviloka er örugglega á
hröðu undanhaldi. Viðhorf landsmanna til borgarstjórnar Reykja-
víkur er dæmi um þetta. Við síðustu meirihlutaskipti var hags-
munum borgarbúa ýtt til hliðar á kostnað gamaldags valdabrölts.
Málum sem breið samstaða var um í borgarstjórn, uppbyggingu
við Laugaveg og ákvörðun um framtíð Reykjavíkurflugvallar, var
fórnað í skiptum fyrir vegtyllur í Ráðhúsinu. Áður fyrr hefðu fylgis-
menn flokkanna fagnað völdum allir saman með sínu liði. Nú var
bróðurparti fólks svo stórlega misboðið að borgarstjórn galt sögu-
legt afhroð í könnun Capacent á trausti til stofnana samfélagsins.
Vandkvæðin sem stjórnmálaflokkarnir standa frammi fyrir eru
að þau pólitísku mál sem langmest hreyfa nú við fólki liggja þvert
á flokkslínurnar. Þetta eru umhverfismálin, jafnrétti kynjanna,
skipulagsmál, málefni innflytjenda og auðvitað afstaðan til Evr-
ópusambandsaðildar.
Allt eru þetta stórpólitísk málefni sem er þó snúið að takast á
um í gamaldags skotgrafahernaði, á borð við þann sem stjórn-
málaflokkarnir hafa svo lengi tamið sér.
Stóru málin sem skildu flokkana að
voru afgreidd á síðustu öld.
Flokkar úr takt
við tímann
JÓN KALDAL SKRIFAR
Þau pólitísku mál sem langmest hreyfa nú við fólki
liggja þvert á flokkslínurnar.
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871