Fréttablaðið - 16.03.2008, Blaðsíða 72

MENNING 42
G
uðjón frumsýndi nú fyrir
skemmstu og verða sýning-
ar fram á vorið en Demo-
crazy Egils hefur nú verið
leikið í rúman mánuð og
stendur til að halda því áfram til næstu
mánaðamóta. Þræðir verkanna tveggja
liggja raunar víðar en í gegnum íslensku
tenginguna því að Hamlet Shakespeares
er eitt þeirra verka sem varð hópnum
sem vann Democrazy til innblásturs.
Hópurinn kallar sig Mindgroup og leit-
ast við að kanna mörk leiklistarinnar og
samband þess við aðrar listgreinar.
Mindgroup lítur í og með á sig sem
sjálfstætt fræðafélag sem hefur það að
markmiði að viða að sér þekkingu og
reynslu á sviði þessara marka á milli
leiklistarinnar og annarra listforma. Á
annan tug manna tengist Mindgroup
lausum böndum en kjarninn er fimm
manna hópur sem skipaður er tveimur
Dönum og þremur Íslendingum, þeim
Jóni Atla Jónassyni rithöfundi og leik-
skáldi, Sigurði Óla Pálmasyni leik-
myndasmiði og Agli Heiðari Antoni
Pálssyni, leikstjóra þess verks sem hóp-
urinn setur nú upp. Það er þessi kjarni
sem titlaður er höfundur Democrazy.
Þeir Jón Atli og Egill segja í ítarlegu
viðtali sem birtist á vefsíðu CampX-
leikhússins að vinna við verkið hafi
raunar líka farið fram í samvinnu við
leikara sýningarinnar og verkið sjálft
hafi fengið að þróast heilmikið á undir-
búningstíma sýningarinnar. Hugmynd-
in sem lögð var til grundvallar var að
skoða samtímann með gagnrýnum
augum, fyrst og fremst út frá lýðræðis-
hugsuninni og því hvar völdin raun-
verulega liggja. Höfundarnir lögðu á
sig mikla rannsóknarvinnu og fóru ofan
í saumana á verkum margra af áhrifa-
ríkustu hugsuðum síðari ára innan lýð-
ræðisumræðunnar. Má þar nefna þá
Francis Fukuyama, Jacques Derrida og
Michel Foucault. Þá spinnast á áberandi
hátt inn í verkið jafnólíkir þættir og
áðurnefndur Hamlet Shakespeares og
Eurovision-söngvakeppnin. Til þess að
allur leikhópurinn væri vel með á nót-
unum og gæti tekið þátt í áframhald-
andi mótun verksins var þessi bak-
grunnur þess einnig kynntur fyrir
leikurunum, sem lögðu á sig sama lest-
ur af Derrida, Fukuyama og öðrum inn-
blástrum verksins.
Stórar stærðir skotspónn
Democrazy er hörð samtímaádeila í
formi gamanleiks. Höfundunum er
mikið niðri fyrir og finnst sitthvað horfa
til verri vegar í lýðræðisþróun síðustu
ára. Af verkinu sjálfu, og viðtölum við
aðstandendur þess, má greina að þeim
þyki Evrópusambandið vera miðstýrt
bákn sem lítt er um lýðræði gefið og
reyni að byggja einhvers konar varnar-
múr gagnvart fátækari þjóðum í öðrum
álfum. Söknuður ríkir í garð gamla
Norðurlandamódelsins í velferðarmál-
um en höfundarnir eru á því að í stað
þess hafi komið frjálshyggjustefna þar
sem valdið hefur færst frá kjörnum
fulltrúum fólksins yfir til stórfyrir-
tækja og auðmanna. Þjóðernishyggja
standi í vegi lýðræðisþróunar, fólk láti
frambjóðendur kaupa sig til fylgis við
þá í stað þess að það fylgi hugsjónum,
eins og áður, og að það hafi verið látið
reka á reiðanum að gagnrýna þá hug-
mynd Fukuyama að frjálslynd lýðræð-
isstefna hafi unnið lokasigur undir slag-
orðinu „End of History“.
Nema Eurovision
Í Democrazy er þetta gagnrýna sjónar-
horn sett fram í formi geggjaðrar
útgáfu af Eurovision-söngvakeppninni
þar sem Evrópa sameinast um það eina
kvöldstund á ári að reyna að setja upp
einhvers konar samvitund álfunnar en
jafnframt ýta undir klisjukenndar stað-
alímyndir um sérkenni hverrar þjóðar.
Allt útlit og látbragð vísar svo í þann
glamúr og þá þvinguðu gleði og sam-
kennd sem höfundarnir virðast vilja, af
verkinu að dæma, meina að einkenni
Evrópusamrunann, frjálshyggjuvæð-
ingu og lýðræðisþróun undanfarinna
ára. Hljómsveit hússins, hin alíslenska
Benelux-sveit, leikur alþekkta Euro-
vision-slagara öðru hvoru verkið út og
leikararnir taka undir. Þungamiðja
sviðsmyndarinnar er eitt stórt Evrópu-
sambandsmerki sem höfundarnir setja
fram sem ákveðna táknmynd valdsins í
sýningunni. Að öðru leyti leika skjá-
varpar stórt hlutverk þar sem bæði
leikurunum og ýmsu myndefni tengdu
umfjöllunarefni sýningarinnar bregður
fyrir.
Misjafnar vitökur
Fjórir danskir leikarar taka þátt í verk-
inu og mikið mæðir á þeim allan tímann
– meira að segja í hléinu. Þekktust
þeirra er sjálfagt Søs Egelind en hún
hefur um árabil verið í hópi frægustu
og virtustu gamanleikara Dana. Leikrit-
ið hefur fengið misjafna dóma í dönsk-
um fjölmiðlum og hefur kannski best
sést á þeim hversu sterk viðbrögð –
annað hvort jákvæð eða neikvæð – sýn-
ingin kallar á. Leikhúsgestir virtust þó
flestir hverjir vera nokkuð sáttir við þá
sýningu sem blaðamaður sótti í lok síð-
asta mánaðar.
Það er hið framúrstefnulega leikfé-
lag CampX sem setur sýningarnar upp
og fara þær fram í húsnæði leikhússins
á Smallegade 2 við Ráðhústorgið í Fred-
eriksberg (bæjarfélagi í Kaupmanna-
höfn miðri).
Stormurinn
Lítið er hins vegar enn vitað um við-
brögð við sýningu Guðjóns Bergmanns
á Ofviðri Shakespeares hjá borgarleik-
húsinu í Malmö (Malmö Dramatiska
Teatern) enda einungis tveir dagar frá
frumsýningu verksins. Þegar blaða-
maður kom að máli við Guðjón fyrr í
mánuðinum var leikstjórinn önnum kaf-
inn við að fara yfir lýsinguna í verkinu
en þegar þarna var komið sögu var
aðeins ein og hálf vika fram að frum-
sýningu.
Guðjón hefur áður leikstýrt í Svíþjóð
við góðan orðstír, hann setti upp verk
fyrir hönd Riksteatern í Stokkhólmi á
sínum tíma og stýrði þá meðal annars
einmitt uppfærslu af Ofviðri Shake-
speares. Aðspurður segist hann ekki
halda að sú staðreynd hafi orðið til þess
að Malmöbúar föluðust eftir kröftum
hans í þetta skiptið. Fyrirspurn hafi
borist sænska leikstjóranum og Íslands-
vininum Peter Enquist um Guðjón og að
Enquist hafi mælt með honum til starf-
ans.
Arðrán eða fyrirgefning
Ofviðrið er eitt af vinsælustu verkum
Williams Shakespeare. Í verkinu eru
ýmis tímalaus minni sem einkum lúta
að hefnd og fyrirgefningu en á síðari
tímum hefur þáttur heimsvaldastefn-
unnar einnig verið dreginn fram í verk-
inu, einkum í samskiptum aðalpersón-
unnar Prosperós og þrælsins Calíbans.
Guðjón segist í þessari uppfærslu
leggja megináherslu á þátt fyrirgefn-
ingar syndanna:
„Það sem við leggjum upp með í þess-
ari sýningu er það hvernig mannskepn-
an, þrátt fyrir ófullkomleika sinn og
hvað hún á auðvelt með að fyllast hatri,
afbrýðisemi og hefndarhug, á það samt
til að geta fyrirgefið. Stundum á hún
það jafnvel til að geta fyrirgefið voða-
verk. Ég held að mannskepnunni líði
miklu betur og að heimurinn haldi
áfram miklu skynsamlegar þegar að við
förum eftir því sem Jesús sagði og fyr-
irgefum.“
Guðjón segist ekki hafa leitast eftir
því að draga einhver álitaefni úr sam-
tímanum inn í verkið og áherslu sína á
fyrirgefninguna. Hann nálgast efnið
þess í stað almennt: „Þetta er svolítið
flókin saga um leið og hún er einföld og
í rauninni eru fjórar sögur í verkinu.
Allar sögurnar fjalla hins vegar að ein-
hverju leyti um að vera frjáls. Allar
persónurnar eru að einhverju leyti heft-
ar og vilja frelsi en til þess að fá þetta
frelsi verða þær að fyrirgefa.“
Illum hug fylgir óveður
Guðjón tekur í sjálfu sér ekki afstöðu til
heimsvaldastefnunnar sem lesin hefur
verið inn í verkið nema á sama almenna
hátt og hann gerir gagnvart fyrirgefn-
ingunni. Það komi hins vegar upp í hug-
ann, sérstaklega í tilviki Calíbans sem
einn sé skilinn eftir allslaus í lok verks-
ins. Hann hafi í tólf ár lotið yfirráðum
erlends valds og hafi á þeim tíma orðið
fangi þess og gleymt á leiðinni sínum
eigin kúltúr. Hins vegar vekur Guðjón
athygli á þætti náttúrunnar í verkinu og
segist þar að mestu einungis vera að
lesa í eitt einkenna verka Shakespeares:
„Alltaf þegar á að fremja voðaverk þá
kemur vont veður hjá honum, þrumur
og eldingar. Þá birtast ljótu dýrin. Það
er líka frekar erfitt að fremja voðaverk
eða morð um hábjartan dag. Í þessu
verki, eins og mörgum öðrum leikritum
Shakespeares, sérstaklega dramatísku
verkunum, þá eru náttúran og maður-
inn samsíða. Þetta er til dæmis mjög
ríkt í Makbeð og Lé konungi, þegar
menn fara að tala ljótt og plana morð
dregur alltaf ský fyrir sólu. Við reynum
á ýmsan hátt að ná þessum náttúru-
áhrifum fram í sýningunni. Það eru
þrumur og eldingar og það vaxa blóm
upp úr gólfinu. Þetta er líka ævintýri og
að sumu leyti er þetta gamanleikur
þannig að í þessu verki eru mjög mörg
brögð og litir.“
Myndvísi skáldsins
Guðjón segist skemmta sér við það að
setja sig inn í hugarheim Shakespeares
og reyna að ímynda sér hvernig leik-
skáld hann væri í dag. Hann ímyndar
sér að skáldið hafi verið „tæknifrík síns
tíma“ vegna þess hversu iðinn hann er
við að magna upp ýmis ytri áhrif í verk-
um sínum. Hann myndi vafalaust vera
sögumaður í anda Stevens Spielberg í
dag, segjandi sögur sem ríkulega eru
skreyttar áhrifamiklum tæknibrellum.
Leikmenn velta því stundum fyrir sér
hvort leikstjóri upplifi það sem mikla
hindrun í sínum störfum að leikstýra
verki á annarri tungu en sínu móður-
máli. Guðjón segir það vissulega geta
verið hindrun. Það taki alltaf smátíma
að búa til samskiptakerfi milli leikstjór-
ans og leikaranna: „Þeim finnst ég
örugglega vera mjög undarlegur fyrstu
tvær vikurnar þegar ég er mikið í því að
sýna þeim hluti þegar mig vantar orð.
En smám saman verður til ákveðið sam-
skiptamynstur þannig að við skiljum
hvert annað eftir nokkra misskilninga
sem svo er hægt að hlæja að seinna.
Þetta verða því að einhverju leyti
expressívari samskipti en ella. En
Shakespeare er svo sérstakur að því
leyti að hann er alltaf að búa til setning-
ar og hugsanir í myndum og þess vegna
þarf maður að þekkja leikverkið ansi
vel til þess að leikarinn nái að búa til
þessa mynd. Það er ekki nema hálf sýn-
ing ef myndunum hans Shakespeares er
ekki komið til skila. Leikarinn verður að
ná að búa til myndina svo hún kvikni í
huga áhorfandans og hérna úti verð ég
því auðvitað stundum að fá aðstoð og
spyrja hvort myndin sé nógu skýr hjá
viðkomandi leikara.“
Munur á Svíum og okkur
Guðjón segist finna ákveðinn mun á því
að vinna með íslensku og sænsku leik-
húsfólki: „Mér finnst þetta svolítið
svona Volvo-samfélag. Það þurfa allir
mikið öryggi. Við Íslendingar erum
hrárri, við hendum okkur bara út í
djúpu laugina án þess að vita alveg
hversu djúp eða stór hún er og svo
sjáum við bara til og treystum á að það
reddist bara að synda í land. Hér vill
fólk frekar mæla laugina og vita hita-
stigið á henni áður en það hendir sér út
í.“
Guðjón segist ekkert vita hvort fleiri
verkefni bíði hans erlendis í kjölfar
þessa og í ljósi þess að hann er á næst-
unni að losna undan skyldum sínum
sem leikhússtjóri hjá Leikfélagi Reykja-
víkur. Hann leyfi því bara að koma sem
kemur.
Íslenskum leikhúsunnendum á ferð
um Eyrarsundssvæðið lofar Guðjón
ævintýralegri sýningu með alvarlegum
undirtón og frábærum leikurum sem
gaman hafi verið að vinna með. Frekari
upplýsingar um sýningatíma og miða-
pantanir á Democrazy og Ofviðrið (sem
nefnist Stormen upp á sænsku) má nálg-
ast á vefsíðunum www.campx.dk og
www.malmodramatiska.se.
Democrazy.
Sviðsetning
Egils Heiðars
hefur vakið
nokkra eftirtekt
í Höfn og
spinnur saman
Eurovision og
póstmódernískt
spaug.
MYND/ THOMAS CATA
Guðjón Pedersen
Sitt hvorum megin við Eyrarsundið er nú verið að setja upp leiksýningar
sem við fyrstu sýn virðast vera úr eins ólíkri átt og hugsast getur. Annars
vegar er um að ræða háklassískt verk eftir Shakespeare hjá borgarleik-
húsinu í Malmö og hins vegar glænýja, óreiðukennda samfélagsádeilu á
fjölum lítils og óhefðbundins leikhúss í Kaupmannahöfn. Tenging þessara
tveggja leikverka er ekki Eyrarsundsbrúin heldur vill svo til að í báðum
tilvikum standa íslenskir leikstjórar í stafni, Guðjón Pedersen með sjálft
Ofviðrið í Malmö og Egill Heiðar Anton Pálsson með nýsmíðina Demo-
crazy í Kaupmannahöfn.
LEIKLIST SIGURÐUR ÓLAFSSON
VOLVÓVERÖLDgagnrýnd