Fréttablaðið - 27.03.2008, Blaðsíða 22

22 27. mars 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Nálægar þjóðir nefna það skiptahlutfall sem við köllum
gengi. Bæði orðin lýsa því,
hversu mikið af innlendri mynt
þarf til að greiða fyrir erlendan
gjaldeyri, til dæmis hversu
margar krónur fyrir einn dollara
eða eina evru. Gengi hefur þann
eiginleika umfram skiptahlutfall,
að orðið sjálft tekur afstöðu: það
er hlaðið. Hátt gengi er betra en
lágt. Gengisfall er ekki góðs viti.
Gengi lýsir meiri samúð tung-
unnar með þeim, sem gengisfall-
ið bitnar á, en með hinum, sem
það hjálpar. Orðið lýsir meiri
samhug með launafólki, sem
verður fyrir rýrnun kaupmáttar
vegna gengisfalls, en með
útflutningsatvinnuvegunum, sem
hagnast á föllnu gengi.
Gengisfall efnahagslífsins
Gengisfall krónunnar þýðir
gengisfall efnahagslífsins eins og
það leggur sig. Þegar dollarinn
kostaði 60 krónur í fyrra, var
landsframleiðsla á mann á
Íslandi 66.000 dollarar á móti
43.000 dollurum í Bandaríkjun-
um. Tekjur á mann hér heima
voru því orðnar nær helmingi
meiri en í Bandaríkjunum. Þeir,
sem héldu því fram, að gengi
krónunnar væri þá rétt skráð og
allt væri með felldu, lýstu í reynd
þeirri skoðun, að Íslendingar
hefðu skotið Bandaríkjamönnum
langt aftur fyrir sig í efnahags-
legu tilliti. Sama máli gegnir um
þá, sem segjast nú telja, að gengi
krónunnar eigi eftir að rísa aftur
í fyrra horf. Hvernig getur
mönnum dottið annað eins í hug?
Hugmyndin um tímabundið
gengisfall, sem á eftir að ganga
til baka, á sér tvær skýringar.
Önnur skýringin er sú, að
stjórnvöld sjá sér hag í háu
gengi, þar eð þjóðarbúið virðist
þá standa betur en það gerir í
raun og veru. Stjórnvöld stæra
sig jafnan af góðum efnahag
fólks og fyrirtækja og sjá sér
hag í að viðhalda blekkingunni.
Þau þræta í lengstu lög fyrir of
hátt gengi, enda myndi viður-
kenning þeirra á of háu gengi
verða túlkuð sem fyrirboði
gengisfalls. Blekkingin veldur
skaða vegna þess, að of hátt
gengi grefur undan útflutnings-
fyrirtækjum og innlendri
framleiðslu í erlendri samkeppni
og veikir með því móti innviði
efnahagslífsins og ýtir undir
skuldasöfnun í útlöndum. Hin
skýringin er sú, að fólk fyllist
vonglaðri bjartsýni, þegar
kaupmáttur heimilanna eykst í
krafti hágengis. Margt fólk kýs
þá að leiða hjá sér aðvörunarorð
þeirra, sem sjá í gegnum
blekkinguna. Viðvaranir hljóma í
eyrum þess eins og úrtölur.
Fólkið telur sér trú um, að það
hafi sjálft unnið til aukins
kaupmáttar, þótt hann hvíli að
nokkru leyti á of háu gengi í
skjóli skulda. Bjartsýnin getur
snúizt upp í oflæti. Þá reynir á
stjórnvöld og seðlabanka, sem
ber lögboðin skylda til að standa
gegn ofþenslu og verðbólgu.
Okkar mynt, okkar vandamál
Gengi krónunnar hlaut að falla,
svo sem það hefur nú gert. Til
þess liggja ástæður, sem ég rakti
síðast í tímaritinu Herðubreið í
sumar leið. Mikill viðskiptahalli
árum saman er nær ævinlega
órækur vottur um falskan
kaupmátt í krafti skuldasöfnunar.
Reglan er þó ekki algild. John B.
Connally, þá fjármálaráðherra
Bandaríkjanna, sagði um
dollarann við erlendan viðmæl-
anda: „Dollarinn er okkar mynt
og ykkar vandamál.“ Hann átti
við, að Bandaríkjamenn geta
safnað skuldum í dollurum og
hafa það þó í hendi sinni að rýra
þær að verðgildi með því að
hleypa verðbólgunni á skrið
heima fyrir. Þetta getum við ekki
gert frekar en flestar aðrar
þjóðir, því að erlendar skuldir
okkar eru skráðar í dollurum og
evrum, ekki í krónum. Krónan er
okkar mynt og okkar vandamál.
Óhófleg skuldasöfnun er einnig
að sínu leyti órækur vottur um
falskan kaupmátt, og útgjöld um
efni fram. Samsetning skuldanna
skiptir máli, einkum skipting
þeirra milli skamms og langs
tíma. Bankarnir tóku fyrir
fáeinum árum erlend skamm-
tímalán í stórum stíl til að
fjármagna langtímalánveitingar
til húsnæðiskaupa. Ríkisstjórnin
og Seðlabankinn ýttu undir
útlánaþensluna. Bankarnir
virtust treysta því að geta velt
skammtímalánunum áfram við
þeim lágu vöxtum, sem voru þá í
boði. Annað kom í ljós. Skamm-
tímaskuldir bankanna hafa á
fáum árum vaxið hagkerfinu yfir
höfuð og nema nú um fimmtán-
földum gjaldeyrisforða Seðla-
bankans. Seðlabankinn hefur
engin ráð til að koma krónunni til
bjargar.
Þegar miklar skammtímaskuld-
ir viðskiptabanka urðu gjaldmiðl-
um nokkurra Asíuþjóða að falli
1997-98, lækkaði gengi þeirra um
40 prósent í Kóreu, Malasíu og
Taílandi og 80 prósent í Indónes-
íu. Gengisfallið í Kóreu gekk
smám saman að nokkru leyti til
baka. Öll löndin réttu úr kútnum
eftir gengisfallið, því að undir-
staðan var sterk. Framleiðsla á
mann í Kóreu komst aftur í fyrra
horf eftir tvö ár og í Malasíu og
Taílandi eftir fimm ár. Indónesía
þurfti átta ár.
Þegar gengið fellur
Gengisfall krónunnarÍ DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
600 íbúðir fyrir stúdenta HÍ
UMRÆÐAN
Hagsmunamál stúdenta
Fyrir viku undirritaði Stúdentaráð Háskóla Íslands þríhliða samkomulag
við Reykjavíkurborg og Félagsstofnun
stúdenta (FS). Samkomulagið kveður á um
að valdhafar í höfuðborginni útvegi FS
lóðir undir 600 stúdentaíbúðir á næstu 4
árum.
Hinar sex hundruð íbúðir skulu rísa að
meirihluta í nágrenni miðborgarinnar en
það svæði sem er til sérstakrar skoðunar
er svonefnt Hlemmur+ svæði; í nágrenni við Hverf-
isgötu, á hafnarsvæði og í Vatnsmýrinni. Á þessu
ári skal ráðast í framkvæmdir á Sléttuvegi þar sem
70 fjölskylduíbúðir verða staðsettar sem og á mið-
svæði þar sem 100 einstaklingsíbúðir verða upp
byggðar. Á næstu þremur árum verður tekið til
hendinni - stúdentum til þæginda – á miðsvæði, á
jaðarsvæði höfuðborgar þar sem fjölskylduíbúðir
eru áætlaðar og í póstnúmeri 102 í Vatnsmýrinni.
Við uppbyggingu á síðastnefndu svæði kveður sam-
komulagið á um sérstakt samráð og samkomulag
við Háskóla Íslands.
Það leikur enginn vafi á því að þríhliða
samkomulagið kemur afar vel við stúd-
enta Háskóla Íslands, sem verða ríflega
12.000 talsins eftir sameiningu við KHÍ 1.
júlí næstkomandi. Enda var það unnið í
samvinnu við Stúdentaráð og kröfur þess,
meðal annars hvað viðkemur staðsetningu
nýbygginganna. Þá er samningurinn vissu-
lega svar í sjónmáli við æði löngum biðlist-
um eftir stúdentaíbúð en undanfarin miss-
eri hefur gríðarlegur fjöldi stúdenta sóst
eftir þess konar íbúðum, að hluta til vegna
uppsprengds fasteignaverðs á almennum
markaði. Þannig má ætla að samkomulagið komi til
með að saxa allverulega á þá biðlista.
Stúdentaráð Háskóla Íslands fagnar að vonum
þessum áfanga í íbúðarmálum umbjóðenda sinna.
Jafnframt hvetur ráðið borgaryfirvöld til þess að
hefja fyrirhugaðar framkvæmdir hið fyrsta svo
stúdentar í Háskóla Íslands fái það sem þeir þurfa:
þak yfir höfuðið á viðráðanlegum kjörum.
Höfundur er formaður Stúdentaráðs
Háskóla Íslands.
BJÖRG
MAGNÚSDÓTTIR
Með strætó í Kauphöllina
Á vef Norrænu kauphallarinnar á
Íslandi er hægt að nálgast ýmsar hag-
nýtar upplýsingar, til dæmis um hvar
megi finna Norrænu kauphallirnar í
Stokkhólmi, Kaupmannahöfn, Helsinki
og Reykjavík. Þurfi maður að komast í
Kauphöllina á Íslandi þarf ekki nema
að fara á icex.is og við blasa þessar
upplýsingar: „OMX Norræna kauphöll-
in Íslandi stendur við Laugaveg 182.
Strætóleiðir 2, 14, 15, 17 og 19 þjóna
miðborgarsvæðinu og stoppa nálægt
Kauphöllinni. Frekari upplýsingar er
að fá á www.bus.is.“ Draga má í efa
að þeir sem eiga erindi upp í Kaup-
höll kunni vel á leiðakerfi Strætó. En
miðað við horfurnar er kannski
ekki seinna vænna að fara að
læra á það.
Dagamunur
Guðni Ágústsson hefur dvalið á Kan-
aríeyjum undanfarnar vikur. Meðal
annars hélt hann tvo fjölmenna fundi
á Klörubar. Að sögn þeirra sem sáu
fann Guðni fjölina sína á Klörubar
og var í miklum ham þar sem hann
lét ríkisstjórnina finna til tevatnsins.
Að sögn sjónarvotta talaði Guðni
eins og sá sem valdið hafði og var
hylltur sem kóngur. Guðni snýr heim
úr sólinni í dag. Þá tekur veruleikinn
við – síðpáskahret og stjórnar-
andstaða.
Nóg af verkefnum
Helmingur þingmanna Frjáls-
lynda flokksins hefur ráðið
sér aðstoðarmann. Guð-
jón Arnar Kristjánsson,
formaður flokksins, réð Magnús Þór
Hafsteinsson varaformann sem sinn
aðstoðarmann og Grétar Mar Jónsson
hefur ráðið Guðrúnu Maríu Óskars-
dóttur. Á heimasíðu Frjálslyndra segir
Grétar að nóg sé af verkefnum fyrir
nýju hjálparhelluna, til dæmis geti
hún setið fundi fyrir sig þegar hann
eigi ekki heimangengt. Þetta er snið-
ugt fyrirkomulag. Aðstoðarmennirnir
geta vafalítið líka séð um að semja
frumvörp og þingsályktunartillögur
þegar andinn er ekki yfir
þingmönnum. Og styttist
þá í að þeir fari hreinlega
að greiða atkvæði á þingi.
bergsteinn@frettabladid.isV
axtahækkun Seðlabankans og ráðstöfunum hans til
þess að auka lausafé á fjármálamarkaðnum var yfir-
leitt mætt á fremur jákvæðan hátt. Samtímis höfðu
hræringar á erlendum fjármálamörkuðum jákvæð
áhrif bæði á gengi hlutabréfa og krónunnar.
Með vissum hætti má þó segja að ákvarðanir Seðlabankans
gangi hvor í sína áttina. Annarri er ætlað að draga úr útlánum en
hinni að greiða fyrir þeim. Við ríkjandi aðstæður var mikilvæg-
ast að greiða fyrir lánastarfsemi bankanna. Sú ákvörðun Seðla-
bankans var bæði tímabær og þýðingarmikil. Hún hafði ótvírætt
jákvæð áhrif í þá veru að auka trú á virkni fjármálakerfisins og
stuðla að viðvarandi verðmætasköpun í þjóðarbúskapnum.
Meiri vafi er um gildi vaxtahækkunarinnar. Vera má að þýðing
hennar felist fyrst og fremst í því að sýna að bankastjórnin sé
sjálfri sér samkvæm. Vandi Seðlabankans er einkum fólginn í
því að hann hefur ekki getað sýnt fram á að hann ráði yfir þeim
meðulum sem duga til að geta framfylgt þeirri stöðugleikastefnu
í peningamálum sem ákveðin var 2001.
Seðlabankinn hefur fram til þessa sagt að gengi krónunnar
ætti að lækka þegar liði á árið. Þegar það gerist fyrr og hraðar en
bankinn gerði ráð fyrir segir hann að breytingin þurfi að ganga
til baka. Þessi misvísandi skilaboð kalla á nánari útskýringar.
Er markmiðið að freista þess að hækka gengi krónunnar með
vöxtum sem engin verðmætasköpun stendur undir? Leiðir það
ekki til óraunhæfrar eftirspurnar og viðskiptahalla? Ýtir það
ekki undir verðbólgu til lengri tíma? Er einhver önnur leið til
að styrkja krónuna með raunverulegum hætti en að auka verð-
mætasköpun í þjóðarbúskapnum?
Ljóst er að efnahagsþrautirnar sem nú blasa við væru mun
þyngri ef fjárfesting í stórvirkjunum og orkufrekum iðnaði væri
ekki að skila nýjum tekjum inn í hagkerfið á þessu ári. Mikil-
vægt er að jafnt og þétt sé haldið áfram á þeirri braut. Jákvæð
skilaboð berast þar um frá fjármálaráðuneytinu en neikvæð frá
umhverfisráðuneytinu. Sú misvísun er slæm.
Seðlabankinn gefur nú til kynna að hann ætli að taka á þeim
innlendu aðilum sem hugsanlega hafa haft áhrif til lækkunar á
gengi krónunnar með spákaupmennsku. Skiptir máli hverjir það
eru sem slík viðskipti stunda? Er verra að menn styrki stöðu sína
með þessum hætti ef þeir eru Íslendingar en útlendingar? Eða
er slíkum athugasemdum einungis ætlað að draga athyglina frá
raunverulegum vanda á þessu sviði? Hér skuldar bankinn skýr-
ingar.
Menn vita að íslensku bankarnir hvíla á góðum undirstöðum. Á
hinn bóginn þurfti ráðstafanir til að greiða fyrir lánsviðskiptum
vegna alþjóðlegrar lausafjárkreppu. Reikna verður með frekari
aðgerðum á því sviði. Þetta eru traustvekjandi og uppbyggjandi
viðbrögð. En eftir stendur að samtímis þarf að leggja línur um
peningamálastefnu sem er líkleg til að tryggja sambærilegan
stöðugleika og helstu samkeppnis- og viðskiptalöndin njóta.
Forstöðumaður rannsóknar- og spádeildar hagfræðisviðs
Seðlabankans sagði í háskólafyrirlestri í síðustu viku að niður-
stöður rannsókna sem hann hefur gert bentu til að með aðild að
Myntbandalagi Evrópu mætti ná betri tökum á verðbólgu hér en
vænta mætti með umbótum á peningastefnunni. Sú niðurstaða er
ekki umhugsunarefni fyrir framtíðina. Hún kallar á tafarlausa
stefnumótun fyrir framtíðina.
Peningamálastefnan:
Í bráð og lengd
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
Samtök um sorg og sorgarviðbrögð
Fræðslufundur í Safnaðarheimili Háteigskirkju
í kvöld 27. mars kl. 20.
Fyrirlesari Anna Ingólfsdóttir. Allir velkomnir
Börn og sorg