Fréttablaðið - 01.05.2008, Blaðsíða 16

16 1. maí 2008 FIMMTUDAGUR
1. MAÍ - ALÞJÓÐLEGUR BARÁTTUDAGUR VERKAFÓLKS
Í dag er alþjóðlegur bar-
áttudagur verkafólks. Að
venju stendur verkalýðs-
hreyfingin fyrir kröfugöng-
um og útifundum víða um
land. Í Reykjavík verður
gengið niður Laugaveg og
haldinn fundur á Ingólfs-
torgi. Þar verða kröfur
hreyfingarinnar tíundað-
ar, Sprengjuhöllin flytur
tónlist og Gísli Einarsson
fréttamaður fer með gam-
anmál. Slík dagskrá hefði
ekki þótt við hæfi í árdaga
verkalýðshreyfingarinnar,
en þá þótti þessi dagur ekk-
ert gamanmál.
Frakkar eru upphafsmenn þessa
frídags og þing evrópskra verka-
lýðshreyfinga samþykkti árið 1889
að þessi dagur yrði alþjóðlegur frí-
dagur verkafólks. Frakkar vildu að
dagurinn yrði notaður til fjölda-
funda þar sem kröfum um átta
stunda vinnudag og aðrar umbætur
yrði fylgt eftir. Dagurinn og dag-
skráin eiga því ríkar rætur í hefð-
inni.
Dagsetningin er heldur engin til-
viljun. Að heiðnum sið var 1. maí
oft frídagur og var hann táknrænn
fyrir endalok vetrar og upphaf
sumars og kirkjan helgaði daginn
heilagri Valborgu. Hefð var því
fyrir hátíðarhöldum þennan dag.
Á Íslandi var í fyrsta sinn gengin
kröfuganga 1. maí árið 1923. Á
fyrstu árum göngunnar var oftast
safnast saman við Bárubúð, þar
sem Ráðhúsið stendur í dag, og
gengið fylktu liði um bæinn og
endað á Austurvelli. Kjörorð voru
hrópuð: „Lifi heimsbyltingin!“ og
„Burt með íhaldsbraskið!“ og að
lokum haldin ávörp á Austurvelli.
Dagurinn er alþjóðlegur og til
marks um það syngja menn
Alþjóðasöng verkalýðsins. Inter-
nationalinn, eða nallinn, er enn
kyrjaður á útifundum víða um land
og „boða kúgun ragnarök“ líkt og
segir í íslenskri þýðingu. Íslending-
ar sjálfir eignuðust sitt baráttu-
kvæði þegar Halldór Laxness flutti
Maístjörnuna á útifundi þann 1.
maí. Ekki er endilega víst að skóla-
börn viti að fáni „okkar framtíðar-
lands“ sem sungið er um, sé rauður
fáni kommúnismans.
Verkalýðshreyfingin barðist
lengi fyrir því að dagurinn yrði
gerður að lögbundnum frídegi, en
það náðist ekki í gegn fyrr en árið
1972. Voru Íslendingar þar talsvert
á eftir nágrannalöndum sínum, en
nefna má að í Svíþjóð varð dagur-
inn frídagur árið 1938.
Ekki hafa allir ætíð verið á eitt
sáttir með forystu verkalýðsins og
um og upp úr 1970 kom upp hreyf-
ing fólks sem vildi ganga lengra.
Fylkingin, í samstarfi við ýmis and-
ófsöfl, félaga úr BSRB og ýmsa rót-
tæka hópa innan ASÍ og Dagsbrún-
ar, blés til kröfugerðar undir
heitinu „rauð verkalýðseining“. Á
þessum árum voru til ýmsir hópar
yst til vinstri og oftar en ekki gekk
þeim illa að starfa saman. Á meðan
Fylkingin og fleiri stóðu fyrir
rauðri verkalýðseiningu stóðu
Trotsky-istar fyrir dagskrá undir
heitinu „Rauður 1. maí“.
Birna Þórðardóttir var ötul í
starfi Fylkingarinnar. „Við vildum
ganga mun lengra í kjarabaráttu
fyrir launafólk en verkalýðshreyf-
ingin. Þá töldum við einnig að
verkalýðsbarátta væri alþjóðleg og
við vildum ekki bara einblína á
þessar sjómílur í kringum landið,“
segir Birna.
„Við vorum á móti öllum hernaði,
aðild Íslands að Nató og lögðum
mikið upp úr alþjóðlegri vitund og
samstöðu. Þá vó mjög þungt á vog-
arskálunum hjá okkur að berjast
fyrir því að lægstu laun yrðu hækk-
uð verulega. Við töldum ýmsa aðra
hópa geta séð um sig sjálfa.“
Staða kvenna var félögum rauðr-
ar verkalýðseiningar hugleikin.
Nokkrum árum síðar urðu til sam-
tökin Samstaða um stöðu kvenna á
vinnumarkaði, og settu þau svip
sinn á 1. maí, með kröfum um jafn-
rétti.
Í seinni tíð hefur færst í vöxt að
alls kyns hópar standi fyrir mót-
mælum á baráttudegi verkalýðsins.
Anarkistar, Félagið Ísland Palest-
ína, menntaskólanemar; fjöldi fólks
hefur gengið undir fánum og barist
fyrir kröfum sínum. Í raun má
segja að dagurinn hafi orðið
almennur baráttudagur, ótengdur
verkalýðshreyfingunni.
Mikil umræða skapast reglulega
um gildi dagsins í nútímanum. Þær
raddir hafa heyrst sem segja dag-
inn úreltan, að í stað baráttudags
eigi að halda hátíð þar sem fólk
skemmtir sér og stungið hefur
verið upp á Fjölskyldu- og húsdýra-
garðinum sem vettvangi.
kolbeinn@frettabladid.is
Baráttudagur verkafólks í 120 ár
KRÖFUGANGA 1924 Árið 1923 var fyrst gengin kröfuganga 1. maí á Íslandi. Hér má sjá göngumenn árið 1924 við Austurvöll með
kjörorð sín: „Fátækralögin eru svívirða!“ „Friðurinn ríki, hervaldsstjórnin víki!“ „Fátækt er enginn glæpur!“ „Enga ríkislögreglu!“
„Elliheimili handa uppgefnu fólki!“ LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR/INGIMUNDUR SVEINSSON
1974 Námsmenn, líklega iðnnemar, kynna kröfur sínar. Sjá má að menntaskólar
fengu ríflega þrefalt hærra framlag en iðnskólar á fjárlögum. MYND/FRÉTTABLAÐIÐ
RAUÐSOKKUR Kvennabaráttan hefur sett
svip sinn á 1. maí. Hér ganga rauðsokkur
með rauðar sokkabuxur árið 1973.
MYND/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR
Sjöfn Ingólfsdóttir hefur farið í
kröfugöngu á þessum degi síðustu
43 ár, „nema 1961,
en þá gekk ég með
son minn,“ segir
Sjöfn. Hún segir
að 1. maí hafi alls
ekki misst gildi sitt
sem baráttudagur.
„Nei, síður en svo.
Mér finnst þetta
baráttu- og hátíðis-
dagur og hreint ekki
tilgangslaus. Mér
finnst þessar göngur
hafa verið glæsilegar og það er gott
að nú ætli menn að ganga Lauga-
veginn aftur. Auðvitað má breyta
út af vananum með einhverjum
uppákomum, en mér sýnist þetta
vera að glæðast úti um allt land.
Mikill fjöldi mætir í gönguna, eða
samkomur, og fer svo í 1. maí kaffi
hjá verkalýðsfélögunum.“
Sjöfn segir að sér finnist að
dagurinn eigi að vera frídagur. „Mér
finnst óþarflega mikið um að fólk
þurfi að vinna á þessum degi og
finnst að fólk eigi að fá frí. Þeir sem
gæta lífs okkar og lima þurfa nátt-
úrulega að vinna, en ég lifi daginn
alveg af þótt ég komist ekki í sund.
Ég tek ofan fyrir þeim sem auglýsa
að þeir hafi lokað. Mér finnst þetta
dagur verkalýðsins og vil halda
hann hátíðlegan áfram.“
GENGIÐ Í FJÖRUTÍU OG ÞRJÚ ÁR
SJÖFN ING-
ÓLFSDÓTTIR