Fréttablaðið - 01.05.2008, Blaðsíða 24

24 1. maí 2008 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björgvin Guðmundsson og Björn Ingi Hrafnsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Svo kynni að virðast, að harkaleg átök hafi fylgt stjórnmálabar-
áttu á Íslandi frá fyrstu tíð, en svo
er þó ekki. Jón Sigurðsson forseti
var friðsæll maður og fylgdi þeirri
föstu reglu í einkaviðræðum líkt og
í stjórnmálaumræðum að nefna
menn helzt ekki á nafn nema til að
hæla þeim. Hann átti að sönnu
harða andstæðinga, til að mynda
Grím Thomsen, sem var hallur
undir Dani og flæktist á ýmsa lund
fyrir Jóni og baráttu hans, en Jón
sýndi Grími þó ævinlega fulla kurt-
eisi. Eftir fráfall Jóns forseta 1879
þrútnaði andrúmsloftið. Deilur
heimastjórnarmanna, sem
heimtuðu fulla sjálfsstjórn, og
Valtýinga, sem töldu hyggilegra að
taka eitt skref í einu, lýstu djúpri
óvild og ofstæki, þótt Valtýr
Guðmundsson væri rómað
prúðmenni. Eftir heimastjórn 1904
tók ekki betra við, og enn versnaði
ástandið við upphaf flokkaskipanar
nútímans um 1920, með því að þá
komu fram á sjónarsviðið óvenju-
harðskeyttir stjórnmálamenn og
spöruðu hvergi vopnin. Mest fór
fyrir Jónasi Jónssyni frá Hriflu,
sem hrakyrti andstæðinga sína án
afláts í Tímanum og öðrum blöðum
Framsóknarflokksins, og höfuð-
andstæðingi hans, Ólafi Thors. Inn
í þennan heim gekk Bjarni
Benediktsson 1933, nýkominn með
kosningarrétt, og gerðist með
tímanum hægri hönd Ólafs Thors,
formanns Sjálfstæðisflokksins
1934-61. Ólafur kom úr Íhalds-
flokknum, en Bjarni mun hafa
fylgt Frjálslynda flokknum að
málum og stýrði fundinum, þar
sem Frjálslyndi flokkurinn
sameinaðist Íhaldsflokknum í
Sjálfstæðisflokknum 1929. Bjarni
lauk kornungur lagaprófi í Háskóla
Íslands með frábærum vitnisburði,
fór utan til frekara náms í Berlín
og Kaupmannahöfn og sneri síðan
heim og varð prófessor í Háskólan-
um 1932, 24 ára að aldri. Hann var
kjörinn borgarstjóri í Reykjavík
1940 og var síðan ráðherra 1947-56
og aftur frá 1959 til dauðadags
1970 og ritstjóri Morgunblaðsins í
millitíðinni 1956-59. Upplag hans
og útivistin opnuðu honum víða
útsýn til umheimsins og mótuðu
verk hans öll.
Ólafur Thors fól Bjarna
Benediktssyni forustu um tvö
mikilvæg utanríkismál, sem vöktu
harðar deilur. Fyrra málið varðaði
konungssambandið við Danmörku.
Þegar Þjóðverjar hernámu
Danmörku 1940, taldi Bjarni
nauðsynlegt að slíta sem fyrst
sambandinu við Dani og stofna
lýðveldi með þeim rökum, að
hernumin Danmörk megnaði ekki
að uppfylla skyldur sínar gagnvart
Íslandi. Bretar og síðan Banda-
ríkjamenn komu í veg fyrir
hraðskilnað. Lögskilnaðarmenn
vildu bíða stríðslokanna og stofna
þá lýðveldi í friði og sátt við frjálsa
Danmörku. Niðurstaðan varð
málamiðlun: lýðveldið var stofnað
með nýrri stjórnarskrá 1944, þegar
25 ára frestur sambandslagasamn-
ingsins frá 1918 var liðinn. Stofnun
lýðveldis 1944 í skugga styrjaldar
var samþykkt nær einróma í
þjóðaratkvæðagreiðslu.
Hitt málið var innganga Íslands í
Atlantshafsbandalagið 1949.
Þriggja flokka ríkisstjórn Stefáns
Jóhanns Stefánssonar ákvað að
bera málið ekki undir þjóðarat-
kvæði líkt og sambandsslitin,
heldur leiða það til lykta í sölum
Alþingis með æstan múginn og
lögregluna úti fyrir á Austurvelli.
Ólafur bar þungar sakir á andstæð-
inga sína og aðra og sagði í
ræðustól Alþingis daginn eftir
óeirðirnar: „Í marga mánuði hefur
þjóðin verið ærð upp og henni sagt,
að verið væri að svíkja föðurland-
ið. ... Menn eins og Sigurbjörn
docent Einarsson, Pálmi Hannes-
son rektor, Klemens Tryggvason,
Einar Ólafur Sveinsson og Gylfi Þ.
Gíslason – þessir menn hafa æst
bálið og á þeim hvílir þung ábyrgð
um þá atburði, sem hér urðu í gær.
Það kann að vera, að þeir hafi ekki
ætlazt til að við værum drepnir. En
þeir ætluðu að halda fund ...“
Sigurbjörn, síðar biskup, og
félagar hans fjórir báðu Alþingi
með bréfi að svipta Ólaf þinghelgi,
svo að hægt væri að fá ummælum
hans hnekkt fyrir dómi, en af því
varð ekki. Bjarni barðist einnig af
hörku við andstæðinga inngöng-
unnar í Nató og hafði ásamt Ólafi
og öðrum samherjum fullan sigur.
Ætla má, að meiri friður og sátt
hefðu ríkt um utanríkismálin, hefði
þjóðin fengið að greiða atkvæði um
inngönguna. En Bjarni Benedikts-
son leiddi bæði málin til réttra
lykta þrátt fyrir ágreining um
leiðir að settu marki.
Það orð fór af Bjarna eftir þessi
átök, að hann væri harður í horn
að taka. Margir lofuðu jafnframt
réttsýni hans, sáttfýsi og verksvit.
Forustan fyrir viðreisnarstjórn-
inni eftir daga Ólafs Thors þótti
leika í höndum Bjarna, og voru
samverkamenn hans í stjórninni
sammála um það og aðrir, þar á
meðal verklýðsforingjar, sem
unnu náið með honum að friði á
vinnumarkaði. Harðskeyttur
stjórnmálaforingi var orðinn að
mildum landsföður. Bjarni sagði
föður mínum 1969, að hann
hygðist hætta afskiptum af
stjórnmálum, færi svo, að
Sjálfstæðisflokkurinn þyrfti að
mynda ríkisstjórn með Framsókn-
arflokknum eftir kosningar 1971.
Á þann ásetning reyndi þó ekki,
því að sumarið 1970 var Bjarni
hrifinn burt í ljóma lífsins ásamt
Sigríði Björnsdóttur konu sinni og
kornungum dóttursyni, Benedikt
Vilmundarsyni. Þá sá ég föður
minn gráta.
UMRÆÐAN
Kristinn H. Gunnarsson skrifar um
ríkisstjórnina
Ríkisstjórn hins mesta meirihluta á Alþingi er harla máttlítil vegna innri
ágreinings um veigamikil mál. Nefna má
sem dæmi ágreining um þessi mál: stóriðju
og virkjun fallvatna eða jarðhita, eignar-
hald á orkulindum, gagnrýni mannréttindanefndar
Sameinuðu þjóðanna á kvótakerfið í sjávarútvegi,
stefnuna í loftslagsmálum, aðgerðir í efnahagsmál-
um og nú síðast um Evrópusambandið.
Formaður Samfylkingarinnar hefur ítrekað á
síðustu dögum lagt áherslu á það að stjórnarsátt-
málinn komi ekki í veg fyrir að sótt verði um aðild
að ESB. Í viðtali í fréttum Stöðvar 2 þann 20. apríl
sagði utanríkisráðherra að ekkert væri útilokað ef
fyrir lægi meirihlutavilji á Alþingi. Með þessu er
ráðherrann að leggja áherslu á að stjórnarsáttmál-
inn sjálfur sé enginn hindrun. Ég fæ ekki séð annað
en að verið sé að senda Sjálfstæðisflokknum þau
skilaboð að ríkisstjórnarsamstarfið muni ekki
stöðva málið. Að auki segir formaður Samfylkingar-
innar í áðurnefndu viðtali að þingmenn verði
að íhuga alvarlega aðild að Evrópusamband-
inu ætli þeir sé ekki að vera úr takt við
almenning. Orðrétt segir utanríkisráðherra í
tilefni af skoðanakönnun Fréttablaðsins um
undirbúning að aðildarviðræðum að ESB að
hann líti svo á að niðurstaða könnunarinnar
„sé áskorun til þingmanna um að taka þessi
mál til gaumgæfilegrar skoðunar, þannig að
þeir verði nú ekki viðskila við þjóðina í
landinu“. Hver skyldi nú eiga þessi skilaboð öðrum
fremur?
Varaformaður Sjálfstæðisflokksins hefur sagt það
alveg ljóst að ríkisstjórnin muni ekki sækja um
aðild að Evrópusambandinu á þessu kjörtímabili. Á
mánudaginn innti ég formann Sjálfstæðisflokksins
eftir afstöðu hans sem oddvita ríkisstjórnarinnar í
fyrirspurnartíma á Alþingi. Svör hans voru skýr:
Það verður ekki sótt um. Ef það ætti að gerast þyrfti
að semja nýjan stjórnarsáttmála og Sjálfstæðis-
flokkurinn að skipta um skoðun í málinu og hvorugt
er ekki meiningin. Samkvæmt þessu jafngildir
aðildarumsókn í andstöðu við Sjálfstæðisflokkinn
stjórnarslitum. Hver er að verða viðskila við hvern?
Höfundur er alþingismaður.
ESB klýfur ríkisstjórnina
KRISTINN H.
GUNNARSSON
Bjarni Benediktsson
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
Fátítt
Það gerist víst sjaldan að embætt-
ismenn sjái sig knúna til að kæra
alþingismenn en sem kunnugt er
boðaði Gunnar Gunnarsson aðstoð-
arvegamálastjóri kæru á hendur Árna
Johnsen um síðustu helgi. Í tilkynn-
ingu sagði Gunnar fátítt að opinberir
starfsmenn þyrftu að sitja undir rógi
og dylgjum frá alþingismönnum. Það
má vera. En jafnfátítt er að opinberir
starfsmenn láti svo um mælt að það
sé þjóðinni til skammar að
hafa kosið tiltekinn mann á
þing, en það sagði Gunnar í
tilkynningu sinni. Ætli þeir
sem kusu Árna í próf-
kjöri Sjálfstæðisflokks-
ins á Suðurlandi og
kjósendur flokksins
í kjördæminu
geti höfðað meiðyrðamál á hendur
Gunnari?
Ítarlegt – en ekki nóg
Um það mátti lesa á mbl.is í gær að
ökumaður hafi misst bifreið sína út
af í hálku á Leifsstaðavegi í Eyjafirði í
gærmorgun. Kemur fram að viðkom-
andi hafi verið á leið til höfuðborg-
arinnar. Upplýsingarnar voru fengnar
frá lögreglunni á Akureyri og er henni
hrósað hér fyrir að láta þess getið
hvert ökumaðurinn var að fara. Að
sama skapi má átelja embættið fyrir
að segja ekki hvaðan ökumaðurinn
kom. Ágætt hefði líka verið að vita
í hvaða hverfi höfuðborgarinnar
hann ætlaði og í hvaða erin-
dagjörðum. Og umfram
allt; var hann heimamað-
ur eða „að sunnan“?
Leggðu fram frumvarp
Pétur Blöndal, Sjálfstæðisflokki,
ráðlagði Þuríði Backman, VG, í gær að
leggja fram frumvarp um að ríkisá-
byrgð á skuldabréfi deCODE verði
numin úr lögum. Þuríður lagði fram
fyrirspurn til fjármálaráðherra um hvort
hann hygðist afnema lögin. Ráðherra
sagði það ekki standa til enda for-
sendur allar breyttar; ljóst væri að ekki
kæmi til slíkrar ábyrgðar, en óþarft væri
að afnema lögin. Pétur, sem á sínum
tíma var andvígur lögunum, benti Þur-
íði á að framkvæmdavald-
ið ætti ekki að setja lög
heldur Alþingi og hvatti
hana til að leggja fram
frumvarp. Hét hann henni
jafnframt stuðningi við
málið.
bjorn@frettabladid.isÍ
ræðum þeim sem forystumenn launþegahreyfingarinnar
hérlendis munu flytja í tilefni dagsins í dag verður eflaust
mikið rætt um efnahagsástandið og áhrif þess á kjarasamn-
inga. Ýmsir verkalýðsleiðtogar hafa þegar lýst því yfir að
verðbólguskotið sem nýjustu tölur Hagstofunnar staðfesta
sé nú þegar búið að sprengja nýgerða kjarasamninga.
Verkalýðsforystan vísar ábyrgðinni á þessu vitaskuld til
þeirra sem fara með stjórn efnahagsmála hér innanlands. Gera
má ráð fyrir að tónninn í ræðum kollega þeirra í öðrum löndum
Evrópu og víðar um heim verði áþekkur, enda Ísland ekki eina
landið sem á við efnahagsörðugleika að stríða um þessar mund-
ir þótt sveiflurnar hér séu óneitanlega öfgakenndari en annars
staðar þekkist meðal þróaðra ríkja.
Þetta er ein birtingarmynd þess hve samtvinnuð efnahagsþró-
unin er orðin milli landa á tímum hnattvæðingarinnar. Íslenzka
„útrásin“ og sú öra uppbygging sem hér hefur orðið á fjölþjóð-
legri fjármálaþjónustu beintengir íslenzkt efnahagslíf við þró-
unina á alþjóðlegum mörkuðum. Íslenzk stjórnvöld hafa býsna
fá úrræði til að verjast afleiðingum þessa. Og því sitja íslenzkir
launþegar nú í súpunni, með mestu verðbólgu í áratugi, hæstu
vexti allra OECD-landa og gjaldfallinn kaupmátt vegna geng-
ishruns krónunnar. Þensluhagvöxtur síðustu ára stöðvast snar-
lega; „harða lendingin“ orðin að veruleika.
Það er vart hægt að saka íslenzku verkalýðsforystuna um að
hafa ekki á síðustu árum lagt sitt af mörkum til að stuðla að stöð-
ugleika á vinnumarkaði eða til aðgerða sem miða að því að hafa
hemil á verðbólgunni. Nýjustu kjarasamningarnir, hverra for-
sendur nú eru sagðar brostnar vegna verðbólguskotsins, voru til
að mynda yfirlýstir verðbólguvarnasamningar. Eins og reyndin
sýnir dugar slík viðleitni skammt þegar aðrar eins ýktar sveiflur
ríða yfir efnahagslífið og þjóðin (og umheimurinn) hefur orðið
vitni að síðustu mánuði.
Aðrar þjóðir Evrópu hafa, í takt við nánari efnahagsleg tengsl
sín í milli, fundið visst skjól fyrir sveiflum hinna hnattvæddu
markaða með aðild að Evrópusambandinu. Beztu sveifluvarn-
anna njóta myntbandalags-aðildarríkin sem nú eru fimmtán en
fer fjölgandi. Verkalýðsfélög álfunnar hafa einnig þurft að laga
starfsemi sína að breyttum tímum; tímum þar sem störf í fram-
leiðslu og jafnvel ýmiss konar þjónustu leita frá ríku löndun-
um til svokallaðra láglaunalanda og vinnuafl frá slíkum löndum
leitar í störf í ríku löndunum. Ísland hefur sem ríkt land heldur
ekki farið varhluta af þessari þróun; hún hefur reyndar átt sinn
þátt í þeim mikla hagvexti sem íslenzka þjóðarbúið hefur orðið
aðnjótandi á síðustu árum.
Aðallærdómurinn sem allir hlutaðeigandi ættu að geta dregið
af ástandinu sem upp er komið er að trúverðugar sveifluvarnir,
íslenzkum fyrirtækjum og launþegum til hagsbóta, fást ekki svo
lengi sem Ísland býr við krónuna. Stærsta hagsmunamál bæði
atvinnurekenda og launþega til lengri tíma litið er því að Ísland
gangi í Evrópusambandið og taki upp sameiginlegu Evrópu-
myntina.
Baráttudagur verkalýðsins í tíð efnahagslægðar:
Hnattvæðing og
hagsmunir launþega
AUÐUNN ARNÓRSSON SKRIFAR
Átakasaga