Fréttablaðið - 18.05.2008, Side 26

MENNING 8
jósmyndin hér á
síðunni var
tekin af einum
ljósmyndara
Myndablaðs
Alþýðunnar 1953.
Mao Zedong hafði
nýlokið við að
skrifa kalligrafísk-
um stöfum „Fögnum
góðum verklokum
við Guanting-lónið“.
Hann var sextugur.
Maðurinn sem situr við hlið hans
var Wang Sen, tengdafaðir minn
og verkefnisstjóri við byggingu
stíflunnar.
Ljósmyndin birtist líklega í
fleiri dagblöðum á sínum tíma.
Þótt ég hafi séð hana hef ég örugg-
lega ekki veitt henni athygli, enn
síður gat mér komið til hugar að
fimmtán árum síðar giftist ég
syni verkefnisstjórans, Wang
Dejia, og yrði tengdadóttir manns-
ins sem sat á brún stíflunnar bros-
andi á spjalli við „Leiðtogann
mikla“.
Ég sá myndina fyrst á tíma
menningarbyltingarinnar 1968.
Ég rakst á hana í skjalarusli undir
bunka af bútasaumsteppum. Á
þeim tíma voru ljósmyndir af
fólki með Mao í miklum metum,
nánast dýrgripir með verndar-
kraft. Þær voru rammaðar inn og
hengdar upp á áberandi stöðum á
heimilum fólks, jafnvel þótt við-
komandi heimilismaður væri á
myndinni á stærð við baun.
Ég kallaði upp yfir mig: „Hve-
nær var þessi mynd tekin af þér
með Mao formanni?“ Tengdafaðir
minn sat við uppáhaldspilin sín
sem voru orðin svo slitin að hann
einn gat greint á milli þeirra.
Hann leit upp og svaraði mér
engu. Maðurinn minn, Dejia, sagði
heldur ekki neitt. Það var augljóst
að báðir vildu síður að myndin
væri tekin fram. Það var mörgum
árum síðar að Dejia sagði mér að
faðir hans, maður sem hafði byggt
helstu stíflur ríkisins og „barist
allt sitt líf fyrir Flokkinn“, hafi
eitt sinn hvíslað að sér: „Byggðu
stíflu og ánni blæðir út.“ Það var
seint á níunda áratugnum og ég
var orðin virk í hópi umhverfis-
verndarsinna sem barðist gegn
Þriggja gljúfra stíflunni í Yangtze-
fljóti. Hópurinn var að rannsaka
hvað hafði gerst við eldri stíflu í
Sanmen-gljúfri í Gulafljóti og við
vorum tekin til við að berjast
opinberlega fyrir vernd fljóta og
vatnsbóla í Kína.
Ekki spurði ég hvenær tengda-
faðir minn hafði sagt þetta. Þótt
ekki hafi það verið svo snemma
sem 1968 þegar ég fann gömlu
ljósmyndina, hlýtur hann að hafa
hugsað á svipuðum nótum strax
þá. Kína mátti þola grimmilega
hungursneyð í kjölfarið á Stóra
stökkinu á sjötta áratugnum. Þá
voru menn hvattir til að „setja
sem mestan kraft í að byggja
vatnsvirkjanir sem víðast“. Það
leiddi til þess að embættismenn
og flokksleiðtogar skipuðu fyrir
um byggingu stífluvirkjana í
fjölda smærri vatnsfalla. Þegar
æsingurinn í Stóra stökkinu var
liðinn hjá hafði hann í för með sér
hörmungar, mikla fólksflutninga
til sveita og hungursneyð. Veik-
burða bakkar og stíflur sem láku
voru um allt land.
Þegar leið á sjöunda áratuginn
var ráðuneyti vatnsvirkjana, þar
sem tengdafaðir minn vann, á
fullu að bæta fyrir þann mikla
umhverfisskaða sem Stóra stökk-
ið leiddi af sér. Jafnvel fæðingar-
bær hans sjálfs í Jixian í Hebei-
héraði var eyðilagður. Þorpið hans
fór undir vatn þegar Jizhou-á var
stífluð og Yuqiao-lónið búið til,
ekki hundrað kílómetra frá Guant-
ing-vatnslóninu. Íbúar úr hundrað
fjörutíu og einu þorpi máttu flytja
vegna þessa mannvirkis. Þeir
hefðu borið sig betur ef virkjunin
hefði komið þeim til góða.
Raunin varð sú með Yuqiao-
lónið að mennirnir á bak við fram-
kvæmdina höfðu brugðist við
rannsóknir á berggrunni stíflunn-
ar. Tveggja kílíómetra löng stífla
var byggð á sendnum jarðvegi.
Ekki liðu nema fá ár þegar vatn
tók að seitla gegnum stífluna og
gríðarstórt mýrarsvæði varð til
fyrir neðan stífluna. Fimmtíu þús-
und ekrur af ræktarlandi eyði-
lögðust sem fætt höfðu eina milj-
ón íbúa í sex héruðum meðfram
ánni.
Deiian sagði mér að eftir hafi
verið hrjóstrugt eyðiland sem
ekki gaf af sér nægilega til að
standa undir ábúð. Bændurnir
voru löngu hraktir burtu en sneru
aftur til yfirgefinna þorpa og tóku
að til við rækt á ný, en drógu fram
lífið á broti af þeirri uppskeru
sem þeir áður höfðu. Flestir þeirra
eru enn á opinberu framfæri.
Nú um stundir eru yfirvöld í
Peking að undirbúa komu kepp-
enda og annarra gesta sem leggja
höfuðborg Kína undir sig í ágúst á
Ólympíuleikunum 2008. Áður
óþekkt framkvæmdasemi hefur
breytt borginni. Gestir munu vita-
skuld hugsa mest um hver stekk-
ur hæst og hleypur hraðast. Pek-
ing skal sýna glæsileik í
húsagerðarlist hins „ört vaxandi“
Kínaveldis: hinn stórfenglega
Ólympíuleikvang, Hreiðrið,
Vatnsteninginn sem byggður er
fyrir vatnsíþróttirnar, öll nýju
lúxushótelin, nýju sjónvarpsbygg-
inguna sem Rem Koolhaas hann-
aði og vegakerfið umhverfis borg-
ina með öllum sínum akreinum.
Bændur í nágrenni borgarinnar
búa við herta skömmtun á vatni,
en í miðborginni fagna ráðamenn
hönnun á einstökum gosbrunnum
sem verða til í tíma fyrir Ólymp-
íuleikana. Þarna á meðal er stórt
vatn sem umlykur títaníumklætt
egglaga Þjóðleikhús, næst Þjóðar-
höllinni rétt handan við Tianamen-
torgið. Þar má líka nefna stærsta
gosbrunn heims við Shunyi-vatna-
garðana sem spýtir vatnssúlum
134 metra í loft upp. Garðarnir
eru byggðir í uppþornuðum far-
vegi Chaobai-fljóts. Og þá má
nefna hundruð golfvalla sem gerð-
ir voru í borginni. Þær alræmdu
ÞORSTLÁTUR DREKI
á Ólympíuleikum
Dai er kunn
andófskona og
umhverfissinni í
landi sínu, Kína.
Hún býr í Peking.
Verk hennar eru
bönnuð í Kína.
Vatnsteningurinn - þjóðarsundhöllin í Peking, sem er byggð til að hýsa helstu sundviðburði á Ólympíuleikunum í sumar. Myndin var tekin í febrúar þegar húsið var lýst upp í fyrsta sinn.
MYND/FENG LI/GETTY IMAGES
Kínverski umhverfi sverndarsinninn og andófskona Dai Qing hefur um árabil verið í framvarðasveit þeirra landa sinna sem vara við þeim
háska sem Kína stefnir í vegna látlítillar uppbyggingar í landinu. Í grein sinni frá liðnum vetri bregður hún upp annarri mynd af Ólympíu-
leikunum en við þekkjum. Viðvaranir hennar um nám í grunnvatni eru skyldar athugasemdum íslenskra vísindamanna um djúpboranir.