Fréttablaðið - 18.05.2008, Síða 71

41 MENNING9
Á síðustu árum hefur nýr myndheimur Asíu-landa opnast Vestur-landabúum, ekki aðeins myndlist Jap-
ana og Kínverja, heldur fer vegur
myndlistarmanna frá öðrum lönd-
um álfunnar vaxandi: Indland
bankar á dyrnar og margir spá að
framundan sé mikill vöxtur í
áhuga heimsins á indverskri
myndlist. Helst vöxtur og áhugi á
myndlistarsviðinu hönd í hönd við
aukna velsæld í þessum löndum
og hraðar för þeirra í átt að vest-
rænum gildum í lífsstíl og atvinnu-
þróun.
En Kína var spori á undan öllum
öðrum þjóðum Asíu og róttæk
umbylting viðfangsefna kín-
verskra myndlistarmanna hefur
þegar valdið nokkrum skjálfta á
Vesturlöndum. Stórar sýningar
frá vaxandi hópi kínverskra
myndlistarmanna hafa sett sterk-
an svip á sýningarhald stærstu
safna Vesturálfu samfara því sem
verk eftir helstu listamenn þess-
arar hreyfingar hafa hækkað ört í
verði á heimsmarkaði.
Nú gefst íslenskum áhuga-
mönnum um myndlist einstakt
tækifæri til að standa augliti til
auglitis við verk helstu meistara
Kínverja. Stór málverk og högg-
myndir eftir nokkra helstu sam-
tímalistamenn Kínverja eru nú til
sýnis í Listasafni Akureyrar og
ættti enginn áhugamaður um
myndlist að láta sýninguna fram
hjá sér fara en hún opnaði í gær
og stendur fram til 29. júní.
Heiti sýningarinnar, Augliti til
auglitis, eða Facing China, endur-
speglar meginstef hennar, mann-
inn og andlitið, sem sjá má í mál-
verkum og skúlptúrum eftir níu
kínverska samtímalistamenn.
Listamennirnir sem verk eiga á
sýningunni eru Chen Qing Qing,
Fang Lijun, Liu Ye, Tang Zhigang,
Wei Dong, Yang Shaobin, Yue
Minjun, Zhang Xiaogang og Zhao
Nengzhi.
Öll verkin á sýningunni koma
úr fórum hollenska listaverka-
safnarans Fu Ruide. Hann hefur
reynst Listasafninu á Akureyri
mikill haukur í horni við mótun og
undirbúning sýningarinnar og
bætti við mörgum nýjum verkum
í safn sitt til þess að gera hana
sem best úr garði.
Af þessu tilefni hefur verið
gefin út glæsileg 270 síðna bók í
hörðu bandi á ensku og kínversku
sem í rita, auk forstöðumanns
Listasafnsins og eiganda verk-
anna, Vigdís Finnbogadóttir, fyrr-
verandi forseti Íslands, hinn
þekkti bandaríski listfræðingur
Robert C. Morgan og virtasti
gagnrýnandi kínverskrar mynd-
listar, Li Xianting, sem stundum
er kallaður guðfaðir samtímalist-
arinnar þar í landi. Þá hefur Lista-
safnið gefið út dagblað sem hefur
að geyma valda texta á íslensku
og myndir í áðurnefndri bók.
Sýningin er sett upp í tengslum
við Listahátíð í Reykjavík, sem í
ár er að miklu leyti helguð alþjóð-
legri myndlist. Frá Akureyri ferð-
ast sýningin víða um lönd og verð-
ur hún meðal annars sett upp í
söfnum í Austurríki, Þýskalandi,
Noregi, Finnlandi og Svíþjóð.
„Skandinavíuför“ hennar lýkur
árið 2010, en þetta er í fyrsta sinn
sem íslenskt listasafn á frum-
kvæðið að skipulagningu alþjóð-
legrar farandsýningar af þessari
stærðargráðu. Sýningarstjóri er
Hannes Sigurðsson forstöðumað-
ur Listasafnsins á Akureyri.
Verkin úr safni Fu Ruide voru
ekki einvörðungu valin vegna
verðleika sinna, heldur einnig til
að þau væru í samræmi við stef
sýningarinnar, sem er manneskj-
an, fas hennar og fés, og þar af
sprettur heitið, Facing China. En
þótt líta megi á sýninguna harla
bókstaflega í þessu tilliti, er heitið
einnig margrætt með ráðnum hug,
jafnvel eilítið ógnvænlegt, þar eð
það að standa „augliti til auglitis
við eitthvað“ þýðir að takast á við
veruleikann. Sýningin býður því
birginn að mögulega kvikni ein-
hverjar væntingar til kínverskrar
listar um að hún sé annaðhvort
sprottin af eintómri pólitík eða
seiðandi „exótík“ og öðrum hefð-
bundnum grillum. Málverkin og
skúlptúrarnir á sýningunni eru
ekki til marks um „Kínverjaskap“
þessara listamanna. Þess í stað
afhjúpa þau steríótýpur, beina
sjónum okkar frá hinu dálítið
kunnuglega að djúpri sjálfshygli
þegar við leiðum augun um andlit-
in og líkamana sem bregður fyrir í
verkunum. Þau afhjúpa persónu-
legar og andlegar sneiðmyndir af
fólkinu sem þau sýna, og mann-
lega eiginleika sem eru almennari
en áhorfandinn kann að gera sér í
hugarlund við fyrstu sýn. Aðal-
styrktaraðili sýningarinnar er
Samskip sem veitti aðstoð við
flutning á verkunum til landsins.
Sýningunni lýkur 29. júní og er
safnið opið alla daga nema mánu-
daga frá kl. 12–17.
AUGLITI TIL AUGLITIS
Í gær var opnuð með viðhöfn í Listasafni Akureyrar sýning á kínverskri sam-
tímalist. Er sýningin eitt merkilegasta tillegg á Listahátíð og mun fara víðar
enda sett saman af staðgóðri þekkingu á því mikla umróti sem myndlist Kína
hefur gengið í gegnum á liðnum áratugum.
MYNDLIST PÁLL BALDVIN BALDVINSSON
Zhang Xiao-
gang, Félagi,
1999, 60x50,
olía á striga. Birt
með góðfúslegu
leyfi listamanns-
ins, eigenda
og Listasafns
Akureyrar.
Mao Zedong og Wang Sen 1953. Myndin er tekin við vígslu stærsta uppistöðulóns
Kína fjórum árum eftir byltingu.
vatnssugur ná yfir 20 þúsund
ekrur og innfluttar þökurnar taka
sitt af minnkandi vatnsforða borg-
arinnar og þeirra sem hana
byggja.
Fyrir þremur öldum hefði
umhverfi borgarinnar staðið undir
þessum vatnsaustri, jafnvel fyrir
einni öld. Borgin er umkringd
fjöllum á þrjá vegu. Fimm vatns-
upprettur sáu henni þá fyrir nægu
vatni og nærri henni var fjöldi
vatna og mýrarfláka með streym-
andi lindum með tæru og hreinu
vatni. Hér var ríkt land og frjó-
samt og hér stóðu fimm borgir í
tíð keisaranna. En Peking okkar
daga er önnur. Vatnsból hennar
eru tóm að níu tíundu og allar ár
sem hjá henni renna eru í sögu-
legu lágmarki. Grunnvatnstuðull
undir borginni hefur lækkað
ískyggilega sökum rányrkju um
langt skeið.
Ekki er hægt að kenna loftlags-
breytingum um. Borgin hefur
búið við langvarandi þurrka í nær
átta ár en vandinn er alvarlegri og
dýpri. Borgarþróun í Peking hefur
verið ör frá árinu 1949; borgin
hefur áttfaldast að íbúafjölda.
Hana byggðu 2,2 milljónir árið
1948 en nú búa þar 18 milljónir.
Borgin þekur nú landsvæði sem
er fimmtíu sinnum stærra en var
þá. Vatnsnotkun er þrjátíu og
fimm sinnum meiri en fyrir sex-
tíu árum. Jafnvel neysla á vískíi
hefur hundraðfaldast á síðustu
árum. Og hvað með neyslu vatns í
borginni sem heldur ungum og
öldnum, ríkum og fátækum á lífi?
Að meðaltali hafa íbúar í Peking
þrjú hundruð kúbikmetra af vatni
til neyslu á mann, einn áttunda af
meðaltali allra Kínverja, sem eru
2200 kúbikmetrar. Einn þrítugasta
af heimsmeðaltalinu.
Meðan á Ólympíuleikunum
stendur munu borgarbúar njóta
nægra birgða af vatni, meiri
birgða en þeir hafa áður séð. Sér-
stakar lagnir frá nálægum héruð-
um munu flytja vatnið til borgar-
innar svo nú geta borgarbúar
notað kranavatn til drykkjar í
fyrsta sinn − en aðeins meðan á
leikunum stendur. Meðan múgur-
inn fylgist með afrekum í vatns-
íþróttum og fagnar veit hann ekki
að ekki er keppt við bakka Chao-
bai-fljóts. Fljótið er manngert,
byggt með stíflugörðum við fljót-
endana á uppþornuðum árfarvegi,
sem er fylltur með vatni sem dælt
er upp úr iðrum jarðar.
Og hvað gerist eftir Ólympíu-
leikana? Herför Maos Zedong og
félaga hans, leiðtogasveitar
kommúnista, til að ná tökum á
náttúru landsins leiddi til eyðing-
ar víðáttumikilla skóga. Grösug
svæði breyttust í örfoka land, vot-
lendi var þurrkað upp og lagt
undir jarðrækt og fljót og ár
stemmdar. Gáleysisleg og ábyrgð-
arlaus rányrkja á náttúrulindum
á liðnum áratugum hefur leitt til
þeirrar stöðu sem borgin er í nú.
Tengdafaðir minn var forspár í
aðvörunum sínum. Guanting-
miðlunin sem Mao Zedong páraði
orð sín á 1953 var fyrsta stóra
miðlunin í Kína og geymdi fjórar
billjónir kúbikmetra. Í fjóra ára-
tugi var miðlunin helsta vatnsból
Peking. Í dag er hún tóm að þrem-
ur fjórðu og hefur ekki veitt vatni
til borgarinnar í tíu ár. Miyun-
miðlunin, hin líflína borgarinnar í
Chaobai-fljóti, skilar einum tíunda
af upprunalegum afköstum. Hún
sér borginni fyrir einum tíunda af
því vatni sem borgin þarf.
Til þess að bæta upp hinn alvar-
lega vatnsskort sem borgin býr
við er 80% af vatnsþörf borgar-
búa mætt með því að dæla upp
grunnvatni undir borginni. Meira
er af tekið en endurnýjast svo
grunnvatnsstaðan lækkar og
lækkar og dregur að sér vatn frá
nær tvö þúsund ferkílómetra skál.
Jafnvægi er náð með því að soga
vatn frá nálægum héruðum,
Hebei og Shanxi, þar sem óánægja
með stöðu mála eykst jafnt og
þétt. Hvernig verður óslökkvandi
þorsta borgarinnar mætt til lengd-
ar?
Hið nýríka Kína og höfuðborg
fjármálaveldisins sem lúta ríkis-
flokksskrifræði vaxa hættulega
hratt í heimsviðskiptum. Þótt
áður óþekkt ríkidæmi hafi skap-
ast spratt það af grimmdarlegri
rányrkju á gæðum náttúrunnar.
Nú er svo komið að fólk með sam-
visku rís upp og varar við því sem
er að gerast og hvaða hættur það
felur í sér. En áhyggjuraddir og
mótmæli heyrast sjaldan í Kína
og eru veikar. Þótt ég búi enn í
Peking hafa skrif mín verið bönn-
uð í Kína um árabil.
Rithöfundurinn Lu Xun sem
lést árið 1936 líkti Kína við járn-
hirslu. Hann lýsti hræðilegum
aðstæðum: „Hugsum okkur hirslu
úr járni, glugga og hurðarlausa.
Hirsla sem ómögulegt er að brjót-
ast út úr. Hugsum okkur fólk sof-
andi í þeirri hirslu. Áður en langt
um líður mun það kafna. Það er að
segja, fólkið fellur í djúpt dá og
líður friðsamlega inn í eilífðina.
Því er hlíft við þeirri angist að
vita hvaða örlög bíða þess. Segj-
um að þú komir þar að með skar-
kala sem vekur þá sem sofa létt-
um svefni. Þeir bíða þá dauða síns
vitandi hvaða endalok eru í vænd-
um. Væri þeim greiði gerður?“ Lu
Xun kallaði Kína fyrri tíma hið
raddlausa Kína. En nú er Kína
hluti af samfélagi þjóðanna og við
verðum öll að horfast í augu við
þá ákvörðun hvað gera á við járn-
hirsluna sem við sitjum í. Og það
sem meira er, það er annað Kína
og brothættara sem á sér enga
rödd: náttúran. Hinar frjósömu
sléttur, auðæfi þjóðarinnar í
jörðu, hinir miklu skógar og
vatnsföllin miklu – sem eru hljóð-
lega að deyja. Það er þögnin sem
ríkir í Kína í dag. Þögn sem ber í
sér dauðann.
Konfúsiski heimspekingurinn
Xunzi sagði: „Þjóðin er fljót,
stjórnandi bátur. Fljótið heldur
bátunum á floti en getur líka fært
hann í kaf.“ Líking hans lýsir sam-
bandi valdhafa og þjóðar og í
henni er gengið út frá því að nóg
sé af vatni. Ef vatninu er í raun
spillt og vatnsföllin þorna upp er
nýrrar líkingar þörf, líkingar sem
lýsir yfirvofandi háska í umhverf-
ismálum Kína.