Fréttablaðið - 18.05.2008, Qupperneq 77

47 MENNING
Víst er það djarft af tveimur
ungum mönnum að ráðast í
útgáfu stórrar bókar um íslenska
sjósókn, sjómenn, skip og
vinnslu, á okkar dögum. Þeir
fiska sem róa. Bókin Íslenskir
sjómenn er stór (24,5 x 28,5 sm )
í bandi, 265 síður, ríkulega mynd-
skreytt ymist blæðandi myndum
eða skornum. Umbrotið er hrein-
legt og skrautlítið. Myndir Gunn-
ars Þórs Nilsen njóta sín vel,
texti Gustafs Hannibal er settur
á stórum fæti, prýðilega læsileg-
ur. Prentun virðist hafa tekist
vel í Lithaugalandi.
Lengi var það draumur í til-
teknum hópi íslenskra skálda að
skrifa kraftmikla lýsingu á lífi
sjómanna, sumir snertu lítillega
á efniviðnum, aðrir gáfust uup –
þótt Steinar Sigurjónsson og
sumpart Guðbergur Bergsson
svöruðu kallinu um síðir sem
hafði svo mjög sótt á kynslóðina
á undan þeim: Ása í Bæ, Ásgeir
Jakobsson, Jónas Árnason –
Jóhann Kúld. Hið stórbrotna
umhverfi, hin miklu örlög, svip-
miklir menn, allt virtist henta
sem efni í sögu sem reyndist á
endanum svo stórt efni að enginn
náði um það.
Þeir Gunnar Þór og Gústaf
vilja reyna að ná utan um íslensk-
an sjávarútveg: saga þeirra í
textum og ljósmyndum er alger-
lega persónulegur sjónarhóll en
þeir líta vítt og breitt um landið á
vertíð: hér eru lýsingar, mislang-
ar á sex fleyjum, sumar býsna
langar í máli og myndum, aðrar
skemmri, frá smábátum upp í
stærstu skip flotans. Hér er
skoðuð vinnsla af ýmsu tagi,
loðnan tekur mest plássið og er í
fjórum hlutum, veiðar og vinnsla
á hákarl og steinbít, rækju og
grásleppu. Þá eru dregnar upp
myndir af einstaklingum frá
mörgum verstöðvum landsins,
bæði ungum mönnum og öldnum.
Þetta er margradda bók.
Þegar bókmenntamenn gáfust
upp á að lýsa sjósókn virtist fátt
vera til skráningar á sjómanns-
lífi nema myndir Schevings – þar
til heimildamenn í hópi kvik-
myndagerðarmanna tóku sig til.
Sumt af því efni rataði í heilar
samstæðar myndir, annað er
aðeins til í brotum sem hafa þó
dugað til að geyma til lengri tíma
lifandi vitnisburð, en lengi gátu
ljósmynda- og kvikmyndavélar
ekki fangað háskalegustu augna-
blikin á hafinu. Þær lýsingar
fóru í einhvers konar þjóðlega
geymd og hafa lifað bestu lífi í
bókaflokkum á börð við Útkalls-
bækur Óttars Sveinssonar og
Sjávarháskaritröð Steinars Lúð-
víkssonar. Rétt eins og lýsing í
orðum á sjósókn geti aðeins þrif-
ist innan rýmis háskasögunnar
sem rekur vitnisburði, skýrslur,
stillir saman þá mörgu þætti í
hinni flóknu vél sem sjóvá er.
Tækni myndavélarinnar, lins-
ur og ljósnæmi, ná nú betur til
viðfangsefnisins. Gunnar Þór
reynist býsna fundvís á sterk-
byggð myndefni: skráning hans
á aðstæðum í íslenskri sjó-
mennsku og landvinnslu verður
þegar saman er tekið einstök og
mikilvæg um alla tíð fyrir þær
sakir. Viðfangsefnið er býsna
vítt, kallar á mörg stílbrigði, en
heildarsvipurinn er sterkur:
stöku myndir vísa út fyrir efnið,
eins og sú sem hér birtist með.
Texti Gústafs er lipurlega
samin, hversdagslegur með
sterka höfundarnálægð ungs
landkrabba sem er ögn þreifandi
í stíl sínum. Sjónarhornið stend-
ur nálægt lesandanum, hann
samsamar sig sögumanninum
auðveldlega, deilir með honum
aðdáun og óttablandinni virðingu
með þeim sem leggja á djúpin.
Höfundi tekst þannig að hrífa
lesanda með sér. Hér er gagn-
rýni og skörp skoðun víðsfjarri.
Ekki er heldur tekin afstaða til
þeirra miklu deilna sem rist hafa
rúnir í samfélagsgerðina svo
lengi.
Niðurstaða verksins er dregin
saman í bláenda bókarinnar: „Á
ári hverju eru flutt út tuttugu-
ogsex milljón kíló af fiski frá
Íslandi. Í útlöndum er vinna
íslenskra sjómanna ár hvert,
metin á rúmlega eitthundrað
milljarða íslenskra króna.“
Þetta er glæsilega unnið verk
hjá tveimur ungum höfundum.
Þeir fiska sem róa.
Páll Baldvin Baldvinsson
ÍSLENSKIR SJÓMENN
Texti: Gústaf Hannibal
Ljósmyndir: Gunnar Þór Nilsen
Útgáfufélagið ég og þú ehf.
★★★★
Merkileg útgáfa og vel unnin
Líf sjómanna og vinnslufólks
Ein mynda Gunnars úr verkinu – stendur nokkuð afsíðis miðað við þann stíl sem hann velur sér. Hún er tekin án aukabirtu og er
merkilega lýsandi fyrir það líf sem bíður manna í höfn.
Hlustendur Rásar 1 hjá Ríkisútvarpinu eiga von á
góðu í sumar en þá verða fluttir upplestrar tveggja
skálda á merkilegum og mikilvægum skáldsögum frá
ferli þeirra beggja: Gunnar Gunnarsson hefur lestur
á Svartfugli að kvöldi þann 2. júní og þá fyrr um
daginn hefst lestur Guðbergs Bergssonar á Músinni
sem læðist í þættinum Víðsjá.
Svartfugl verður kvöldsaga en mikil vinna hefur
farið í að búa lestrana til flutnings enda böndin og
upptökurnar komnar til ára sinna. Söguna las Gunnar
í tuttugu lestrum sem sendir voru út beint og
hljóðritaðir um leið í apríl, maí og júní 1956. Las hann
söguna í þýðingu Magnúsar Ásgeirssonar en Svart-
fugl samdi Gunnar á dönsku og gekk ekki frá eigin
þýðingu á verkinu fyrr en á sjöunda áratugnum og
kom hún fyrst út í heildarsafni hans á vegum
Almenna bókafélagsins. Í haust er von á að lestur
sögunnar verði tilbúinn á hlaðvarpi fyrir þá sem vilja
hlaða henni þar niður. Svartfugl er eitt höfuðverka
Gunnars og verður fróðlegt að heyra hvernig lestur
hans mun auka við vídd sögunnar sem er syndajátn-
ing manns á miðjum aldri um hroðalega atburði sem
gerðust á hans yngri árum og studdist Gunnar þar við
hin hræðilegu morðmál á Sjöundá innan við Rauða-
sand.
Guðbergur Bergsson hefur verið að lesa inn
Músina sem læðist en lestur hans á sögunni verður
leikinn í Víðsjá í sumar; hefst væntanlega líka 2. júní.
Músin var fyrsta skáldsaga Guðbergs og gerist í
litlu sjávarþorpi sem dregur dám af Grindavík.
Guðbergur er snjall flytjandi og verður fróðlegt
aðdáendum hans að heyra lestur hans á sögunni.
Vonandi verður áframhald á hljóðritunum á sögum
Guðbergs í hans flutningi.
Gunnar og Guðbergur
Gunnar Gunnarsson. Guðbergur Bergsson rithöf-
undur.
15