Fréttablaðið - 07.11.2008, Qupperneq 20

20 7. nóvember 2008 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
UMRÆÐAN
Jón Sigurðsson skrifar um ábyrgð
Þjóðin kallar eftir skýringum um þá herfilegu atburði sem gerst hafa í
íslensku viðskiptalífi. Við erum mörg sem
berum ábyrgð á forsendum og aðdraganda
þeirra. Nú þarf að rannsaka öll þessi mál á
hlutlægan hátt og síðan að stokka öll
samfélagsspilin. Við þurfum nýtt forystulið,
ný andlit og ný nöfn. Við þurfum nýja byrjun og nýja
stefnu. Við sem erum ábyrg eigum að hjálpa til en
getum ekki tekið forystuhlutverk nema með sérstöku
endurnýjuðu umboði.
Við fylgdum alþjóðaviðhorfum um fjármálareglur
og eftirlitskerfi. Nú er orðið ljóst að það slaknaði á
mörgum öryggisþáttum og teknar voru óbætanlegar
áhættur, jafnt erlendis sem hér. Og ekki voru settar
nægar reglur vegna viðkvæmni og veikleika íslenska
kerfisins. Þegar litið er til atburða á þessu ári, 2008, er
ábyrgðin auðvitað bankanna sjálfra og síðan eftirlits-
stofnana og núverandi stjórnvalda. En við megum ekki
heldur gleyma græðginni, drambinu og frjálshyggju-
öfgunum. Nú verðum við líka að forðast hinar
öfgarnar, forðast að lenda í svaði ríkisrekstrar og
flokkspólitískrar stýringar. Enginn sá þetta hrun fyrir.
Margir höfðu fjallað um vandamál í íslensku fjármála-
kerfi. Sl. vor ritaði ég greinar í Morgunblaðið um þessi
vandamál og „varnarleysi“ íslenska fjármálakerfisins
og í maí sl. sagði ég í viðtali við 24 stundir að „mikil vá
er fyrir dyrum“. Ég benti á aðild að ESB sem úrlausn
og sumir lesendur sáu ekki annað í þessum greinum.
En ég sá ekki frekar en aðrir fyrir þá alþjóðlegu
flóðbylgju sem féll á okkur.
Hlutskipti forystumanna Íslendinga hefur ekki verið
öfundsvert. Framkoma Geirs H. Haarde, Björgvins G.
Sigurðssonar og fleiri hefur verið aðdáunarverð.
Vitaskuld hafa þeir gert mistök en hver hefði komist
hjá slíku? Við verðum líka að forðast að
persónugera um of. Ég vil ekki vera með
ásakanir en spurningarnar eru margar: Hver
var viðvörun Geirs H. Haarde við Gordon
Brown sl. vor sem fjölmiðlar hafa nefnt? Vissi
Fjármálaeftirlitið um hraða aukningu í Icesave
sl. vor þegar Icesave var opnað í Hollandi? Er
það rétt sem sagt er að neyðarlögin hafi verið
skrifuð sl. sumar og geymd? Hvers vegna var
ekki leitað til IMF í ágúst þegar aðrar leiðir
voru lokaðar? Ég get skilið hik ráðamanna
framan af en ekki til lengdar. Markaðurinn og
matsfyrirtækin fordæmdu yfirtöku á Glitni umsvifa-
laust í lok september, og þá áttu augu manna að
opnast. Enn fleiri spurningar: Hverjar eru orðaþýðing-
arnar sem foringjar Breta notfærðu sér gegn okkur? Á
að skilja ummæli formanns seðlabankastjórnar sem
ágreining við ríkisstjórnina? Getur slíkt gengið við
núverandi aðstæður?
Það er greinilega ófært að ætla sér að byggja nú upp
nýtt krónukerfi. Ísland getur ekki orðið ný Norður-
Kórea eða Kúba í fjármálum. Við höfum áður tekið
okkur tak, og við þekkjum mörg fordæmi annarra
þjóða, t.d. Færeyinga og Finna. Íslenska þjóðin vill
ekki gefast upp heldur takast á við viðfangsefnin og
endurreisa hér fyrirmyndarsamfélag frelsis, sam-
vinnu, jafnaðar og menningar, samfélag í virkum
alhliða tengslum við nágrannaþjóðirnar. Við viljum
endurnýja okkur og nota þetta sem tækifæri til að
bæta meinsemdir þjóðfélagsins og endurnýja velferð
og velmegun á Íslandi. Þjóðarstolt okkar og þjóðar-
metnaður krefjast þess.
Það er enginn vafi lengur að við eigum þegar í stað
að lýsa yfir aðildarumsókn að Evrópusambandinu,
ekki til að sníkja ódýra reddingu heldur sem fyrsta
skref þjóðarinnar til metnaðarfullrar framtíðar.
Höfundur er fyrrverandi formaður
Framsóknarflokksins.
Við þurfum nýja byrjun
JÓN SIGURÐSSON
Veikt þing
Þingmenn, jafnt úr stjórnarliði og
stjórnarandstöðu, kvarta sáran undan
því að þingið sé of veikt og taki lítinn
þátt í ákvörðunum um aðgerðir
vegna fjármálakreppunnar. Kjartan
Ólafsson, þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins, virðist þó hafa nóg fyrir
stafni. Alltént sá hann ástæðu til
að ráða sér aðstoðarmann í
vikunni, engan annan en ofur-
umbann Einar Bárðarson.
23 aðstoðarmenn
Alls hafa 23 þingmenn
nú ráðið sér aðstoð-
armann, þar af
formenn stjórnar-
andstöðuflokkanna
þriggja en aðstoð-
armenn þeirra eru
í fullu starfi. Aðstoðarmenn óbreyttra
þingmannna eru í þriðjungsstarfi, en
í lögum er gert ráð fyrir að þingmenn
geti slegið sér saman um ráðningu
aðstoðarmanns og hækkar þá starfs-
hlutfall hans sem því nemur. Athygli
vekur að engir þingmenn kjósa að
samnýta aðstoðarmenn. Kannski
mega þeir ekki við því að deila þeim
með öðrum þingmönnum sökum
anna?
Umboðsmenn á
Alþingi
Einar Bárðarson, nýráðinn
aðstoðarmaður Kjart-
ans Ólafssonar,
hefur verið
kallaður
umboðs-
maður
Íslands. Umboðsmaður Alþingis er
hins vegar enn sem komið er Tryggvi
Gunnarsson. Nú hefur hann haft á
sínu borði í næstum því tíu mánuði,
klögumál um að Árni Mathisen hafi
sem settur dómsmálaráðherra brotið
í bága við góða stjórnsýsluhætti þegar
hann skipaði Þorstein Davíðsson í
dómaraembætti. Æxlun mannsins, frá
getnaði til fæðingar, tekur styttri tíma.
Hvenær er von á niðurstöðu og
hvað skýrir þennan seinagang?
Skyldu Óttarr Proppé og félagar
í pönkhljómsveitinni Rass hafa
haft á réttu að standa þegar
þeir sungu „Umboðsmaður
Alþingis, hann er ekki að
standa sig“?
bergsteinn@frettabladid.is
S
amningur um að færa útgáfu Fréttablaðsins og Morgun-
blaðsins undir eitt útgáfufélag hefur skiljanlega vakið
umræður um eignarhald á fjölmiðlum. Athyglisvert er á
hinn bóginn að í umræðum á Alþingi um álitaefnið tókst
flestum þingmönnum að ganga á svig við grundvallaratriði
stjórnarskrár um tjáningarfrelsi og atvinnufrelsi og löggjafar um
jafna samkeppnisstöðu.
Þessi Alþingisumræða í byrjun vikunnar fór að meira og minna
leyti fram í fjögurra ára gömlu andrúmi. Þá var tekist á um hvort
leikreglurnar ætti að sníða eftir því hvaða einstaklingar ættu hlut
í fjölmiðlum. Hádegissól málshefjanda og formanns Framsóknar-
flokksins bar nú sem fyrr við þær gömlu hugmyndahæðir.
Af kögunarhóli ábyrgðarmanna fjölmiðla blasir við að
ritstjórnar legt sjálfstæði er miklu fremur háð fjárhagslegum
styrk útgáfufyrirtækisins en fjölda hluthafanna. Einn ráðandi
hluthafi getur haft næmari skilning á gildi ritstjórnarlegs sjálf-
stæðis en fimm af jafnri stærð. Því getur líka verið öfugt farið.
Útgáfufyrirtæki sem ekki hefur ágóða sem markmið er líklegt
til að hafa afmarkaðan ritstjórnarlegan tilgang með starfsem-
inni. Ráði sjónarmið ágóðans rekstrarmarkmiðunum er á hinn
veginn líklegra að eigendur vilji varðveita breiða og sjálfstæða
ritstjórnarstefnu. Hún er einfaldlega meiri söluvara.
Þessar aðstæður geta horft öðru vísi við lesanda blaðs eða hlust-
anda útvarps eða sjónvarps. Hann er ekki líklegur til að tengja
saman fjárhagslegan styrk fjölmiðils og ritstjórnarlegt sjálf-
stæði. Á hinn bóginn er sennilegt að tilfinning hans sé sú að dreift
eignarhald hafi í því efni meira vægi. Megi slík tilfinning verða til
að efla traust á fjölmiðlum er rétt að horfa til þess.
Umræður um dreift eignarhald ráðandi fjölmiðla eru eðlilegar í
þessu ljósi. Takmarkanir af því tagi mega hins vegar ekki ganga á
svig við ákvæði stjórnarskrárinnar eins og ætlunin var fyrir fjór-
um árum. Þær mega heldur ekki grafa undan sjálfstæði fjölmiðla
með því að veikja rekstrarforsendur þeirra. Hér þarf því að finna
ásættanlegt jafnvægi.
Umræðan um þátttöku Ríkisútvarpsins ohf. á auglýsingamark-
aði er sama marki brennd. Þar deila menn helst um hvort sann-
gjarnt sé að tiltekin einkafyrirtæki sitji að þessum markaði. Eng-
inn ræðir þá staðreynd sem við blasir að Ríkisútvarpið ohf. fer
ekki að settum leikreglum um opinberlega birt auglýsingaverð.
Um það kæra þingmenn sig kollótta.
Í nágrannalöndunum eru aðalútvarpsstöðvar ríkisins ekki á aug-
lýsingamarkaði. Einkarekin fjölmiðlafyrirtæki vilja að sambæri-
legar reglur gildi hér og þar. Alþingi hefur á hinn bóginn ákveðið
með lögum að Ríkisútvarpið eigi að reka markaðsstarfsemi og
kosta hana með auglýsingum. Það er umdeilanleg skipan mála.
Hún er þó að ákveðnu marki skiljanleg.
Á hinn bóginn er óskiljanlegt með öllu að opinbert fyrirtæki,
sem með lögum er ætluð þátttaka á markaðstorgi viðskiptanna,
skuli undanþegið grundvallarreglum samkeppnisréttarins. Jafn-
vel frávikið frá aðalreglunni um að ríkið eigi að halda sér utan
markaðsstarfseminnar þarf undanþágu frá grundvallarreglunni
um sömu leikreglur fyrir alla.
Hvers vegna geta Alþingi og markaðsfyrirtækin ekki sæst á þá
málamiðlun að ríkisvaldið fái að vera á auglýsingamarkaði en lúti
þá samkeppnisreglum? Hvaða hugsjónir standa gegn því?
Eignarhald, sjálfstæði og samkeppni fjölmiðla:
Grundvallarreglur
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR