Fréttablaðið - 25.11.2008, Blaðsíða 16

16 25. nóvember 2008 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Umtalsverð gengishækkun hefur orðið á reiðinni síðustu
vikur. Telst hún ótvírætt til tekna í
yfirstandandi umróti. Um það
vitna svör almennings í fjölmiðl-
um, hvort heldur er á mótmæla-
fundum, vinnustöðum eða á götum
úti.
Reiðin er guðspjall dagsins. Hún
breiðist út eins og hver önnur
umgangspest, einn smitar annan,
ekki síst þar sem margir koma
saman. Það er líka gaman að vera
reiðir saman. Verða hluti af
stærra samhengi og upplifa órofa
samstöðukennd sem er nánast
áþreifanleg. Þetta er öðrum þræði
ævintýri, þótt tilefnið sé efnahags-
hrun. Þetta er líka sefjun.
Opin og almenn umræða og
fjölsóttir borgarafundir eru það
besta sem hægt er að hugsa sér í
núverandi aðstæðum. Einörð og
opinská skoðanaskipti geta bæði
kveikt nýjar hugmyndir og
fylkingar um tiltekin málefni.
Sumt gagnlegt, annað ekki.
Margar kröfur um breytingar á
fólki í ábyrgðarstöðum eru eðlileg-
ar, aðrar orka tvímælis. Það hlýtur
fleirum en mér að þykja dálítið
djarft þegar stjórnmálamenn eða
mótmælendur fullyrða að þeir tali
í nafni
Þjóðarinnar: „Þetta er það sem
þjóðin vill!“ Skoðanir einstaklinga
eða hópa eru ekki endilega
þjóðarvilji, þó að einhverjum þyki
það kannski ótrúlegt. Þjóðin kýs á
fjögurra ára fresti. Kosningarétt-
ur í lýðræðisríki eru forréttindi
sem ber að taka alvarlega. Skipti
menn um skoðun, geta þeir merkt
við í samræmi við það í næstu
kosningum.
Við og hinir-viðhorfið
Það er gaman að sjálfsprottnum
áhuga á því að taka þátt í skipu-
lögðum mótmælafundum og
borgarafundum, en óskemmtilegt
að verða fyrir ágengum þrýstingi
vinnufélaga sem staðhæfa að það
sé borgaraleg skylda að mæta á
Austurvöll. Samstaðan er gefandi
og krafturinn sem leysist úr
læðingi skapandi. En ef menn eru
ekki réttum megin við raunveru-
leikann getur sjáfsupphafningin
læðst inn í sinnið. Við og hinir-
viðhorfið. Við, góða og heiðarlega
hugsjónafólkið, og hinir spilltu,
sérgóðu ómerkingarnir. Svona
einfalt er ekkert í lífinu
Eggjakastið virðist vera orðinn
fastur liður. Hlýtur að vera mjög
skemmtilegt fyrir krakkana sem
þarna eru með foreldrum sínum.
Naumast fá þau að vera í svona
leik heima hjá sér. Ef þau eiga
eftir að reiðast illa yfirvöldum í
eigin skóla, til dæmis vegna
mismununar, lélegrar kennslu eða
ósanngjarnrar einkunnar, vita þau
hvernig þau eiga að láta þá reiði í
ljós.
Og þótt þau myndu kasta kílóum
af eggjum í skólann sinn og draga
að húni mynd af apa, gerðu þau
hvorki ráð fyrir að þurfa að þrífa
eftir sig né fá kárínur. Af því að
reiðin þeirra var svo réttlát. Og
réttlát reiði er dyggð.
Enginn skyldi vanmeta mátt
fordæmisins.
Engli og vinir hans
Öllum getur orðið heitt í hamsi,
ekki síst ef þeim finnst brotið á
sér. Óöryggi og vanmáttur eru
eldsneyti í reiðina og því eðlilegt
að hún brjótist fram í núverandi
aðstæðum hér á landi. Hins vegar
er ekki nauðsynlegt að leiða hana
til öndvegis. Uppvaxandi kynslóð
heyrir og sér í kringum sig
svartsýni og óöryggi. Hún þarf ró
og innra öryggi heima hjá sér.
Börn eru eitt skilningarvit. Orðin
ein duga ekki. Þau skynja líðan
foreldra sinna og vanlíðan þeirra
sekkur inn í þau og tekur sér þar
bólfestu. Stundum til frambúðar.
Þess vegna þurfum við að hlúa að
gleði og jafnvægi í eigin ranni.
Börn eru yfirleitt jákvæð nema
þeim sé kennt annað.
Fimm ára vinur minn, sem
byrjaði í Ísaksskóla í haust,
heimsótti mig í vikunni.
Hann er mannblendinn, líflegur
og eftirtektarsamur. Að þessu
sinni vildi hann að við gerðum
sögu saman. Hann myndi búa til
söguna en ég slá hana inn í tölvuna
og prenta síðan út. Ég ætla að
botna þennan pistil með fyrsta
kaflanum í hugarsmíð fulltrúa
framtíðarinnar, vegna gildismats-
ins sem þar birtist. Sagan heitir
Engli og vinir hans:
„Einu sinni var engill, sem hét
Engli. Allir hinir englarnir voru
alltaf að stríða honum. Hann var
fallegasti engillinn á himnum.
Einn dag komu tveir englakrakkar
og vildu vera vinir hans Engla,
fallegasta engilsins. Tvö hrekkju-
svín hræddu nýju englakrakkana í
burtu.
Engli átti einn góðan vin. Hann
hét Rafael. Þeir léku sér oft
saman. Einn daginn komu
hrekkjusvínin tvö aftur og sögðu:
„Megum við vera vinir þínir líka?“
„Já, já,“ sagði Engli.
Allir krakkarnir voru í skemmti-
legum englaskóla. Þau lærðu að
lesa og reikna og lærðu líka fullt
af fallegum lögum. Í frjálsu
tímunum máttu þeir teikna það
sem þeir vildu. Engli teiknaði
blóm fyrir kennarann, og þá gerðu
vinir hans það líka.“
UMRÆÐAN
Þórhildur Halla Jónsdóttir skrifar um
fjármálakreppuna
Á dögunum gáfust íslensk stjórnvöld upp gegn kúgunaraðgerðum erlendra stjórn-
málaafla og valdastofnana og gengust í
skuldaábyrgð fyrir Icesave, innlánsreikn-
inga Landsbankans í Bretlandi og Hollandi.
Með þessari uppgjöf sem ríkisstjórnarflokk-
arnir hafa gert sig seka um hefur íslensku
þjóðinni verið steypt í slíkt skuldafen að ólík-
legt er að við náum að krafla okkur þaðan upp á lífs-
tíma þeirra miðaldra manna sem bera ábyrgðina.
Lagalegur ágreiningur hefur verið um ábyrgð
íslenska ríkisins gagnvart skuldum Landsbankans í
öðrum löndum sem urðu til í kjölfar bankakreppunn-
ar. Spurningin um hvort íslenska ríkið hafi í raun
verið ábyrgt fyrir sparnaði þúsunda Breta og Hol-
lendinga verður hugsanlega aldrei svarað, ábyrgð-
inni var einfaldlega varpað yfir á okkur.
Þessar málalyktir, sem í fjölmiðlum eru kallaðar
„lausn“ og „samkomulag“ þýða að ríkisstjórn Íslands
hefur samþykkt, þvert á allar yfirlýsingar forsætis-
ráðherra og utanríkisráðherra síðustu vikna,
að hengja níðþungan skuldaklafa á íslensku
þjóðina. Á það við um bæði núlifandi og kom-
andi kynslóðir. Skuldaklafa sem íslensk þjóð
þarf að bera næstu áratugina. Fyrir vikið
verður mun erfiðara fyrir íslenskt efnahags-
líf að rétta úr kútnum þegar krumlur
kreppunnar lina takið.
Auðvitað hefði átt að láta reyna á lagalegu
hliðina og reka málið fyrir dómstólum til að fá
úr því skorið á skýran hátt hvort ábyrgðin
lægi hjá íslenska ríkinu. En þrælsótti ríkis-
stjórnarinnar við að missa af láninu frá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum varð skynseminni yfir-
sterkari. Örvænting og örþrifaráð hafa einkennt
atburðarásina frá því í lok september þegar banka-
hrunið varð. Langtímaúrlausnir virðast ekki vera
komnar í tísku núna þrátt fyrir að spilaborg skamm-
tímalausna og skammtímahagsmuna sé hrunin og
liggi fyrir fótum almennings sem kallar á lýðræði og
kosningar niðri á Austurvelli á hverjum laugardegi.
Það er fólkið sem mun ásamt börnum sínum þurfa að
borga allar skuldirnar og enn hlustar enginn í
stjórnarráðinu á það.
Höfundur er ritari Ungra vinstri grænna.
Við sem vorum gerð ábyrg
Öldur reiðinnar
S
tjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoðunar á Þjóðleikhúsi
vekur kröfu um að stjórnvöld taki til í leiklistarmálum.
Þau hafa um langt skeið verið í kyrrstöðu og ber Sjálf-
stæðisflokkurinn ábyrgðina. Í úttektinni kemur í ljós
að ráðamenn hafa lengi látið viðhald á húsinu dankast,
hrun úr ytra byrði þess er ekki lengur hættulegt vegfarendum,
og áhorfendasvæðum var breytt fyrir nær tveimur áratug-
um: aðalsvið, starfsmannaaðstaða og tækjabúnaður hafa beðið
endurnýjunar og bíða enn.
Rekstur er gagnrýndur: vannýting á fastráðnum listamönnum
og stjórn hússins stendur ekki við ákvæði um langtímaskipulag.
Aðsókn er ekki fullnægjandi og sviðsetningar of margar sem
skila litlu upp í stofnkostnað. Þótt Þjóðleikhúsið fái stærstan hlut
opinberra styrkja til leiklistar hefur halli verið á rekstrinum
með tilheyrandi fjármagnskostnaði. Náði hallinn um 90 milljón-
um í árslok 2005 og skýrist mest af halla á síðustu stjórnarárum
Stefáns Baldurssonar.
Fjölmargar athugasemdir Ríkisendurskoðunar eru tæknilegs
eðlis og hlýtur þjóðleikhússtjóri að sinna þeim. Í tvennu víkur
stofnunin að listrænum ramma: samstarfi við aðra, einkum á
sviði listdans og söngverkaflutnings. Erfiður rekstur Íslensku
óperunnar hefur leitt í ljós að gestafjöldi á kostnaðarsamar
sýningar inniber í sér halla: raunar eru Óperan, Þjóðleikhúsið,
Leikfélag Reykjavíkur og einkaaðilar sem hyggja á stórsýning-
ar tilneydd að skoða í alvöru starfsemi í nýju tónlistarhúsi þegar
það er fullbyggt. Aðeins með svo stórum áhorfendasvæðum er
fulltryggður rekstur á stærri sýningum.
Þá víkur Ríkisendurskoðun að því að lausráðnum listamönn-
um fjölgar og fastráðningum fækkar og vinnuframlag þeirra
minnkar. Það er munaður sem Þjóðleikhúsið hefur ekki efni á.
Er einsýnt að leikhúsið á að hverfa að eldra fyrirkomulagi og
nýta fasta starfskrafta sem best, vanda meira til undirbúnings
og fækka sviðsetningum, ekki síst í ljósi þess offramboðs sem er
hér á leikhúsmarkaði.
Sú mismunun sem ríkir milli einkarekinna leikflokka þurfi
leiðréttingar við. Stjórnvöld ættu að endurskoða hlutaskipta-
reglu í allri leiklistarstarfsemi. Skynsamlegt er að halda Þjóð-
leikhúsinu opnu allt árið, hvort sem það er með samstarfi við
aðra aðila eða í nafni hússins.
Fyrirhuguð lokun smærri sviða er skynsamleg enda eru þau
í óhagkvæmu húsnæði til bráðabirgða. Auk bættrar aðstöðu til
stærri sýninga í tónlistarhúsi er aðstaða til leiksýninga víða að
batna: á Akureyri og menningarhúsum. Það er óþarfi að láta
stór hús standa auð en neyða leikflokka til starfa í óhagkvæmu
húsnæði. Draumur um Þjóðaróperu í Kópavogi er nú fjarlæg-
ur, enda virðist sú aðstaða óþörf takist að klára tónlistarhúsið.
En umfram allt verða stjórnvöld að ganga frá eðlilegu viðhaldi
á Þjóðleikhúsinu og tryggja að markmiðalýsingar í samningi
stjórnenda þess og ráðuneytis haldi. Jafnframt verður að marka
stefnu til framtíðar í viðbyggingarmálum hússins.
Stjórnsýsluúttekt um Þjóðleikhús:
Nauðsyn á endur-
skipulagningu
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
Þjóðarsálin
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR
Í DAG |
Vonda fólkið
Sighvatur Björgvinsson, fyrrverandi
þingmaður og ráðherra og núverandi
framkvæmdastjóri Þróunarsamvinnu-
stofnunar Íslands, skrifaði snarpa
grein í Fréttablaðið um helgina
undir yfirskriftinni „Hér segir frá
vondu fólki“. Greinin er viðbrögð við
óánægjuröddum sem heimta afsagn-
ir ráðamanna og væna þá jafnvel
um spillingu. Sighvatur segir að frá
því hann hóf þátttöku í stjórnmálum
hafi lýðræðislega kjörnir fulltrúar ætíð
þurft að sitja undir ávirðingum um
vonsku og spillingu. „Ólánsöm er sú
þjóð sem sjálf getur aldrei valið sér
nema vont fólk til forystu,“ skrifar
Sighvatur.
Óvönduðu vinnubrögðin
Í árslok 2003, tveimur árum eftir að
Sighvatur hætti á þingi, samþykktu
þingmenn ný lög um eftirlaun
ráðamanna. Markmið laganna var
meðal annars sagt vera að draga úr
sókn gamalla þingmanna í embætti
í stjórnkerfinu. Hins vegar var ekkert
í lögunum sem kom í veg fyrir að
fyrrverandi þingmenn þægju eftirlaun
og gegndu fullu starfi hjá hinu
opinbera. Þetta var ekki
tilgangurinn með lögunum,
játuðu þingmenn, og vildu
bæta úr þessum ágalla sem
fyrst. Af því hefur ekki enn
orðið og hefur eftirlaunamál-
ið verið eitt umdeildasta
pólitíska mál síðari
ára.
Ólánsama þjóðin
En þó svo að þeir sem samþykktu
nýja eftirlaunafrumvarpið hafi ekki
gert ráð fyrir að menn færðu sér
þessa handvömm í nyt, kom það
ekki í veg fyrir að gamlir þingmenn
í fullu starfi hjá hinu opinbera nýttu
sér þennan „áunna rétt“ sinn. Í þeim
hópi var Sighvatur Björgvinsson, sem
sá ekkert því til fyrirstöðu að þiggja
eftirlaun sem fyrrverandi þingmaður
um leið og hann gegndi starfi
framkvæmdastjóra ÞSSÍ. Ekki
nema von að Sighvati blöskri
bjöguð réttlætiskennd hinnar
ólánsömu þjóðar.
bergsteinn@frettabladid.is
®
ÞÓRHILDUR
HALLA JÓNS-
DÓTTIR