Fréttablaðið - 05.12.2008, Blaðsíða 22

22 5. desember 2008 FÖSTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Fullveldi Íslands og Evrópusambandið
FRÉTTASKÝRING
SVANBORG SIGMARSDÓTTIR
svanborg@frettabladid.is
Fullveldishugtakið er mikilvægt í
alþjóðarétti og í þröngum skilningi
þýðir að enginn utanaðkomandi
aðili getur gefið ríkinu fyrirmæli. Því
er enginn æðri handhafa fullveldis-
ins hvort sem er innanlands eða á
erlendum vettvangi.
Erlendir aðilar geta því ekki hlutast
til um innanríkismál fullvalda ríkja,
sem eru þau ríki sem viðurkennd
eru af alþjóðasamfélaginu. Þessi
skilningur á fullveldi, sem bundinn
er landfræðilegri skilgreiningu á ríki,
kemur til með Westphalia-samning-
unum sem samþykktir voru 1648
og enduðu þar með 30 ára stríðið í
Evrópu.
Ríki geta verið fullvalda, hvort sem
þeim er stjórnað af lýðræði, einræði
eða fámenni. Stjórnarfyrirkomulagið
segir bara til um hver er handhafi
fullveldisins og hefur þar með réttinn
til að setja lög og semja við erlenda
aðila fyrir hönd ríkisins. Handhafar
fullveldisins í lýðræðissamfélagi er
fólkið, sem afhendir stjórnmála-
mönnum umboð sitt í kosningum.
Í konungdæmum miðalda Evrópu
var fullveldið hins vegar talið komið
frá Guði og konungurinn handhafi
fullveldisins fyrir Guðs hönd.
Deilt er um hve mikið hægt er
að skerða heimildir ríkisvaldsins til
sjálfstæðra ákvarðana, til dæmis
með alþjóðlegum samningum, en
telja ríkið enn fullvalda. Með aukinni
samvinnu ríkja, meðal annars vegna
alþjóðavæðingar, markaða sem taka
ekki tillit til landamæra og umhverf-
isverndar sem hugsa þarf í samstarfi
ríkja, er ekki hugsað um fullveldi
sem einangrun frá alþjóðasamfélag-
inu eða alþjóðasamninga sem skerð-
ingu á fullveldinu. Frekar er hugsað
um slíka samninga sem nauðsyn-
leg skref fullvalda ríkja, sem þarf
samvinnu annarra ríkja til að vernda
sín innri landamæri. Á meðan slíkir
samningar eru gerðir fúslega og fela
ekki í sér algjört valdaafsal til annarra
ríkja eru þeir ekki taldir hættulegir
fullveldinu.
HVAÐ ER FULLVELDI?
Önnur bókin í ritröð um íslenskar laxveiðiár
Fæst hjá útgefanda og á öllum helstu bóksölustöðum.
Langá á Mýrum
Óskabók veiðimanna, hvort sem þeir eru þaulreyndir eða að
feta sín fyrstu spor í veiðikúnstinni. Ein glæsilegasta bók
síðari ára um veiðiár. Höfundurinn, Guðmundur
Guðjónsson lýsir veiðistöðum af þekkingu og kryddar
lýsingar sínar sögnum af skemmtilegum mönnum sem hafa
notið þeirrar ánægju að spreyta sig í þessari á í gegnum
tíðina. Gullfallegar myndir Einars Fals Ingólfssonar gæða
bókina enn frekara lífi.
Vatnagörðum 14 – 104 Reykjavík
Sími 563 6000 – www.litrof.is
ÓSKABÓK
VEIÐIMANNA
Ísland varð fullvalda ríki
með sambandslögunum
sem voru samþykkt hinn 1.
desember 1918. Á mánudag
hafði Ísland því verið full-
valda í 90 ár.
Með sambandslögunum var sam-
þykkt að Ísland væri frjálst og full-
valda ríki í konungsdæminu Dan-
mörku. Löndin tvö deildu konungi
og Danir fóru með utanríkismál
Íslands. 26 árum síðar varð Ísland
svo sjálfstætt ríki. Lítil þátttaka
var í þjóðaratkvæðagreiðslu um
sambandslögin, einungis 43,8 pró-
sent, en þau voru samþykkt með
92,6 prósent atkvæða.
„Fyrir einu ári var Ísland öflug
þjóð í útrás, en nú er hún smáþjóð í
kreppu,“ sagði Björg Thorarensen,
forseti lagadeildar Háskóla Íslands,
í erindi á málþingi sem Alþjóða-
málastofnun Háskóla Íslands boð-
aði til á mánudag í tilefni tímamót-
anna. Þar ræddu fimm
frummælendur um hvort Ísland
væri enn fullvalda. Auk Bjargar
voru málshefjendur Ólafur Þ.
Harðarson, forseti félagsvísinda-
sviðs HÍ, Þorvaldur Gylfason, próf-
essor í þjóðhagfræði, Guðmundur
Hálfdanarson, prófessor í sagn-
fræði, og Kristrún Heimisdóttir,
aðstoðarmaður utanríkisráðherra.
Öll komu þau inn á fullveldi Íslands
og mögulega fullveldisskerðingu
gengi Ísland í Evrópusambandið.
Fullveldi eða hraðari bata
Það var bara Björg sem kom skýrt
fram með að skoða þyrfti aðra
kosti en Evrópusambandið nú.
Mögulega myndi Ísland fórna hrað-
ari efnahagsbata með því að ganga
ekki í Evrópusambandið, en á móti
hefðum við óskorað fullveldi til
framtíðar. Fullveldið væri að taka
ákvarðanir í eigin málefnum. Þar
með talið að ákveða um nýtingu
eigin auðlinda. „Umsókn nú væri
afdrifaríkt spor,“ sagði Björg og
benti á að vegna efnahagslegrar
stöðu Íslands væri samningsstaðan
afleit.
Er hægt að yfirgefa klúbbinn?
„Hjá Íslendingum hefur verið rík
tilhneiging til formhyggju,“ sagði
Ólafur Þ. Harðarson og rak orð-
ræðu sjálfstæðisbaráttu Íslend-
inga sem hann sagði hafa byggst á
því að Íslendingar mættu ekki gefa
upp heilagan rétt sinn til sjálfstæð-
is, orðræðu sem leiddi til þess að
Íslendingar virkuðu oft óbilgjarnir
í samskiptum sínum við Dani.
Þá hafi orðræðan einkennst af
stóryrðaumræðu og sé helsta dæmi
hennar brigsli um landráð í garð
þeirra sem hafa samið um einhvers
konar skerðingu á fullveldinu.
Þetta hafi mátt sjá í umræðu um
inngöngu í NATO, EFTA, EES og
ESB.
Það þarf að gera greinarmun á
reynd og formi, sagði Ólafur. Sam-
kvæmt forminu þýðir fullveldi að
ríkið sé æðsti ákvörðunaraðili inn-
anlands og sé fullgildur aðili í sam-
skiptum ríkja á alþjóðavettvangi.
Þegar litið sé til reyndar snúist
fullveldið um að þjóðin ráði örlög-
um sínum sjálf. Því þurfi að skoða
hvar ákvarðanir séu teknar áður
en metið sé hvort ríki sé fullvalda.
Áhöld séu til dæmis um hvort hægt
hafi verið að telja leppríki Sovét-
ríkjanna í Austur-Evrópu til full-
valda ríkja, þar sem allar ákvarð-
anir hafi í raun verið teknar í
Sovétríkjunum.
En þýðir það að ríki sem gengur
í Evrópusambandið sé ekki lengur
fullvalda? „Svo lengi sem hægt er
að ganga úr félaginu eru ríki full-
valda,“ sagði Ólafur í erindi sínu.
Þar sem Evrópusambandið gerir
ráð fyrir að hægt sé að ganga úr
sambandinu aftur sé innganga í
Evrópusambandið ekki fullt fram-
sal á fullveldi. Ríki í Evrópusam-
bandinu séu öll fullvalda. „Reyndin
er sú að það er engin þjóð sem
ræður örlögum sínum.“ Öll ríki séu
háð öðrum þjóðum og samvinnu.
„Eina leiðin til óskoraðs fullveldis
er einangrun og sjálfsþurftarbú-
skapur.“
Ofríki sérhagsmuna
„Við skerðum fullveldið vitandi
vits til að vernda fullveldið,“ sagði
Þorvaldur Gylfason í sínu erindi.
Hann bar aðild við ESB saman við
hjónaband, þar sem fram færi
gagnkvæm skerðing á fullveldi.
„Gagnkvæm fullveldisskerðing er
jafnan valin í frjálsum kosning-
um,“ sagði hann jafnframt. Undan-
tekningin væri þegar sérhagsmun-
ir yfirgnæfa almannahag. „Við
þurfum að losna undan ofríki sér-
hagsmuna,“ sagði hann.
Hann sagði að EES-samningur-
inn hefði verið umtalsverð og vel-
komin fullveldisskerðing, þar sem
réttarbót hafi borist að utan eins
og sjá mátti á því að með EES-
samningnum varð olíusamráðið
ólögmætt. Þeir sem hve harðast
berðust gegn aðild að Evrópusam-
bandinu skelfdust að missa illa
fenginn spón úr aski sínum.
Aðild að EES-samningnum væri
ekki nóg, þar sem þrennt vantaði;
lægra matarverð, samkeppnis-
stefna Evrópusambandsins og
vextir myndu lækka með upptöku
evru og þá yrði verðtrygging
óþörf.
Þorvaldur sagði einnig að þjóð-
rækni og heimshyggja væru falsk-
ar andstæður. „Við viljum að Ísland
gangi inn í sambandið einmitt
vegna þess að við elskum Ísland,“
sagði hann. En áður hafði Þorvald-
ur sagt að Jón Sigurðsson hefði
vafalaust staðið gegn þeirri hugs-
un að aðild að Evrópusambandinu
gangi gegn fullveldi Íslands.
Heiðin eða fjörðurinn?
„Fullkomið sjálfstæði er ekki til,“
sagði Guðmundur Hálfdanarson.
Samskipti við aðrar þjóðir væri
óumflýjanleg staðreynd og menn-
ingarleg nauðsyn, auk þess sem
samskipti við aðrar þjóðir væri
undirstaða velmegunar.
Líkt og Ólafur kom Guðmundur
inn á orðræðu Íslendinga í sjálf-
stæðisbaráttu sinni sem byggði á
því að það væri æðsta skylda
Íslendinga að vernda fullveldi
þjóðarinnar. Þetta birtist meðal
annars þegar rætt væri um tíma-
bilið eftir 1262 í Íslandssögunni.
Það væri niðurlægingarskeið þegar
landið hafði glatað fullveldinu.
Útlendingar voru vondir við Íslend-
inga og ásældust landið og auðlind-
irnar, líkt og þorskinn. Með endur-
reisninni og fullveldinu 1918 hafi
lífskjörin hins vegar batnað.
Þetta endurspeglist svo í umræð-
unni um aðild að Evrópusamband-
inu, þar sem skerðing fullveldis
felist í útlendingum sem ásælist
auðlindir Íslands.
Guðmundur sagði hægt að lesa
Sjálfstætt fólk eftir Halldór Lax-
ness sem allegóríu fyrir íslenskt
samfélag, þar sem frelsið er skil-
greint af Bjarti í Sumarhúsum sem
sjálfstæður maður sem ræður sér
sjálfur. Þegar Bjartur verður svo
gjaldþrota og þarf að velja milli
Urðarsels uppi á heiði eða að flytja
í fjörðinn í þéttbýlið. Íslendingar
séu nú í svipuðum sporum. Við
þurfum að velja milli heiðarinnar
þar sem við stöndum utan við Evr-
ópusambandið eða fjarðarins, í
þéttbýlinu með hinum ríkjum Evr-
ópu. „En sættir nútímafólk sig við
saltsteinbít í hvert mál?“
Ísland enn fullvalda eftir níutíu ár
ER ÍSLAND ENN FULLVALDA? Björg Thorarensen, Ólafur Þ. Harðarson, Kristrún Heimisdóttir, Þorvaldur Gylfason og Guðmundur Hálfdanarson héldu erindi um íslenskt fullveldi á málþingi Alþjóðamálastofnunar Háskóla
Íslands. Málþingið var haldið á mánudag í tilefni þess að 90 ár voru liðin frá því að Ísland varð fullvalda ríki. FRÉTTABLAÐIÐ/ARNÞÓR