Fréttablaðið - 17.01.2009, Síða 12

12 17. janúar 2009 LAUGARDAGUR
FRÉTTASKÝRING: ESB og sjávarútvegur 3. hluti
Írska hólfið
■ Við inngöngu Spánverja og
Portúgala í ESB árið 1986
tók gildi sérstök takmörk-
un á veiðum þeirra í svo-
kölluðu írsku hólfi, sem
afmarkast af 50 mílna svæði
út frá ströndum Írlands eða 100 þúsund
ferkílómetra svæði.
■ Hólfið var skilgreint sem sérstakt verndar-
svæði þar sem takmörkuðum fjölda skipa
frá Spáni og Portúgal er heimilt að veiða.
■ Breytingar sem tóku gildi um mitt ár 2004
eru eftirfarandi:
■ írska hólfið minnkaði í um 25% af fyrri
stærð og er nú skilgreint sem sérstakt
viðkvæmt verndarsvæði.
■ aðgangstakmarkanir munu gilda jafnt
fyrir öll ESB ríkin og taka til allra skipa 10
metra og lengri.
Hjaltlandseyjahólfið
Um Hjaltlandseyjahólfið hafa ávallt gilt
sérstakar reglur og verður svo áfram með
óbreyttum hætti næstu árin. Innan þessa
svæðis eru mjög takmarkaðar fiskveiðar fyrir
skip 26 metra og lengri. Þess er krafist að leyfi
til veiða séu gefin út sérstaklega fyrirfram og
einungis nokkrar þjóðir eiga veiðirétt í hólfinu.
Lettland
■ Lettland samdi eins
og Malta um sérstakt
stjórnunarsvæði
fyrir fiskveiðar í Riga-flóa á grundvelli
verndunarsjónarmiða. Þar er ekki heldur
um að ræða undanþágu frá reglunni um
jafnan aðgang, heldur er miðað við vélar-
stærð fiskibáta og má vélarstærð báta sem
veiða þar ekki vera yfir 221 kW.
■ Að auki er sérstakur listi yfir fiskibáta
sem leyfi hafa til að veiða í Riga-flóa til
að tryggja að heildarfiskveiðigeta þeirra,
mæld í vélarstærð, verði ekki meiri en árin
2000- 2001.
Heimild: Evrópuskýrsla
forsætisráðuneytisins, 2007
Malta
■ Í aðildarsamningi
Möltu er að finna ákvæði
um sérstakt stjórnunarsvæði
fyrir fiskveiðar innan 25
mílna lögsögu. Sú lausn byggir á
verndunarsjónarmiðum og felur ekki í sér
undanþágu frá reglunni um jafnan aðgang
heldur er byggt á stærð báta.
■ Ákvæðið felur í sér að einungis fiskibátar
sem eru innan við 12 metrar að lengd
mega veiða innan 12-25 mílna, en sú
útfærsla tryggir að sjómenn frá Möltu fá
allan kvótann því vegna fjarlægðar frá
miðunum er ekki hagkvæmt að sigla
þangað frá öðrum löndum. Sérstakt leyfi
þurfti til að veiða innan 25 mílna áður en
Malta gekk í ESB og í aðildarsamningnum
er kveðið á um að einungis þeir fiskimenn
sem hafa slíkt leyfi geti veitt á svæðinu, að
engin ný leyfi verði gefin út og ekki verði
hægt að auka veiðar nema á grundvelli
ráðgjafar vísindamanna.
■ Nýir aðilar sem vilja hefja veiðar þurfa því
að kaupa leyfi af núverandi leyfishöfum og
á það við hvort sem viðkomandi aðilar eru
frá Möltu eða öðru ESB-ríki.
■ Heildarafli ársins 2005 á Íslandi var
rúmlega 1.667.000 tonn, en heildarafli
síðastliðin ár á Möltu hefur verið á bilinu
850–1.050 tonn og helstu fiskitegundir
sem þar eru veiddar eru túnfiskur, gull-
makríll og sverðfiskur.
Heimild: Evrópuskýrsla
forsætisráðuneytisins, 2007
Noregur
■ Noregur hefur tvisvar sótt um aðild að Evrópusambandinu og í báðum tilvik-
um hefur aðildarsamningurinn verið felldur í þjóðaratkvæðagreiðslu.
■ Seinni aðildarviðræður Noregs hófust í apríl 1993, en EES-samningurinn var
þá frágenginn.
■ Norðmenn lögðu áherslu á að ná sérsamningum á sviði sjávarútvegs, einkum
til að tryggja áframhaldandi ábyrga fiskveiðistjórnun og markaðsaðgang Norð-
manna og veiðimöguleika þeirra innan lögsögu ESB og í lögsögu einstakra
þriðju ríkja.
■ Niðurstaða aðildarsamningsins varð sú að Norðmenn samþykktu og gengust
undir reglur sameiginlegu sjávarútvegsstefnunnar.
■ Þeir leituðu hins vegar ýmissa sérlausna og fengu eins til þriggja ára aðlög-
unartíma vegna ákveðinna atriða. Þar voru helst stjórnun veiða norðan 62°
norðlægrar breiddar, þ.m.t. lokun viðkvæmra svæða (3 ár), en norskar reglur
um veiðar áttu að gilda í eitt ár sunnan 62°.
■ Þeir héldu fyrirsvari í samningum við Rússa um deilistofna sem Noregur
átti sameiginlega með þeim í þrjú ár og bann við brottkasti innan norskrar
lögsögu var einnig til þriggja ára.
■ Eftir að tímabundnar aðlaganir hefðu runnið sitt skeið skyldu stofnanir
ESB taka yfir úthlutun kvóta og aðgang að hafsvæðum en ætlunin var að
fiskveiðistjórnkerfi Norðmanna yrði hluti af fiskveiðistjórnkerfi ESB, en ekki
var nákvæmlega útfært á hvern hátt það ætti að gerast.
■ Norðmenn fengu því engar varanlegar undanþágur frá sjávarútvegsstefnunni,
einungis undanþágur til skamms tíma.
■ Markaðsaðgangur eykst
■ Tollfrelsi fyrir afurðir sjávarútvegs og fiskeld-
is. (Tollar voru 440 milljónir árið 2007).
■ Markaður fyrir virðismeiri afurðir opnast.
(karfa- og steinbítsflök. Fersk keila og
skötuselur.
■ Tollkvótar hverfa sem koma í veg fyrir
fullvinnslu hér á landi. Engin fullvinnsla er á
síld vegna tollamála.
■ Aðgangur fæst að styrkjum í sjávarútvegi
og fiskeldi. (Sjóðurinn hefur 550 milljónum
úr að spila árlega).
■ Þátttaka í mótun sjávarútvegsstefnu ESB.
■ Mögulegur aðgangur að fiskveiðiheimildum
samkvæmt samningum ESB við ríki utan
sambandsins.
■ Ef meginreglan um hlutfallsegan stöðug-
leika helst óbreytt tryggir hún í raun að
Ísland heldur hefðbundnum fiskveiðirétt-
indum sínum.
■ Yfirráð á sjávarauðlindinn færist til ESB við
inngöngu.
■ Kostnaður af skrifræði fylgir Evrópusam-
bandsaðild. (Miðað við reglu um að slíkur
kostnaður sé 1,27% af landsframleiðslu
yrði framlag Íslands um 10 milljarðar.
Ávinningur fyrirtækja og einstaklinga skal
reiknast á móti, en það hefur ekki verið
gert. Nái Ísland hagstæðum samningum
vegna legu landsins yrði sá kostnaður mun
lægri.)
■ Óljóst hvort Ísland muni njóta mikilla
styrkja frá ESB. Ástæðan: flotinn er hóf-
lega stór, Ísland er efnahagslega sterkt.
■ Hætta á atvinnuleysi sem kæmi í stað
sveifla á gjaldeyri. (Ekki regla eins og dæmi
sanna).
■ Samningur við Kína er úr sögunni við und-
irskrift, en hann lofar góðu fyrir Ísland þar
sem viðskipti myndu aukast mjög.
■ Ísland glatar yfirráðum yfir sjávarauðlind-
inni.
■ Ákvarðanataka flyst frá Íslandi.
■ Hætta á kvótahoppi og að minna
hráefni berist til vinnslu hér. Erlend
fyrirtæki geta tekið yfir fiskvinnslufyr-
irtæki og kvóta þeirra.
■ Brottkast. Bannað að landa
undirmálsfiski.
■ Engin trygging er fyrir því að
Íslendingar haldi rétti til að veiða
á Íslandsmiðum.
■ ESB er í sífelldri þróun. Dæmi er
„írska hólfið“.
■ Efnahagslífið verður opnara með óskil-
greindum tækifærum.
■ Íslensk fyrirtæki geta gert út frá ESB-lönd-
um.
■ Markaðsaðgangur verður öruggari.
■ Tækifæri í matvælaiðnaði. Setja upp fram-
haldsvinnslur nær markaði í Evrópu.
■ ESB hefði líklega jákvæð áhrif á fiskeldi og
ýmsa framleiðslu fiskafurða.
■ Útgerð og fiskvinnslu gefst kostur á marg-
víslegum styrkjum.
■ Tollfrelsi útilokar þörf á tollkvótum.
■ Óhindraður aðgangur að 500 milljóna
manna markaði gefur mikil tækifæri. Einnig
við lönd sem ESB hefur gert samninga við.
■ EES samningurinn tryggir mörg ofantalinna
tækifæra en með takmörkunum.
Tækifæri
Ógnanir
KOSTIR OG GALLAR
Styrkleikar
Veikleikar
Þriðji hluti af fimm
Á þriðjudag: Íslendingar í Evrópu
FRÉTTASKÝRING
SVAVAR HÁVARÐSSON
svavar@frettabladid.is
A
llmörg dæmi eru fyrir því að
aðildarríki Evrópusambands-
ins (ESB) hafi fengið undanþág-
ur eða sérlausnir frá reglugerð-
arverki sambandsins samhliða
aðildarviðræðum. Þeir sem vilja sækja um
aðild að Evrópusambandinu benda á þessi
dæmi sem rök fyrir því að sérlausnir gætu
fengist frá sameiginlegu sjávarútvegsstefn-
unni. Andstæðingar aðildar benda á að for-
dæmin séu ekki einu sinni nothæf í rökræðu
um hugsanlegar aðildarviðræður Íslands.
Það jaðri reyndar á mörkum fáránleikans,
svo ólíkar séu aðstæður þeirra aðildarríkja
sem fengið hafa „sérmeðferð“, og Íslands.
Halldór Ásgrímsson, fyrrverandi forsæt-
isráðherra, hefur sett fram hugmyndir um
sameiginlegt fiskveiðistjórnarsvæði Norð-
manna og Íslendinga í Evrópu.
Íslensk lausn
„Ég er þeirrar skoðunar að nauðsynlegt sé
að skilgreina hinar sérstöku aðstæður varð-
andi íslenska fiskveiðilandhelgi innan sam-
eiginlegu fiskveiðistefnunnar og þá sem
sérstaka tegund landhelgi. Þetta væri ekki
frávik frá sameiginlegu fiskveiðistefnunni
heldur sérstök framkvæmd stefnunnar sem
löguð yrði að nýjum aðstæðum til þess að
ákvarðanir yrðu teknar á Íslandi um nýt-
ingu náttúruauðlinda okkar sem önnur
ríki í Evrópusambandinu deila ekki með
okkur.“ Þetta er kjarninn í hugmynd Hall-
dórs Ásgrímssonar, fyrrverandi forsætis-
og utanríkisráðherra, um ásættanlega lausn
fyrir Ísland í sjávarútvegsmálum komi upp
sú staða að sótt væri um aðild að Evrópu-
sambandinu. Tilvitnunin hér í byrjun er úr
svokallaðri Berlínarræðu sem Halldór hélt
við hina virtu stofnun Deutsche Gesellschaft
für Auswärtige Politik, í opinberri heimsókn
sinni til Þýskalands í mars 2002.
Halldór skýrði í ræðu sinni sérstöðu
Íslands í tilliti til sjávarútvegs og tjáði fund-
armönnum þá skoðun sína að samkvæmt
reglum um framkvæmd sjávarútvegsstefn-
unnar gæti íslenska efnahagssvæðið verið
sérstakt stjórnunarsvæði og kvótum yrði
úthlutað í ljósi veiðireynslu, og yrði þar með
í höndum Íslendinga. En það væri einfald-
lega ekki nóg. Hann viðurkenndi að reglan
um hlutfallslegan stöðugleika tryggði í raun
að Ísland héldi hefðbundnum fiskveiðirétt-
indum sínum en reglan dyggði Íslendingum
ekki. „Sá fræðilegi möguleiki væri alltaf
fyrir hendi að meirihluti ríkja gæti reynt
að fá fram með þrýstingi breytingar á hlut-
fallslegri eign Íslands. Þótt þetta sé ólíklegt
getum við ekki byggt efnahagslega framtíð
okkar á slíkri óvissu.“
„Hvað þýðir sameiginleg“?
Til frekari rökstuðnings sýndi Halldór
fram á að í orði kveðnu gæti sameiginleg
sjávarútvegsstefna ekki átt við um Ísland.
Augljóst væri að ESB þyrfti að hafa sam-
eiginlega stefnu í sjávarútvegi. Landfræði-
lega væri annað útilokað. En athyglisvert
væri að orðið „sameiginlegur“ væri notað
um aðrar auðlindir en sjávarútveg í reglu-
gerðarverki ESB á ólíkan hátt. Innan sam-
einuðu landbúnaðarstefnunnar vísaði orðið
ekki til auðlindarinnar sem um ræddi. Ekk-
ert væri til sem héti sameiginlegt eignar-
hald á búpeningi eða landi. Finnar ættu sína
skóga og Bretar sína olíu. Orðið vísaði til
þess markaðar þar sem afurðir auðlindanna
eru seldar. Honum þyrfti að stjórna sameig-
inlega, öllum til hagsbóta. Undir rökfærslu
sína undirstrikaði Halldór með eftirfarandi:
„Höfundar fiskveiðistefnunnar gerðu aldrei
ráð fyrir þeim möguleika að til væru fiski-
stofnar sem tilheyrðu einungis einu landi.
En ég spyr: er það sanngjarnt að ætlast til
þess að Ísland eða raunar nokkur önnur þjóð
í Norður-Atlantshafi lagi sig að stefnu þar
sem aldrei hafði verið gert ráð fyrir mál-
efnum þeirra?“
Hugmynd Halldórs útilokar í raun þá leið
sem Norðmenn fóru og skýr lína er dregin:
Án sérákvæðis um að Ísland sjái sjálft um
að ákveða stórt sem smátt á Íslandsmiðum
mun þjóðin aldrei samþykkja aðildarsamn-
ing og standa utan ESB.
Án fordæmis
Olle Rehn, framkvæmdastjóri stækkunar-
mála hjá ESB, sagðist í nóvember síðast-
liðnum búast við að sjávarútvegur verði
erfiðasta úrlausnarefnið í hugsanlegum
aðildarviðræðum við Ísland. Hann telur
ólíklegt að Ísland nái fram meiri háttar
undanþágum frá sjávarútvegsstefnu ESB,
þótt að tilslakanir komi til greina að hans
mati. Að mati ESB eiga öll aðildarríkin að
sitja við sama borð og setur fram þá meg-
inkröfu í viðræðum að ríki gangi að öllum
reglum sambandsins óbreyttum. Þetta geng-
ur reyndar þvert á orð annarra háttsettra
manna innan stjórnkerfis ESB, til dæmis
Franz Fischler, fyrrverandi sjávarútvegs-
málaráðherra ESB, sem taldi mögulegt
að finna viðunandi lausn fyrir alla aðila í
Íslandsheimsókn sinni árið 2003.
Reynsla Norðmanna, sem mjög er litið
til hér á landi þar sem samningsmarkmið
okkar verða að miklu leyti þau sömu, er að
aðeins séu gefnar tímabundnar undanþág-
ur frá því megin sjónarmiði að ríki gangi að
öllum reglum sambandsins óbreyttum, hugs-
aðar sem aðlögunartími fyrir nýtt aðildar-
ríki. Stífnin var mikil í þeirra viðræðum þar
sem þeir fengu aðeins tímabundna undan-
þágu frá því að henda fiski, en það er eitt
af yfirlýstum markmiðum ESB í endurskoð-
un sjávarútvegsstefnunnar, sem nú stendur
fyrir dyrum, að breyta reglum til að minnka
brottkast.
Malta fékk samþykkt sérstakt stjórnun-
arsvæði fyrir fiskveiðar innan 25 sjómílna
sem byggir á verndunarsjónarmiðum. Þeir
sem æskja aðildar að ESB hafa tekið Möltu
sem dæmi um að möguleikar eru fyrir hendi
í samningum við ESB. Lettar náðu einnig
sérlausn varðandi veiðar á Riga-flóa. Ótald-
ar eru fjölmargar undanþágur og sérlausnir
í landbúnaði og fleiru.
Á móti er bent á að það geti ekki talist
gild rök að benda á aðildarsamninga Möltu
og Lettlands sem fordæmi um möguleika
Íslendinga til að fá full yfirráð yfir 758 þús-
und ferkílómetra lögsögu og afla sem nemur
í kringum 1,5 milljónum tonna árlega. Heild-
arafli Möltu hefur verið í kringum þúsund
tonn á síðustu árum. Lettar veiddu um 140
þúsund tonn árið 2006, mest síld.
Innan úr ESB
Halldór setti ýmsa fyrirvara í ræðu sinni.
Hann, eins og aðrir, er fullkomlega með-
vitaður um að hugmynd hans er ekki sjálf-
sögð og hljómar misvel í eyrum aðildarríkj-
anna. En kannski hafði hann á bak við eyrað
að hugmyndin var ekki hans að öllu leyti.
Háttsettir embættismenn innan stjórnkerfis
ESB, þar á meðal John Maddison, fyrrver-
andi sendiherra ESB í Noregi og á Íslandi,
og Luc Dehane, fyrrverandi forsætisráð-
herra Belgíu, höfðu viðrað hugmyndir um
að gera íslenska fiskveiðistjórnunarkerfið
að hluta að sjávarútvegsstefnu ESB og að
sérstök skilgreining yrði gerð á íslenskum
sjávarútvegi innan sjávarútvegsstefnu ESB.
Eins er fullvíst að Halldór hefði ekki viðrað
þessa hugmynd sína á þessum vettvangi án
mikillar yfirvegunar og samráðs við máls-
metandi menn á þeim sjö árum sem hann
hafði gegnt starfi utanríkisráðherra þegar
ræðan var flutt.
Er hjáleið hugsanleg?
Er hugsanlegt að Ísland geti fengið að sneiða hjá sjávarútvegsstefnu ESB að miklu eða einhverju leyti?
Sérlausnir hafi verið veittar ríkjum samhliða aðildarviðræðum. Íslensk lausn hefur verið reifuð.