Tíminn - 31.10.1982, Qupperneq 13

SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1982
13
„HUGSAÐI TALSVERT UM
AÐ ÍLENDAST í AMERÍKU”
Rætl við Hjalta Pálsson, framkvæmdastjóra Innflutningsdeildar Sambandsins,
sem verður sextugur á morgun
■ í Holtagörðum, stærsta og nýtiskulegasta vöruhúsi landsins, er þörf fjöl
menns liðs starfsmanna í hinum ýmsu undirdeildum Innflutningsdeildar. Á ferð
okkar um Holtagarða sl. þriðjudag i tókum við þessa mynd af Hjalta Pálssyni,
ásamt einum elsta starfsmanninum Hallgrími Isleíl'ssyni í Birgðastöð. (TímRóbert)
■ Á morgun, mánudaginn 1. nóvem-
ber, verður Hjalti Pálsson, fram-
kvæmdastjóri Innflutningsdeildar Sam-
bands ísl. samvinnufélaga sextugur.
Hver sá sem fylgst hefur með vexti og
athöfnum samvinnuhreyfíngarínnar á
síðustu áratugum kannast við Hjalta eða
hefur heyrt um hann rætt, enda sér staríi
hans víða stað í fyrirtækjum hennar, svo
víða hefur hann lagt hönd á plóginn, auk
þeirra margvíslegu ábyrgðarstarfa sem
hann hefur gegnt fyrír opinbera aðila
sem leitað hafa eftir þekkingu hans og
reynslu í sambandi við viðskipta, tolla
og landbúnaðarmál, svo fátt eitt sé
nefnt. En hér var ekki ætlunin að skrifa
um Hjalta Pálsson, heldur ræða við
hann sjálfan og þá helst um sitthvað það
sem á dagana hefur drifið. Hjalti er
Skagfirðingur, fæddur að Hólum í
Hjaltadal, og við báðum hann um að
segja okkur eitthvað frá bernskudögum
sínum nyrðra.
„Ég fæddist á Hólum í Hjaltadal og
átti þar heima sem barn. Foreldrar mínir
Guðrún Hannesdóttir og Páll Zoph-
aníasson skólastjóri og síðar alþingis-
maður fluttu þaðan 1928, én ellefu árum
síðar fór ég þangað á Búnaðarskólann
Þetta rennur því mikið saman fyrir mér
í eina heild og ekki síst fyrir það að á
heimili foreldra minna var mjög mikið
og sterkt samband við Hólasveina og við
fólk að norðan.
Eitt af því fyrsta sem ég man úr æsku
var 1926 þegar syðra húsið á Hólum
brann. Húsið var timburhús og brann til
kaldra kola á stuttum tíma og margir
misstu það litla sem þeir áttu. Hafist var
handa og annað hús byggt,það er nyrðri
endinn á núverandi skólahúsi. Pegar
þetta var voru ár óbrúaðar og austan
vatna var veglaust. Pabbi festi kaup á
vörubíl og var hann notaður í flutninga
á möl og öðru byggingarefni frá
Kolkuósi, þar lögðust úti skipin og fór
uppskipunin fram á bátum. Vegslóð-
arnir og ruðningarnir heim að Hólum
voru lélegir og man ég margar sögur sem
ég heyrði um erfiðar Kolkuósferðir -
sérstaklega ferðir með kerrur og hesta til
að sækja þangað kol og mjölvöru.
Ég man að bílstjórinn var danskur og
mér var ekki vel við hann. Ástæðan var
sú að við krakkarnir söfnuðum ullar-
lögðum - við Páll Agnar bróðir minn
söfnuðum saman, - og einn daginn var
pokinn okkar horfinn. Seinna komst ég
að því að sá danski hafði notað lagðana
okkar til að stoppa með sæti sitt í
vörubílnum.
Hjaltadalur er vinaleg sveit og eru
Hólar svona eins og perla í dalnum.
Þetta þekkja allir sem á Hólum hafa
verið eða þangað komið. í æsku minni
var lífið einfalt og munaður ekki til.
Torfbæir voru svo til allsstaðar og lítið
var um vélar og tæki til að létta störfin.
Þegar ég var á skólanum var hesturinn
þarfasti þjónninn og hestaverkfæri
notuð því heimilisdráttarvélar voru þá
óþekktar. 1939 var vörubíll á Hólum-
hálfkassabfll-, á haustin var hann settur
á búkka, hjólin tekin undan honum og
lagt til næsta vors. Vegir voru það lélegir,
niðurgrafnir og burðarlitlir að vetrar-
ferðir voru útilokaðar. Samgöngur voru
litlar, ég held að pósturinn hafi þó komið
vikulega frá Króknum.
Þegar ég var á Hólum var Kristján
Karlsson þar skólastjóri. Hann var
merkilegur maður um margt og margir
gætu af honum lært að gera ekki alltaf
kröfur til annarra. Kristján kom upp
rafstöð á Hólum við mjög erfiðar
aðstæður og það var hans verk fyrst og
fremst. Skóli með olíulömpum var
erfiður og því var það stærri sigur en
menn geta í fljótu bragði áttað sig á að
fá rafljós. Eldhættan hefur líka verið
mikil frá olíuljósum og á stóru
skólaheimili hefur það skapað forráða-
mönnum miklar áhyggjur. Þá hafði
Kristján mikinn áhuga á heitu vatni og
fyrir stríð lét hann bora á Hólum eftir
vatni. Sá draumur hans rættist ekki en
nú er vatnið komið frá Reykjum og
sundlaug var vígð þar í sumar á
aldarafmæli skólans. Bætir það eðlilega
aðstöðuna mikið fyrir nemendur, kenn-
ara og starfsfólk að hafa heitt vatn til
upphitunar og íþróttaiðkana."
Ráða kynni af störfum föður þíns því
að þú leggur fyrir þig landbúnaðarfræði?
„Ég tel það víst. Maður er á þessum
árum mjög opinn fyrir áhrifum og þó
faðir minn hafi ekki beint haft áhrif eða
lagt á ráðin þá höfðu hans lífsviðhorf
sterk áhrif á mig og marga aðra og hafa
eflaust gert sitt til að ég fór inn á þessa
braut. - Ég mat föður minn mjög mikils.
Ég var heppinn að kynnast honum mjög
vel í gegnum ferðalög á kúasýningar og
í pólitík. Ég ók honum á leiðarþing og
í framboðsferðir og hafði bæði gagn og
gleði af. Hann var kappsmaður, minn-
ugur svo af bar og mikill fyrirgreiðslu-
maður. Vinur vina sinna var hann og
heill í því sem honum fannst einhverju
varða. Kappsfullur var hann og fór ekki
í leik til að tapa. Norðmýlingar mátu
hann mikils og átti hann þar marga góða
og trausta vini.“
Að loknu búfræðinámi heldur þú svo
til Bandaríkjanna í miðju stríðinu?
„Ég fór með Goðafossi til Ameríku
sumarið 1943. Héðan sigldum við til
Skotlands, þaðan fórum við svo í
vesturátt og hittum þá stóra skipalest
sem var líklega að koma frá Murmansk
í Rússlandi. Stórt flugvélamóðurskip
var i lestinni og gerði það hana
eftirsóknarverða fyrir þýska kafbáta. Ég
held það hafi verið einir 9-10 dagar sem
stöðugt var verið að gera árásir á okkur,
aðallega á næturnar. Sagt var að
Þjóðverjarnir hefðu skotið niður yfir 40
skip úr þessari convoy. Það var mikið
ævintýr fyrir ungan mann að lenda í
þessu og mikið var ég oft hræddur. Ég
sá stundum eftir því með sjálfum mér
að hafa farið út í þetta, datt aldrei í hug.
að ég lenti í svo miklum átökum. En til
New York komst ég eftir þrjár vikur og
fór þá til Norður Dakota á Ríkisháskól-
ann í Fargo. Valdimar Björnsson í
Minnesota var héma á íslandi stríðsárin,
hann var ráðgjafi minn um skólann og
ráðlagði vel.“
Hvemig voru kynnin við Bandaríkja-
menn og hvað um skólaiífið?
„Eg undi mér vel í Ameríku, það er
gott land og mér líkaði mjög vel við
fólkið þar. Miðríki Bandaríkjanna voru
mjög að mínu skapi og þegar á leið
hugsaði ég töluvert um að setjast þar að.
Á skólanum tók ég þátt í íþróttum
spilaði m.a. amerískan fótbolta fyrir
skólann. Það var erfitt en mjög
skemmtilegt. Keppnistímabilið var á
haustin en æfingar hófust síðla sumars.
Maður keppti annanhvorn laugardag
heima og hinn að heiman oftast við
einhvern háskóla af svipaðri stærð. Þessi
fótbolti er mjög vinsæll í Ameríku
langvinsælastur af öllum íþróttum þar og
mikið látið með þá sem eru í
keppnisliðinu.
Ég las landbúnaðarverkfræði í Fargo
en vegna þess að ég var að hugsa um að
ílendast vildi ég ljúka námi frá stærri og
þekktari skóla og því fór ég til lowa og
var þar tvö ár og lauk þaðan prófi
sumarið 1947.“
Hver urðu fyrstu verkefni þín á vegum
Sambandsins, eftir að þú kemur heim til
íslands aftur?
„Þegar ég kom heim hóf ég störf hjá
Sambandinu 1948. Agnar Tryggvason
var þá framkvæmdastjóri Véladeildar-
innar og hjá honum vann ég. Agnar var
áhugasamur og úrræðagóður og var
gaman að starfa með honum - hann var
dansk lærður, dvaldi þar öll stríðsárin
og eðlilega af allt öðru sauðahúsi en ég,
- frá Ameríku. Vilhjálmur Þór var þá
forstjóri SIS, tók við 1946 ef ég man rétt,
alveg sérstakur leiðtogi sem hreif mig
ungan manninn mjög mikið. - Hans saga
er merkileg og það er eins og hann hafi
haft sérstakan kraft til að koma
stórmálum í framkvæmd og miklu
afkastaði hann bæði hér syðra og eins á
Akureyri. Það er ólíklegt að fsland fái
fljótt slíkan framkvæmda og hugsjóna-
mann aftur og, svo var hann oftast á réttum
stað og á réttum tíma og það skipti miklu
máli.“
Véladeild Sambandsins átti eftir að
verða þinn vettvangur um langt árabil?
„Ég vann svo í Véladeildinni mikið
við ráðleggingar um súgþurrkun og
teikningar á súgþurrkunarkerfum í ca.
ár. 1949 stofnaði Sambandið Dráttarvél-
ar hf, fékk umboð fyrir Ferguson
dráttarvélarnar og ég tek þá við
framkvæmdastjórastarfi Dráttarvéla hf.
Það var skemmtilegt. Ferguson traktor-
inn og Ferguson systemið hentaði vel
hér á landi. Traktorinn var góður og
lipur og bændur keyptu hann. Salan var
ótrúleg,yfir 90% í einhver ár. Ég er efins
í að nokkur traktor hafi komist í hálfkvisti
við Ferguson hvað vinsældir varðar. Ég
tek svo við Véladeildinni 1952 en þá fór
Leifur Bjarnason sem-,þar var þá
framkvæmdastjóri til New Yorfc. Ég var
í ein 15 ár í Véladéildinni og það var oft
erfitt en ég hafði gaman að þessu stappi
og mér varð nokkuð ágengt. Salan gekk
oft mjög vel t.d. 1955 þegar við seldum
á annað þúsund bíla. Nýtt hús var byggt
yfir deildina við Ármúla 3 og aðstaðan
batnaði mjög mikið. - En 1967 fellur
Helgi Þorsteinsson framkvæmdastjóri
skyndilega frá og þá var ég beðinn um
að taka við Innflutningsdeildinni. Þar
hef ég verið síðan.“
Nú hefur Innflutningsdeildin fengið til
umráða eitt mesta og glæsilegasta
vörubús á íslandi?
„Holtagarðar - það er rétt,það er stórt
hús, sumir segja að það sé næststærsta
hús á landinu á eftir álverksmiðjuni.
Fyrsta skóflustungan var tekin í
september 1973 og í kjallarann var flutt
í janúar 1975 en 11. maí á lokadag flutti
Innflutningsdeildin með sína starfsemi í
Holtagarða. Húsið er alls 24.404
fermetrar eða 1.871.28 teningsmetrar
svo það er ansi stórt - mjög stórt.
í Holtagörðum eru undirdeildir
Innflutningsdeildar að mestu til húsa -
þær eru Fóðruvörudeild, Búsáhalda-
deild, Vefnaðarvörudeild, Byggingar-
vörudeild, Birgðastöð, Kexverksmiðjan
Holtakex, Innkaupadeild fyrir kaupfé-
lögin og Starfsmannaverslun, svo það sé
allt tíundað. Þarna eru 17.418 ferm af
lagerhúsnæði á einni hæð. Hér er hátt
til lofts og vítt til veggja. Húsið er
eðlilega í takt við tímann. Það er af
svokallaðri gegnumstreymisgerð
þ.e.a.s. vörurnar koma inn í norðurend-
ann en fara út um þann syðri. Móttaka,
vörutiltekt og afgreiðsla er mikið
vélvædd. Aðstaða er góð til að láta fara
vel um vörurnar, tiltekt er auðveld og
fljótleg og afhending eða afgreiðsla
gengur hratt. Lítið er um skemmdir -
rýrnun óveruleg og vélvæðing mikil -
miðað við það sem hér þekkist.
Holtagarðar voru Samvinnuhreyfing-
unni alveg nauðsynlegir. Áður vorum
við með starfsemi Innflutningsdeildar
víða í bænum og mjög mikið álag var á
gamla pakkhúsinu við Geirsgötu - það
var byggt held ég 1921 - en stækkað
síðar, aðstaða þar var mjög ófullnægj-
andi til að lesta og losa þá bíla sem
notaðir eru til langflutninga í dag og
ógjörlegt var að koma þar við neinni
vélvæðingu sem gagn var að.“
Eru enn meiri framkvæmdir á döfinni
hér?
„Hér fyrir neðan á Holtabakka er
stefnt að enn bættri aðstöðu, stærra
viðleguplássi fyrir skipin og gámamót-
töku. Stórt pakkhús fyrir Skipadeildina
er í smíðum og aðstaða fyrir
Sjávarafurðadeild er að fæðast.
Hér verður einn af stærri kjörnum
samvinnuhreyfingarinnar og hér á að
vera hægt að lyfta Grettistaki kaupfélög-
unum og samvinnufólki í landinu til
hagsbóta, þá fer að styttast í að
Stórmarkaður taki hér til starfa."
En svo við víkjum talinu aftur að þér
sjálfum. Þú hefur unnið mikið starf á
sviði ættfræði, Hjalti?
„Ég hef alltaf haft gaman af fólki og
er forvitinn um fólk. Þegar ég var
unglingur, þá notaði ég ættarspil til að
átta mig á fólki. Það er þannig að í
miðjunni er hringur og þar setur maður
þann sem maður ætlar að forvitnast um.
I næsta hring, sem er tvískiptur, setur
maður foreldra viðkomandi. f hringinn
þar fyrir utan sem verður fjórskiptur
setur maður svo afa og ömmur og svo koll
af kolli, eftir því hve langt maður getur
rakið forfeðurna.
Á heimili foreldra minna var oft rætt
um fólk og fólk þarf maður að tengja
saman á einhvern hátt, þá verða allar
umræður um það svo mikið skemmti-
legri. Nýr sjóndeildarhringur myndast
smátt og smátt hjá þeim sem komast í
kynni við ættfræði. Jú, Deildartungu-
ættin var ekki fljótunnin það var heldur
ekki við því að búast - hún tók langan
tíma, já, mjög langan tíma, mörg kvöld
og margar helgar í mörg ár. En ég kvarta
nú ekki undan því. Það var svo gaman
að vinna við hana og ég kynntist svo
mörgu átætisfólki.
Sjálfsagt hefur þú ekki lagt þetta
gamla áhugamál þitt á hilluna?
Ég er stöðugt að vinna við ættfræði og
verð það vonandi. -Ég hef þó ekkert í
burðarliðnum nú, enda, er það ekki
sterkasta hlið mín að koma því á prent
sem ég kann að safna. Næði til
prófarkalesturs og yfirlegu er ekki mikið
um þessar mundir. Ef til vill verð ég betri
við það þegar ég kemst á eftirlaun og
þarf ekki að flýta mér.
Þú ert einnig kunnur fyrír hesta-
mennsku þína. Sjálfsagt á sá áhugi rætur
að rekja til æskuáranna fyrír norðan.
„Þegar ég var strákur var ég í sveit á
Skáney í Reykholtsdal hjá Helgu
móðursystur rninni og Bjarna Bjarna-
syni, þá var þar mikið um hesta og þeir
notaðir til reiðar, undir heyband og til
sláttar og rakstrar þegar vélar komu.
Nokkuð var langt á engjar og var farið
þangað ríðandi. Á Skáney voru góðir
hestar sem ég kynntist vel. Faðir minn
átti fjóra reiðhesta alla rauða - þegar
hann fór frá Hólum. Hann notaði þessa
hesta til ferðalaga á kúa- og sauðfjár-
sýningar en hafði þá aldrei í Reykjavík.
Þessir hestar voru stundum á Skáney yfir
sumartímann og naut ég þeirra þar.
Ég hef alltaf haft gaman af hestum og
í áratugi hef ég farið í ferðalög á hestum
um óbyggðir landsins. Ég og félagar
mínir ferðuðumst oft með Páli heitnum
Sigurðssyni á Kröggólfsstöðum, Sveini
á Varmalæk og Bcnedikt á Vatns-
skarði."
Hvar hefur þú hesla þína á vetrum?
„Ég á hálft hesthús - 5 hesta pláss í
Víðidal og þar hef ég klárana mína og
þaðan ríð ég út á meðan þeir eru í húsi. “
Þú hefur átt góða reiðhesta, er það
ekki?
„Jú, ég hef verið heppinn með hesta
og á Landsmótinu á Vindheimamelum
1976 átti ég tvo alhliða hesta af 5 sem
Fákur fékk að senda norður. Það voru
þeir Kóngur-ég fékk hann íafmælisgjöf
þegar ég varð fimmtugur og Fálki sem
margir kannast við. Þeir stóðu sig vel á
mótinu og fengu ágæta dóma.
Mér finnst eðlilega gaman að umgang-
ast hesta og skreppa á bak, en mesta
ánægju hef ég af ferðalögum á hestum
um öræfi landsins í hópi vina.“
Á þessu árí, þegar þú sjálfur átt
mcrkisafmæli og lítur yfir farinn veg, þá
leiðir það hugann að því að íslenska
samvinnuhreyfingin á einnig merkisaf-
mæli í ár. Hvað finnst þér uni horfur í
málefnum hennar ?
„Framundan eru mörg erfið vandamál
sem finna þarf lausn á. Vandamál bænda
eru þar ofarlega í mínum huga og
áríðandi er að finna viðunandi lausn á
þeim. Þá blasa við erfiðleikar í atvinnu
og efnahagsmálum landsmanna. Allt
útlit er á að þeir erfiðleikar eigi eftir að
versna enn og kemur þar margt til, bæði
innlend vandamál og erlend kreppa sem
eðlilega teygir sig hingað. Samvinnu-
hreyfingin fer ekki varhluta af þessu og
reynir þá á samstöðumátt okkar.
En þó dökkt sé framundan þá birtir
aftur og þá er vandinn sá að finna þá
lausn á vandamálum samvinnuhreyf-
ingarinnar að hún þoli betur að standa
af sér efnahagsholskeflur þær sem á
henni kunna að brotna.“
Við þökkum Hjalta Pálssyni fyrir
spjallið og sendum honum bestu
afmæliskveðjur og óskir um gifturíka
framtíð.
-AM