Tíminn - 23.12.1944, Qupperneq 9

T í M I N N
*
9
J ó I a h i
„ NÚ ERU JÓLIN í NÁND, og þess vegna
verður baðstofuhjalið að þessu sinni jóla-
hjal. En þegar jólin ber á góma, leitar hug-
urinn víða.
JÓLABLAÐ TÍMANS leggur af stað út á
* lándsbyggðina um sama leyti og jólasvein-
arnir. Því að það er blað heimilanna í
hinum strjálbýlu sveitum og litlu fiski-
þorpunum á ströndinni og á langa leið til
síns áfangastaðar. En þangað þyrfti það
að komast í síðasta lagi á aðfangadag, ef vel
ætti að vera, því að jólablaðið á að hjálpa
til að auka jólagleðina, og það er leiðinlegt,
ef það kemur ekki fyr en jólin eru liðin,
þótt víða kunni nú svo að fara af óviðráð-
anlegum ástæðum.
24. NÓVEMBER las ég í dagblaði, að jóla-
annrtikið væri byrjað í Reykjavík. Um
leið var sagt frá því, að fyrstu jólaeplin
væru komin frá Ameríku. Þá voru 30 dagar
til jóla. Á þessum 30 dögum hefir höfuð-
borgin mikið að sýsla. Allar verzlanir í
bænum reyna að selja sem mest á þessum
tíma, og öllu því, sem þær eiga fallegast,
raða þær út í hina stóru sýnisglugga, eink-
um á kvöldin í ljósadýrðinni, þegar fólkið
gengur sér til skemmtunar um göturnar.
Jólamánuðurinn er þeirra síldarvertíð, og
þegar seðlaflóðið stígur hátt, gengur sú
vertíð vel. Margt þarf að kaupa fyrir jól-
in handa sjálfum sér og öðrum, og flestir
hafa nú einhverja peninga til að eignast
það, sem hugurinn girnist. Pólk þarf að fá
sér jólaföt og jólaskó og stúlkurnar jóla-
lokka í hárið. Fötin þarf að panta fyrirfram
og máta mörgum sinnum hjá skraddaran-
um eða saumakonunni. Svo eru jólagjaf-
irnar. Mörgum eru þær til gleði, bæði gef-
endum og þiggjendum. En oft eru þær líka
plága', sem tízkan leggur á fólk eins og
fleira. Búðirnar eru margar, og sumir vilja
hqlzt skoða sig um í þeim öllum. Börnin
skjótast götu úr götu með aurana sína í
krepptum lófa, því að þau langaretil að
kaupa eitthvað handa öllum, en stundum
búa þau líka til jólagjafirnar sínar sjálf,
og það er mest gaman. Eftir því sem nær
líður jólunum, eykst ösin. Einn góðan veð-
urdag koma litlu grænu jólatrén frá Kan-
ada. Nú er ekki hægt að fá þau frá Nor-
egi eins og fyrrum. Og loks kemur að því, að
húsmæðurnar verða að fara að hugsa fyrir
jólamatnum. Þá er ekki létt verk að vera
búðarmaður eða búðarstúlka eða lítill
drengur á hjóli með fulla körfu af böggl-
um, sem þarf-að flytja út um allan bæ, þó
stormur sé og hálka á götunni. Einu sinni
rétt fyrir jólin* eru allar búðir opnar til
miðnættis. Þetta kvöld eru fleiri á ferð um
borgina en nokkurt annað kvöld á árinu.
EN SUMIR ERU ÚTI Á SJÓ. Stóru botn-
vörpuskipin i Reykjavík, Hafnarfirði og
á Vestfjörðum eru sjaldan í höfn, ef afli
er, og stundum koma þau ekki heim á jól-
unum. í útvarpinu eru alltaf lesnar kveðj-
ur til sjómanna á hafi úti. Þær eru til
mannanna á fiskiskipunum, sem ekki
geta komið heim. Ef til vill eru þau ein-
hversstaðar á siglingu eða í höfn í fjarlægu
landi. Og þær eru til mannanna á vöru-
flutningaskipunum, hvar sem þau nú
kunna að vera stödd þá stundina. Þess
vegna eru líka mörg börn, sem ekki hafa
föður sinn heima á jólanóttina, en öll
vona þau að honum líði vel og komi bráð-
um heim.
BÆNDUR OG SJÓMENN eru þær stétt-
ir landsins, sem skyldust störf hafa. Báð-
ar þessar stéttir manna stunda erfiðis-
vinnu undir berum himni og í baráttu við
náttúruöflin. Vinnutími þeirra er kominn
undir náttúruskilyrðum, sem ekki verður
við ráðið nema að litlu leyti.
BÓNDINN í SVEITINNI þarf margt að
gera fyrir jólin, ef hann á að geta gert,
sér dagamun um hátíðina. Hann þarf að
draga að bænum vatn og eldivið og taka
hey til tveggja daga. Og ef jarðlaust er og
innistaða, þarf ekki einungis að sækja vatn
í bæ og fjós, heldur líka í fjárhúsin, eða
svo hagar a. m. k. víða til, ef ekki er búið
að leggja vatnsleiðslu, En á jólunum eiga
skepnurnar að hafa nóg af öllu, ekki síður
en manneskjurnar. Þannig hugsa menn á
sveitabæjunum. Svo þarf að fara kaup-
staðarferðina fyrir jólin. Þessi kaupstað-
arferð er nú í ýmsum sveitum léttari én fyr,
þar sem akvegir eru 'komnir og snjóalög
eru litil. En margur hefir fyr og síðar orð-
ið að fara jólaferðina í kaupstaðinn gang-
andi með poka á baki og vaða ófærðina í
kné. Af baggaburði hefir margur orðið lot-
inn fyrir aldur fram. En margur hefir líka
borið heim mikla gleði í litlum poka.
EN BÓNDAKONAN á líka sínar áhyggj-
ur og sína lúnu hönd. Hún á að sjá um að
enginn fari í jólaköttinn. Hún á jafnan
að geta breytt hreysi í höll, a. m. k. eina
kvöldsttmd.
ALLIR EIGA AÐ VERA HREINIR Á JÓL-
UNUM. Jafnvel í nýtízkubæ, þar sem renn-
andi vatni og baötæki eru á flestum heim-
‘ilum, þykir það talsvert umsvifamikið að
koma þessu í kring á aðfangadaginn. Hvað
þá i gömlu torfbæjunum, þar sem öll í-
búðin var ein baðstofukytra, lélegt eld-
stæði og ekkert vatn i bænum nema það
. sem sótt var klökugt út í brunn eða læk —
og svo er sums staðar enn. Stundum böð-
uðu menn sig úr stórum bala frammi í
fjósi, og fjósaylurinn hefir orðið margri
manneskjunni að liði, þó ekki sé hann nú
í hávegum hafður. Kýrnar undir pallin-
um hafa gert lífvænt í margri sveitabað-
stofunni, sem ekki var upphituð að öðru
leyti. Börnin lærðu kverið sitt í fjósinu.
Og sá lærði maður, Oddur Gottskálksson,
þýddi Nýja testamentið í fjósi. Við vitum
ekki nema eitthvað af okkar frægustu
fornbókmenntum hafi verið skrifaðar í
fjósi. Og það er rétt að minnast þessa, þó
enginn óski eftir þeim erfiðu tímum, sem
áður voru. Við minnumst þess þá um leið,
að kýrin hefir verið^arfur þjónn í íslenzku
þjóðlífi. Auk fjósaylsins, sem hún lagði til,
hefir hún varið sveitafólkið fyrir skyrbjúg
á veturna. Sá, sem ekki átti kú, hét þurra-
búðarmaður. Á mörgum heimilum var það
(og er, held ég) önnur mesta hátíð ársins,
þegar kýrin bar. Hún var líka um langan
aldur aðalverðmælir landsmanna í staðinn
fyrir gull og silfur og bankaseðla. Og eftir
kýrverðinu getum við reiknað verðmæti
allra hluta hér á landi, lausra og fastra, fyr
og síðar, og fært það til nútímaverðlags. En
því miður hefir ekki alltaf verið búið að
kúnni sem skyldi. .í fjósunum hefir ljós og
loft löngum haft takmarkaðan aðgang. Við
slík skilyrði hefir hinn mikli lífgjafi þjóðar-
innar orðið að una tvo þriðju hluta af ári
hverju eða varð að gera, því að nú er hér
víða bót á ráðin.
ÁÐUR VAR í sveitum aftansöngur í sókn-
arkirkjunni á jólanótt. Nú hlusta þeir, sem
útvarp hafa, á aftansöng dómkirkjunnar í
Reykjavík, og klukkur hennar hringja ifin
jólin í hverri byggð. En á jóladaginn er
messað í flestum kirkjum landsins, ef fært
er milli bæja. Og þó eru þar, auk vega-
lengdar, mikil vandkvæði á. Margar kirkj-
ur eru svo illa hitaðar, að áhætta er að sitja
þar hreyfin'garlaus meðan á messugerð
stendur. Enginn getur með góðri samvizku
hvatt fólk til, að sækja slíkar kirkjur nema
í blíðu veðri um hásumar. Þá er skynsam-
legra að messa í hlýrri húsum, þótt óvígð
séu.
Á ÍSLANDI eru til margar sögur um jól og
lýsingar á jólahaldi, og margt af þessu er
rifjað upp ár hvert. Jólin í hinum stærri
kaupstöðum eru ekki sérstaklega íslenzk
jól. Þau eru haldin á svipaðan hátt og við
svipuð skilyrði og í borgum annara landa.
En gömlu jólin í sveitunum og litlu fiski-
þorpunum voru íslenzk og eru það enn, og
þó með nýjum blæ. Við þekkjum þau jól,
sem venjulega er lýst á prenti, sem þjóð-
legum jólum hér á landi. Það eru jól hinna
feitu magála, eins og þau voru til fyrrum á
hinum stærri heimilum hér og þar um land.
En þannig voru ekki öll jól í fyrri daga.
Jólin, sem Jón Trausti lýsir í Heiðarbýlinu,
voru ekki af þessu tagi. Sjálfsagt eru marg-
ar sárustu endurminningar forfeðra okkar
og formæðra í kristnum sið tengdar við
jól — jól, sem ekki var hægt að halda vegna
hallæris og báginda, börn, sem ekki var
hægt að gleðja, sjúkdómsþraut, sem ekki
var hægt að lina í snauðum og köldum bæ.
Og þó er hátíðagleðin list hinna fátæku.
Hinn dýrlegasti fögnuður er löngum byggð-
ur á draumsýn hugans, fremur en hinu ytra
skini. Hornið og skelin eru fegurstu leik-
föng, sem íslenzk börn hafa átt, af því að
engin önnur voru til. Eitt vesalt tólgarkerti
getur verið fátæku barni meira virði en öll
heimsins ljós þeim, sem ekkert kemur á
óvart.
JÓLIN FÆRAST NÆR. Stundin nálgast í
borg og byggð. Við hið ljómandi Austur-
stræti, — i fannþöktum dal ■— við útskaga-
strönd, þar sem brimið gnauðar — meðal
farmanna og fiskimanna á hinum hvikula
sæ — i ókunnum löndum og stórborgum,
þar sem hver nótt og hver upprennandi
dagur flytur blóð og tár. Þeir eru margir,
sem ekki hlakka til þessara jóla — nær og
fjær. Og öðrum finnst, að þeim beri að
„ganga hægt um gleðinnar dyr“.
JÓLANÓTTIN kemur — og líður. Lítið ljós
á borði heldur vörð um þá, sem sofa. En
drengurinn, sem á-að fermast í vor, liggur
undir skarsúðinni og vakir. Hann hugsar
um það, sem var og er og mun verða.
HUNDRAÐ ÁR - ÞÚSUND ÁR - 1944 ÁR!
Framh. á 41. sfðu.