Tíminn - 26.06.1993, Síða 5

Laugardagur 26. júní 1993
Tíminn 5
Finnur Ingólfsson skrifar
Miklir efnahagserfiðleikar steðja að okkur
íslendingum nú um þessar mundir.
Ástæður þeirra eru margar, svo sem afla-
brestur, slæm ytri skilyrði og ekki síst
efnahags- og atvinnustefna núverandi rík-
isstjómar. Til að vinna sig út úr þessum
erfiðleikum þarf að grípa til róttækra og
víðtækra aðgerða. Aðgerða sem krefjast
nýrrar hugsunar og nýrra vinnubragða í
stjómkerfinu. Þær aðgerðir gætu kallað á
uppstokkun og endurskipulagningu hags-
munasamtaka, sameiningu fyrirtækja og
samruna stofnana. Komi til slíkra að-
gerða, hlýtur lífeyrissjóðakerfi lands-
manna einna fyrst að koma til skoðunar
og endurmats.
Það er engin nýlunda að gerðar séu at-
hugasemdir við núverandi lífeyrissjóða-
kerfi. Árið 1976 var skipuð 17 manna
nefnd, sem gera átti tillögur um nýskipan
í lífeyrissjóðakerfinu, og skilaði hún áliti
árið 1987. Nefndin gerði tillögur um sam-
ræmda löggjöf um starfsemi lífeyrissjóð-
anna. Um tillögur neftidarinnar hefur ekki
myndast pólitísk samstaða og því hefúr
frumvarp það, sem nefndin sendi frá sér,
ekki hlotið samþykki Alþingis. í nóvember
1992 gaf bankaeftirlit Seðlabankans út
skýrslu þar sem gerð er tilraun til úttekt-
ar á stöðu lífeyrissjóðakerfisins.
Engin heildarlöggjöf til
í skýrslunni kemur fram að á árinu 1991
voru starfandi 88 lífeyrissjóðir, þar af voru
9 lífeyrissjóðir sem ekki taka lengur við
iðgjöldum. Af þessum 88 lífeyrissjóðum
teljast 76 vera sameignarsjóðir og 12 sér-
eignarsjóðir. Af sameignarsjóðunum eru
17 með ábyrgð ríkissjóðs, sveitarfélaga og
ríkisbanka, 3 með ábyrgð hlutafélaga og
56 án ábyrgðar launagreiðenda eða ann-
arra aðila. Hrein eign til greiðslu lífeyris
þessara sjóða, samkvæmt upplýsingum
bankaeftirlits Seðlabankans, nam í árslok
1991 157,5 milljörðum króna. Rekstrar-
kostnaður ársins 1991 var um 632 millj-
ónir. Ráðstöfúnarfé sjóðanna var á árinu
1991 29,5 milljarðar og fjármunatekjur
sjóðanna námu samtals 11,4 milljörðum
iáóna árið 1991.
Þegar þessar staðreyndir eru hafðar í
huga má furðu sæta að enn skuli engin
heildarlöggjöf vera til um starfsemi lífeyr-
issjóðanna. ítarleg og viðamikil löggjöf er
til um verðbréfasjóði, banka og sparisjóði,
en lífeyrissjóðimir, sem ráða yfir meiri
fjármunum en þessar stofnanir allar til
samans, starfa engu að síður án heildar-
löggjafar.
Skerðing á lífeyri blasir við
Tálsvert vantar upp á að margir lífeyris-
sjóðimir geti staðið undir þeim skuld-
bindingum sem þeir hafa tekið að sér. í
mörgum tilfellum er fyrir hendi ábyrgð
ríkis, sveitarfélags eða annarra launa-
greiðenda á skuldbindingum viðkomandi
lífeyrissjóða; því geta þeir, sem greiða inn
í þá sjóði, sofið rólegir.
Þar sem engri slíkri ábyrgð er til að
dreifa, blasir hins vegar við allt önnur og
alvarlegri staða, því engar líkur virðast
vera á að viðkomandi sjóðir geti unnið sig
út úr vandanum
án vemlegrar
skerðingar á líf-
eyri og/eða mik-
illar hækkunar
á iðgjöldum.
Það er því
ábyrgðarhluti
að stór hluti
landsmanna er
að greiða inn í
lífeyrissjóði sem
geta ekki og koma ekki til með að geta
staðið við lífeyrisskuldbindingar sínar. En
hvað er til ráða?
Frumvarp til laga um eftir-
launaréttindi launafólks
Þrír þingmenn Framsóknarflokksins,
Guðni Ágústsson, Halldór Ásgrímsson og
sá sem þetta ritar, hafa lagt fram á Alþingi
ffumvarp til laga um eftirlaunaréttindi
launafólks. Tilgangur þess frumvarps er sá
að breyta því fyrirkomulagi sem nú ríkir í
skipan lífeyristrygginga landsmanna og
færa þær í nútímalegra horf með laga-
setningu um starfrækslu eftirlaunasjóða
þar sem lífeyrissjóðir, líftryggingafélög,
viðskiptabankar, sparisjóðir og verðbréfa-
fyrirtæki geta tekið að sér starfrækslu
slíkra sjóða, hafi þeir hlotið til þess viður-
kenningu fjármálaráðuneytisins að und-
angenginni umsögn bankaeftirlitsins.
Fmmvarpinu er ekki ætlað, verði það að
lögum, að leysa þann ógnvænlega vanda
sem að lífeyrissjóðunum steðjar, þó svo að
það sé löngu orðið tímabært að setja lög
um eftirlaunasjóði landsmanna, ekki síst í
ljósi þess sem fram kemur í skýrslu
bankaeftirlitsins. Með frumvarpinu er
hins vegar bent á Ieið sem þegar til fram-
tíðar er litið getur byggt upp öflug líf-
tryggingakerfi fyrir alla landsmenn og
jafnframt dregið úr útgjöldum ríkisins á
þessu sviði.
Frelsi tii að velja
Launamenn em samkvæmt ffumvarpinu
skyldaðir til að greiða í eftirlaunasjóð eins
og verið hefur, en afiiumin er sú kvöð að
launamaður sé þvingaður til aff greiða í
lífeyrissjóð sem jafnvel er vitað að ekki
muni geta staðið við skuldbindingar sínar.
Því er launamanni heimilt að velja sér
sjóð sjálfur og jafnframt þá vátrygginga-
vemd sem honum hentar að tilteknu lág-
marki slepptu. í þessu felst gmndvallar-
breyting, þar sem launamaður ræður
engu í núgild-
andi lífeyris-
sjóðakerfi um
það, hvar eftir-
laun hans em
ávöxtuð og
hvemig. Með
þessum hætti
myndast sam-
keppni um eft-
irlaunaframlag
launamanna.
Með vali launamanns á eftirlaunasjóði
fara saman hagsmunir um bestu ávöxtun
eftirlaunaframlagsins og heimild til ráð-
stöfunar þess.
Ekki er gert ráð fyrir breytingu á starf-
semi núverandi lífeyrissjóða. Vilji stjóm
lífeyrissjóðsins breyta starfsemi sjóðsins,
er ekkert því til fýrirstöðu að þeir reki
starfsemi sína sem eftirlaunasjóð. Einnig
geta lífeyrissjóðir stofnað eftirlaunasjóð
sem rekstraraðili og rekið starfsemi lífeyr-
issjóðsins áfram. Eins getur eftirlauna-
sjóður yfirtekið rekstur lífeyrissjóðsins.
Þátttaka í atvinnulífínu
Eitt af því sem veikir stöðu atvinnulífsins
nú er það hversu spamaður í þjóðfélaginu
er lítill og þeir ógnvænlegu erfiðleikar,
sem að lífeyrissjóðakerfinu steðja, munu,
ef ekki verður gripið til tafarlausra að-
gerða, auka útgjöld ríkisins til almanna-
trygginga stórkostlega á næstu árum og
áratugum. Frumvarpið gerir ráð fyrir því
að eftirlaunasjóðunum sé ætlað mikil-
vægara hlutverk í uppbyggingu atvinnu-
lífsins en lífeyrissjóðunum hefur verið
ætlað hingað til.
Eftirlaunasjóðunum er gert skylt að fiár-
festa að lágmarki 5% af eignum sínum í
hlutafélögum eða sambærilegu félags-
formi, enda séu engar hömlur á viðskipt-
um eða eignarhlut í félaginu. Eftirlauna-
sjóðimir mega hins vegar ekki eignast
meira en 10% eignarhlut í einstökum fé-
lögum með eða án atkvæðisréttar. Skýr
fiárfestingarstefria er mótuð fyrir eftir-
launasjóðina þar sem gert er ráð fyrir að
meginreglan sé sú að eftirlaunasjóðunum
sé heimilt að fiárfesta 70% eigna sinna í
framseljanlegum verðbréfum, þar á meðal
framseljanlegum eignarhlutum í íslensk-
um fyrirtækjum að tilteknu lágmarki. Hin
30% eignanna má eftirlaunasjóður m.a.
fiárfesta í íbúðarhúsnæði. Eins er eftir-
launasjóðum heimilt að fiárfesta með lán-
veitingu til sjóðsfélaga, en ekki annarra
aðila.
Tvísköttunin afnumin
Frumvarpið gerir ráð fyrir því að eftir-
launaframlagið sé hækkað úr 10% í 13%.
Það er hins vegar gert ráð fyrir að skipting
þess verði háð kjarasamningum stéttarfé-
laga og vinnuveitenda. í dag er þetta hlut-
fall þannig að launamaður greiðir 4%, en
atvinnurekandi 6%. Frumvarpið gerir ráð
fyrir því að tvísköttun eftirlaunanna sé af-
numin. Eftirlaunaframlagið við inn-
greiðslu er undanþegið tekjuskatti allt að
7% af launum. Við þessa breytingu munu
ráðstöfunartekjur launamanns aukast um
3%, en skatttekjur ríkisins gætu lækkað
um 2,500 millj. kr. Á móti kemur að staða
Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins batnar
verulega þegar til lengri tíma er litið, þar
sem eftirlaunaframlagið hækkar um 3%.
Nái þessi skipulagsbreyting á lífeyris-
sjóðakeríi landsmanna fram að ganga, þá
mun þessi aukni styrkur lífeyrissjóðanna
og eftirlaunasjóða til að standa við skuld-
bindingar sínar leiða til þess að fram-
færslubyrði ríkisins minnkar, þar sem út-
gjöld Tryggingastofnunar ríkisins munu
dragast saman. Þar að auki mun aukinn
langtímaspamaður leiða til minni neyslu
og hafa jákvæð áhrif á greiðslujöfnuð við
útlönd. Breytingar á lífeyrissjóðakerfi
landsmanna er því eitt af því fyrsta sem
skoða þarf í þeim víðtæku skipulagsbreyt-
ingum, sem nauðsynlegt er að ráðast í á
öllum sviðum þjóðlífsins, ef okkur íslend-
ingum á að takast að komast út úr þeim
erfiðleikum sem að okkur steðja um þess-
ar mundir.