Réttur - 01.01.1963, Blaðsíða 25

R É T T U R
25
nákvæmlega upphæöir fyrir öll helztu fyrirtæki, eins og sums staðar
annars staðar, heldur aðeins almennustu atriði. Fyrirtækjunum er
svo í sjálfsvald sett að ákveða í smáatriðum fjárfestingu og fram-
leiðslu, samkvæmt eftirspurn innanlands og utan. Auk þess hafa
þau lil umráða eigið fjármagn (viss hluti af nettótekjunum, af-
skriftarsjóðir o. s. frv.) sem þeim er frjálst að ráðstafa eftir vild.
Verðlagspólitíkin einkennist sömuleiðis af óbeinni íhlutun ríkis-
ins. Á markaðinum á sér stað „frjáls“ verðlagsmyndun, eftir sveifl-
um framboðs og eflirspurnar, þessi óbeina íhlutun beinist einmitt
að því að hafa áhrif á hlutfall þeirra. I fyrsta lagi ákveður áætlunin
nokkur helztu hlutföll efnahagslífsins, einkanlega milli neyzlu og
fjárfestingar og þar af leiðandi einnig milli framleiðslu framleiðslu-
tækja og framleiðslu neyzluvarnings, milli framboðs og eftirspurnar
af hálfu þessara stærstu framleiðslugreina, og eftir óbeinum leiðum,
hið almenna verðlagsástand framleiðslutækja og neyzluvarnings.
I öðru lagi gegnir lánakerfið hér mikilvægu hlutverki (aukning
eða takmörkun lána, eftir því sem þurfa þykir.); einnig aukainn-
flutningur, sala á byrgðum í ríkiseign o. s. frv. Á hráefnum er enn
þá lögboðið hámarksverð, en ætlunin er að afnema það smám
saman.
c) Utanríkisverzluninni er ekki stjórnað með einokunarvaldi rík-
isins (þetta er mjög ólíkt því, sem annars gerist í sósíalískum lönd-
um), heldur með öðrum aðferðum: verðlaunum fyrir útflutning,
tollum, gjaldeyrispólitík, o. s. frv.; með þessu er reynt að tryggja
|)að umfang og þá skiptingu hennar, sem samsvara mundi fyrir-
huguðum breytingum efnahagslífsins innanlands.
I sem styztu máli sagt, áætlunarbúskapurinn felst í að marka með
óbeinum aðferðum höfuðdrættina í efnahagsþróuninni; innan þess-
ara takmarka fær svo hagkerfið að þróast óhindrað eftir lögmálum
markaðsins. Hér er um að ræða markað með frjálsri hringrás vara,
hvort sem þær eru ætlaðar til neyzlu eða framleiðslu, þar sem
ríkisvaldið skiptir sér ekkert af dreifingu framleiðslutækja milli
fyrirtækjanua, þar sem verðlagið sveiflast hindrunarlaust, og þar
sem framleiðendunum er frjálst að haga starfi sínu eftir ástandi
markaðsins, hæð verðlagsins, arðgæfni framleiðslunnar. Þegar fyrir-
tækin hafa fullnægt fjármálalegum skylduin sínum, eru þau laus við
allar fyrirskipanir að ofan. Sjálfstjórn þeirra, þ. e. umráð „verka-
mannaráðanna“ yfir fyrirtækjunum, er nærri því fullkomin.
Þetta hagkerfi hefur sína kosti, fyrst og fremst þann að örva hag-