Réttur - 01.05.1967, Side 37

lijá sér: þjóðfrelsismál lslendínga lilutu að
verða háð ])eim straumhvörfum sem byltíng-
in olli á meginlandinu. Konúngsbréfið frá 23.
septembcr 10443 þarsem lslendíngum var heil-
ið því að ekki skyldi verd'a aff fullu gerðar
samf)ykktir um réttarstöðu þessa landshluta í
ríkinu, jyrr en leitaff liejffi veriff úlits Islend-
ínga á eigin fundi í landinu, varð meginhvati
þjóðfundarins 1851; og fullyrða má að aldrei
hafi Islendíngar orðið gripnir pólitískum eld-
móði á borð við þann þjóðfrelsisanda sem
greip um sig um þetta leyti með þjóðinni og
gerði henni kleifl að vega og meta rök Jóns
Sigurðssonar og samherja lians um lsland sem
sjálfslætt Iýðríki. — Til frönsku byltíngarinn-
ar má rekja hinar ýmsu holskeflur framfara-
hreyfínga sem lélu á sér kræla með mennta-
mönnum álfunnar upj)úr þessu: nihilisminn í
Rússlandi reis öndverður gegn ríki og kirkju
og olli keisarastjórninni þúngum búsifjum, í
fyrstu með kenníngum sínum og hugsjónum
um menntun og þjóðfrelsi, og mátli þola í
staðinn fángelsanir og pyndíngar, en síðan
með eldi og járni. I Danmörku reis lýðháskóla-
hreyfíngin á laggirnar. Hvarvelna risu úngir
menntamenn til vakníngar þjóðunum.
I'yrir 1848 kom aðeins eitl tímariL úl með
Íslendingum síðan I'jölni leið, Ný Félagsrit;
en þelta umbyltíngaár hleypa Císli Brynjúlfs-
son og Jón Thoroddsen Norðurfara af stokk-
unum í Höfn. og Norðurfari fór ekki varhluta
af því sem var að gerasl á orusluvellinum
miðjum í Evrópu. lJeir segja í formála:
„Stjórnarbyllingin í Frakklandi kom eins og
þjófur að nóltu, og þá var búinn friðurinn og
næðið. Alll meginland Norðurálfunnar fór þá
í loga og vaknaði af svefni sínum, ef það var
ei vakið áður. Þjóðirnar fóru að liugsa um
sjálfar sig og líf sill — og vel finnum vér því,
hve ótilhlíðilegt það er, að vera nú að gefa
úl skáldskap og þess konar rit. þar sem um
svo margt nytsamara er að tala.“ lleimsfregn-
irnar í Norðurfara hvíldu á Císla. og frásögn
hans logar af ákafa og hrifníngu frammifyr-
ir baráttu kúgaðra slélta og undirokaðra
þjóða. Aðeins örlar hjá honum á þeirri skoð-
un að „sameignarmenn“ fari ef lil vill nokkuð
geyst. „En,“ segir hann, „fátæklingarnir bíða
og dvelja lengi með þolinmæði, svo þeim er
enginn gaumur gefinn, nema ef ])að skyldi
vera að hrækja á þá; en einhverntíma verður
]>essi þolinmæði líka að vera á enda, og þá
Reykjavík 1871.
93