Réttur - 01.10.1981, Blaðsíða 30

Gísla saga Súrssonar
og eðliskostir íslendinga
i.
Gísli Súrsson, uppreisnarmaðurinn og útlaginn
Með kvikmyndinni um Gísla Súrsson, — Útlaganum —, höfum við íslendingar í fyrsta skipti
fengið á þessu stórfenglega tjáningartæki nútímans kvikmynd, sem gefur nútímamönnum
rétta, djarfhuga og hvetjandi mynd af lífi, sem eitt sinnvar lifað hér, — persónuum, sem barist
hafa og brotið vandamál þess tíma til mergjar — og veitt þjóð vorri arf, sem enn lifir og berst í
blóði hennar, huga og sál.
Tækni öll og leiklist eru með ágætum og eiga þeir Ágúst Guðmundsson sem stjórnandi og
Arnar Jónsson í hlutverki Gísla ekki síst sérstakar þakkir skilið — og skal þarmeð ekki dregið úr
þeirri þakkarskuld, sem þjóðin stendur í við alla aðra aðila þessa listaverks.
En bestu íslendingasögurnar eins og Gísla
saga eru oss ekki aðeins bókmenntaarfur,
sem skipar þjóð vorri í fremsta sess með
helstu bókmenntaþjóðum heims. Eðli bestu
persónanna í þessum sögum gáfu þjóð vorri
líka siðferðilegan þrótt, arf, sem entist oss í
gegnum allar aldir kúgunarinnar og skipar
þessari fámennu þjóð sérstakan sess meðal
þjóða heims, meðan hún varðveitir þann arf í
lífi sínu jafnt sem list. — Því Gísla saga segir
oss frá fólki, sem lifði og háði sína baráttu í
lok 10. aldar, — hún er engin „lygisaga”, —
heldur frásögn snjallra ritara (,,tvær
gerðir”) af fólki, sem raunverulega lifði og
var búið þeim mannkostum — og göllum —
sem sagan greinir frá.
Við skulum ekki láta neina þá, sem ekki
þekkja eðliskosti þess fólks, sem enn lifði í
hugarheimi hins forna frjálsa ættarsamfé-
lags, villa okkur sýn í þessum efnum. Hin
snjöllu svör og ógleymanlegu ræður (— eins
og Einars Þveræings) bárust mann frá
manni, frá einni kynslóð til hinnar næstu hjá
því fólki, sem hvorki kunni að lesa né skrifa
og hafði því fádæma gott minni og frásögu-
og framsagnarlist að sama skapi.1
Gísla saga gefur oss innsýn í það þjóð-
félagsástand, sem ríkir í lok 10. aldar. Hinir
frjálsu menn, karlar sem konur, vilja ekki
una því að upp komi hér álíka höfðingjavald
— eða jafnvel konungsvald — og það, er
þeir eða forfeður þeirra höfðu risið gegn
með ferðinni út til íslands.
Eðliskostir hins frjálsa karls og konu birt-
ast hvað eftir annað í tilsvörum hinna ýmsu
sögu-persóna:
Gísli segir við Þorkel bróður sinn að skiln-
aði: ,,Nú þykist þú öllum fótum í jötu
standa og vera vinur margra höfðingja og
uggir nú ekki að þér; en ég er sekur og hefi ég
mikinn fjandskap margra manna; en það
kann ég þér að segja að þú munt fyrr drepinn
en ég. Og munum vér nú skilja og ver en vera
skyldi og sjást aldrei síðan, enn vita skaltu að
ekki myndi ég svo við þig gera.” (leturbr.
min)
206