Réttur - 01.10.1981, Blaðsíða 32

erlends konungsvalds, og fær allan þingheim
á sitt mál. Kjarninn í þeirri ræðu, er áreiðan-
lega sögulegur, hvort sem Snorri hefur
fegrað málfarið eða aukið við röksemdirnar.
En sem táknrænan fulltrúa þessarar aldar
frjálsra bænda mætti máske taka Auðunn
vestfirska, þann er gaf konungi gjafir sem
jafningi væri, — en þegar honum að lokinni
frægðarför var boðið að gerast háttsettur
hirðmaður Noregskonungs, afþakkaði hann
boðið. Kvaðst þurfa að halda heim til
íslands, til þess að sjá fyrir móður sinni fá-
tækri.
Dyggðir hins frjálsa manns endurspeglast
svo í íslenskunni, eins og R.K. Rask hefur
best skilgreint, að m.a.s. i kirkjunum var ís-
lenskan notuð, þegar ánauðugir bændur er-
lendis urðu að hlýða á óskiljanlega latínu, er
mengaði öll mál þeirra.
Þessi öld bændavaldsins verður ómetanleg
fyrir að festa í sessi þær dyggðir hins frjálsa
manns:4 manndóm, tryggð, höfðingjadirfsku
og fleira, sem móta síðan íslendingseðlið,
þannig að það lifir af undir fargi yfirstéttar-
ísaldanna, er á eftir komu — og sprettur
fram sem grænt gras undan snjó, er frjó-
sprotar erlendu hugsjóna- og listastefnanna
snerta hinn veika en frjóa gróður, sem aðeins
beið frjóvgunarinnar til að birta í allri sinni
dýrð það, sem í honum bjó.
III.
íslenskir eðliskostir
Baráttan varð hörð og fórnfrek að
varðveita manngildið allar aldir kúgunarinn-
ar — uns birti.
Látum að þessu sinni eitt skáld, Örn
Arnarson, gefa nokkra mynd af hvoru-
tveggja í ljóðabréfi hans til Guttorms Gutt-
ormssonar, Vestur-íslendingsins.
Fyrst myndin af kúguninni og uppreisn
hins kúgaða, en andlega frjálsa, manns, bar-
áttu hins besta í íslendingseðlinu við kvöl og
niðurlægingu.:
,,Og svo er til önnur saga,
sorgleg og endalaus,
um öreigans vonlausu varnir
í vök, sem að honum fraus,
um lemstraðar listamannsgáfur,
sem lyftu sér aldrei á flug,
um skáld, sem var tunguskorið.
Hver skilur þess orðlausa hug?
Það er beiskt, það er sárt, það er blóðugt,
hver brosir, sem athugar það,
hve allsleysi, sultur og seyra
gat sorfið þjóðinni að?
Því hlær okkur hugur í brjósti,
er hyllum við landnemans þor,
sem í uppreisn gegn arfgengu basli
steig útlagans þungu spor.
Síðan myndin af sigri íslendingsins og vart
munu önnur skáld hafa boðað trú sína af
meiri bjartsýni á að íslenskir eðliskostir muni
standast hverskyns raunir.
Þeir sýndu það svart á hvítu
með sönnun, er stendur gild,
að ætt vor stóð engum að baki
að atgervi, drengskap og snild
Og kraftaskáld Klettafjalla
þar kvað sín Hávamál,
sem aldalangt munu óma
í íslendinga sál.
Og lengi mun lifa í þeim glæðum,
sem landarnir fluttu um sæ.
Þeim íslensku eðliskostum
skal aldrei varpað á glæ.
Þótt djúpir séu Atlanzálar,
mun átthagaþránni stætt.
208