Réttur - 01.08.1986, Side 51

þessum kenningum gefa menn sér að auð-
valdskerfið, sem einkennist af samkeppni
milli fyrirtækja í einkaeign, búi yfir þeirri
innri náttúru að leita ávallt í jafnvægis- og
stöðugleikaástand ef samkeppni á mörk-
uðum er óheft. Þetta ástand leiðir til há-
marks afkasta eða framleiðslu og velsæld-
ar heildarinnar samkvæmt kenningunum.
Ef þetta velsældarástand er ekki fyrir
hendi, eins og á samdráttarskeiðum þegar
atvinnuleysi eykst og mikill hluti fram-
leiðslutækja stendur ónotaður í verk-
smiðjusölunum, þá skortir á að markaðs-
öflin og „frjáls samkeppni“ blómstri. At-
vinnuleysi, t.d. stafar af því að launþegar
verðleggja vinnu sína of hátt, því fjár-
festa atvinnurekendur ekki meðan gróð-
inn er hlutfallslega ónógur. Þannig hafa
launþegar skapað sér atvinnuleysið
sjálfir, atvinnuleysi er ávallt sjálfskapað
af hálfu launþega (þ.e. allt atvinnuleysi
umfram „eðlilegt atvinnuleysi“ sem stafar
af truflunum á mörkuðum eða tímabundn-
um breytingum). Atvinnuleysi sem sprett-
ur af grundvallarbreytingum á hagkerfinu
sjálfu eða vegna tækniþróunar rúmast því
ekki innan ramma kenninganna.
Þessar öldnu hagfræðikenningar hafa
löngum verið gagnrýndar fyrir óraunsæi.
Utan herbúða marxista eru kenningar
J.A. Schumpeters á 4. og 5. áratugnum
meðal skörpustu gagnrýni á forsendur ný-
klassískrar hagfræði eða „kreddu hag-
fræði“ eins og hún er gjarnan kölluð.
Samkvæmt kenningum Schumpeters eru
megineinkenni auðvaldskerfisins ekki
stöðugleiki heldur þvert á móti óstöðug-
leiki og ójafnvægi sem er innri forsenda
þeirra framfara og velsældar sem auð-
valdskerfið hefur skapað. Stöðugleika og
jafnvægi er sífellt raskað með framförum
í framleiðslutækni sem atvinnurekendur
skapa í skefjalausri leit þeirra að gróða.
Þegar ný tækni hefur sannað gildi sitt
breiðist hún út um hagkerfið og sam-
keppnin milli fyrirtækja eyðir smám sam-
an umframgróðanum sem upphafsfyrir-
tæki(n) skópu og síðan þau sem á eftir
komu áskotnaðist. Þetta ferli frá tækni-
nýjungum til útrýmingar umframgróðans
á sér stað á því tímabili þegar stefnir að
jafnvægi í atvinnugreininni eða hagkerf-
inu í heild ef tækninýjungar eru djúptæk-
ar og grundvallandi. Þetta ferli er jafn-
framt forsenda þeirra hagsveiflna sem
einkenna auðvaldskerfið og birtist í lang-
tímahagsveiflum sem grundvallast á djúp-
tækum tækninýjungum og hafa endað í
efnahagskreppum með 40-50 ára millibili
í sögu auðvaldskerfisins. Hagsveiflusaga
auðvaldskerfisins sést á línuritinu hér á
næstu síðu.
Auk þess að lýsa auðvaldskerfinu á ór-
aunsæjan hátt með því að gera ráð fyrir
innri tilhneigingu til stöðugleika, eru
kenningar ný-klassískrar hagfræði óraun-
sæjar í ljósi þeirrar ófullkomnu samkeppni
sem einkennir auðvaldskerfið á þessari
öld. Einn mikilvægasti þátturinn í þeim
framförum og þeirri efnahagslegu velsæld
sem auðvaldskerfið hefur skapað, er
framleiðniaukning sem grundvallast á
svokölluðu „lögmáli stærðarinnar“. Þetta
lögmál felur í sér að þeim mun mikilvirk-
ari sem framleiðslutæki og vélar eru og
þeim mun meira magn sem framleitt er af
tiltekinni vöru, — þeim mun ódýrari er
hver framleidd eining (lögmálið á sér þó
sín „efri mörk“). Ein afleiðing lögmálsins
er að hlutfallið milli launa og véla í l'jár-
festingum í framleiðslunni raskast um
leið og vélarnar verða afkastameiri. Önn-
ur afleiðing er að stöðugt erfiðara er fyrir
nýja aðila að koma inn á markaðinn og
taka þátt í samkeppninni því fjár-
163