Réttur - 01.08.1986, Blaðsíða 53

magnsþröskuldurinn hækkar. Þeim mun
hærri sem þessi þröskuldur er þeim mun
færri taka þátt í samkeppninni á mark-
aðnum ef hann stækkar ekki. Þegar þetta
gerist er ekki lengur hægt að tala um sam-
keppni í neinum venjulegum skilningi;
samkeppnin er ófullkomin, einokunarfyr-
irtæki geta mótað verðlagið, meira eða
minna óháð sveiflum í eftirspurn og
hreyfanleiki á markaðnum minnkar.
Nú á dögum þegar tæknin er stöðugt
mikilvægari í samkeppnisstöðu fyrirtækja
eru vísindi og rannsóknir æ stærri liður í
rekstri fyrirtækja. Þessi þróun hækkar
enn frekar fjármagnsþröskuldinn og hef-
ur leitt til þess að tækniþekking í heimin-
um er í dag einokuð af auðvaldsríkjunum
á Vesturlöndum og auðhringum sem eiga
rætur sínar að rekja þangað. Það fer að
jafnaði saman að þeim mun stærri sem
þessi liður er í rekstrinum, þeim mun
meiri er afraksturinn hlutfallslega.
„Tæknisamkeppni“ á heimsmælikvarða
leikur því grátt tæknilega vanþróuð ríki
þriðja heimsins og smáríki í Evrópu.
Utþensla fjölþjóðlegra auðhringa
Vesturlandabúar gera sér æ betur grein
fyrir veruleika ófullkominnar samkeppni
og fáræði auðhringa, enda hafa umsvif
fjölþjóðlegra auðhringa aukist hratt síðan
eftir seinni heimsstyrjöldina og ekki síst á
krepputímabilinu eftir 1970.
Sem dæmi um styrk auðhringa í efna-
hagslífi ríkja á Vesturlöndum má nefna
að 1977 voru yfir 36% af útflutningi
Bandaríkjanna til dótturfyrirtækja
bandarískra fyrirtækja erlendis. 48% alls
innflutnings í Bandaríkjunum kemur frá
fyrirtækjum scm bandarísk fyrirtæki eiga
eða eiga hlut í. Talið er af sérfræðingum
að í dag sé á milli 25-40% af heimsversl-
uninni í formi viðskipta milli fjölþjóð-
legra auðhringa og dótturfyrirtækja
þeirra. Talið er að á árinu 1972 hafi 15-
20% af heildarframleiðslunni í auðvalds-
ríkjum heimsins verið í höndum fjölþjóð-
legra fyrirtækja. 500 stærstu fyrirtækin í
heiminum ná inn tekjum sem eru yfir
15% af heildartekjum í heiminum í dag
(Sjá Mandel, Brett og Edwards).
Sterkari samkeppnisstaða stórfyrir-
tækja hefur þau áhrif að þau vaxa hraðar
en önnur fyrirtæki að jafnaði. Saman-
burður á hagvexti í upprunalöndum stór-
fyrirtækja og vexti þeirra sjálfra bendir til
að þetta sé rétt:
TAFLA 5.
Utþensla auðhringa
Vöxtur stærstu Vöxtur iönfram-
fjölþjóöafyrirtækjanna leiöslu aö
(velta stærstu fjölþjóö- ineöaltali
legu fyrirtækjanna (% á ári) (% á ári)
1957-77 1960-77
Japan 15 9
Frakkland 15 5
V.-Þýskaland 15 4
Bandaríkin 8 4
Bretland 8 2
Kanada 8 5
Heimild: C. Edwards og Droucopoulus í Capital
and Class No. 14, 1981.
í stuttu máli má segja að langtímaþró-
un auðvaldsbúskaparins grafi undan sam-
keppni og leiði til þess að sífellt stærri
hluti viðskipta í hagkerfinu einkennist af
því að sami aðili er bæði kaupandi og selj-
andi framleiðslunnar. Samhliða stækkun
fyrirtækjanna og auknu mikilvægi vísinda
og rannsókna fyrir auðmagnsupphleðsl-
una eykst mikilvægi yfirstjórnar fyrirtækj-
anna og markaðssetningar. Einokun eða
fáræði (þ.e. þegar fá fyrirtæki skipta mark-
aðnum á milli sín) í markaðssetningu er
sá þáttur sem mun veikja stöðu lítilla
fyrirtækja gagnvart stórum fyrirtækjum
og fjölþjóðafyrirtækjum þegar hin nýja
165