Réttur - 01.08.1986, Blaðsíða 55

hlutverk hagsmunasamtaka og ríkisvalds
breytist, ný störf og verkaskipting er inn-
leidd og ný neyslumynstur fæðast.
Endurfæðing auðvaldskerfisins í krepp-
unum er ekki sársaukalaus, hríðirnar eru
harðar og ekki alltaf ljóst hversu velskap-
að afkvæmið verður þótt ætternið sé
þekkt. Undanfari efnahagskreppunnar
gerir vart við sig í minnkandi gróða fyrir-
tækja í einstökum atvinnugreinum og
þessi þróun breiðist út um hagkerfið og
leiðir til lokunar fyrirtækja og gjaldþrota
ásamt auknu atvinnuleysi. Jafnframt
harðna stéttaátök og félagsleg vandamál
aukast.
í kreppunni eru fyrirtækin í örvæntingu
sinni tilbúnari en áður til að innleiða og
þróa tækninýjungar eða gera tilraunir með
tækni sem þegar er fram komin en hefur
ekki náð útbreiðslu. Hvort og hvenær
hjólin fara að snúast aftur og efnahagsleg
uppsveifla á sér stað er háð því hversu
grundvallandi tækninýjungarnar eru eða
m.ö.o. hvort þær eru þess eðlis að geta
skapað nýjar atvinnugreinar og ný fram-
leiðslu- og þjónustusvið í tengslum við
hinar nýju grundvallaratvinnugreinar og
geti.þannig haft „margföldunaráhrif“ í
hagkerfinu.
Hvenær uppsveifla verður er háð því
hversu hratt vitneskja um nýja grundvall-
artækni breiðist út, trú atvinnurekenda á
gróðamöguleika tækninnar og almennum
skilyrðum í hagkerfinu fyrir auðmagns-
upphleðslu (sem mótar „fjárfestinga-
hneigð“ atvinnurekenda), ný sjónarmið
á sviði verkfræði og hönnunar, umfangs-
miklar fjárfestingar af hálfu hins opinbera
á sviði menntunar, samgöngu- og fjar-
skipta. Pá má nefna rannsókna- og þró-
unarstarfsemi á vegum ríkisvaldsins (sem
því miður hefur gjarnan verið á sviði
hergagnaframleiðslu og tengst hervæð-
ingu þjóða eins og gerðist í kreppunni á
ljórða áratugnum) og aðstoð ríkisins við
fyrirtæki í formi áhættufjármagns. Loks á
sér stað aðlögun launþega að hinni nýju
tækni en andstaða þeirra gegn tækninni
getur skipt sköpum um hraða útbreiðslu
hennar.
Hagsveiflan frá kreppu fjórða
áratugarins til kreppu samtímans
Nú á dögum eru kenningar Schumpet-
ers viðurkenndar enda hafa hagsögulegar
rannsóknir ný-schumpeterista á undan-
förnum árum sýnt fram á ótvíræða tilveru
langtíma hagsveiflna og mikilvægi tækni-
þróunar í langtíma hagsveiflum (sjá t.d.
Clark/Freeman/Soete, Perez og van
Duijn). í stuttu máli má segja að megin-
drættir hagsveiflunnar frá kreppu fjórða
áratugarins til kreppu samtímans sem
hófst undir lok sjöunda áratugarins hafi
verið þessir:
1) I kreppunni á fjórða áratugnum,
heimsstyrjöldinni og fasismanum var
andstaða verkafólks gegn færibanda-
tækni brotin á bak aftur. Þessi tækni
hafði þegar náð umtalsverðri útbreiðslu
síðan um og eftir aldamótin í Banda-
ríkjunum þar sem verkalýðshreyfingin
hefur ávallt verið veik. í Evrópu var
styrkleiki verkalýðshreyfingarinnar
meiri og hún var andvíg þessari tækni
enda fylgdu henni umfangsmiklar
breytingar á skipulagi vinnunnar, þ.e.
svokallað „tayloríkst vinnuskipulag"
sem felur í sér skýran valdapýramída
innan fyrirtækjanna, einhæf störf við
færibandið, akkorðslaunakerfi og úr-
eldingu alhliða verkþekkingar iðn-
verkafólks. Hin tayloríska tækni leiddi
þó til mikillar framleiðniaukningar og
því um leið til lækkunar vöruverðs og
167