Réttur - 01.08.1986, Side 56

þá hækkunar raunlauna þegar til lengri
tíma er litið;
2) Önnur meginforsenda uppsveiflunnar
sem kom í kjölfarið á Heimskrepp-
unni miklu var stórlækkað orkuverð
sem bæði var forsenda fjöldafram-
leiðslu taylorismans og fjöldaneyslu.
Undirstaðan var lækkun olíuverðs og
rafmagnsverðs. Ódýr olía frá Mexíkó,
Venesúela og arabaríkjunum skipti
sköpum. Olíuverð á heimsmarkaði
lækkaði úr 1,35 dollar fyrir tunnuna að
meðaltali á tímabilinu 1926-30 í 0,83
dollara 1931-35. í Bandaríkjunum
lækkaði raforkuverð að raunvirði um
31% á tímabilinu 1902-28. Þessi þró-
un var einkennandi á Vesturlöndum
eftir seinni heimsstyrjöldina;
3) Hin ódýra orka var forsenda hinnar
orkufreku færibandaframleiðslu og
orkufrekrar efnaframleiðslu sem þró-
aðist hratt á eftirstríðsárunum. En
hún var einnig forsenda útbreiðslu
orkufrekrar neyslu sem einkum var í
formi útbreiðslu einkabílsins og
„hvítra neysluvara" eða heimilistækja.
Nýir markaðir og ný tækni leiddu ein-
nig til „margföldunaráhrifa“ því nýjar
þjónustu- og framleiðslugreinar
tengdar þeim sköpuðu ný atvinnutæki-
færi og tímabilið eftir seinni heims-
styrjöldina einkenndist af hlutfallslega
miklum gróða fyrirtækja, hækkandi
raunlaunum og lágmarks atvinnuleysi;
4) Arðrán Vesturlanda og auðhringa
þeirra á fyrrverandi nýlendum í þró-
unarlöndunum var einnig mikilvæg
forsenda þenslunnar á Vesturlöndum
eftir seinni heimsstyrjöldina. Þetta
arðrán var byggt á ný-nýlendustefn-
unni og var annars vegar í formi lang-
tíma ójafnra viðskiptakjara — eða
m.ö.o. verð framleiðslu landa þriðja
heimsins hækkaði ekki jafn hratt og
verð þeirra iðnaðarvara sem þau fluttu
inn frá iðnríkjum Vesturlanda — og
hins vegar í formi gróða vestrænna
fjölþjóðafyrirtækja. Á tímabilinu
1951-66 runnu t.d. 26.4 milljarðar
Bandaríkjadala frá Rómönsku-Amer-
íku til Vesturlanda í formi ójafnra við-
skiptakjara, en það var helmingi hærri
upphæð en sá gróði sem vestræn fyrir-
tæki numu á brott (Mandel);
5) Þensluskeiðið náði sínu hámarki á
seinni hluta sjöunda áratugarins þegar
dró úr útbreiðslu hinnar nýju tækni og
margföldunaráhrifum í efnahagslíf-
inu. Um leið komu fram frjóangar
þeirrar framtíðartækni sem verður
forsenda væntanlegrar, nýrrar upp-
sveiflu á tíunda áratugnum, þ.e. tölvu-,
fjarskipta- og líftækni. Þegar þenslu-
skeiðið og útbreiðsla hinnar nýju
tækni hafði náð hámarki harðnaði
samkeppnin jafnt á heimamarkaði
sem heimsmarkaði og gróðahlutfall
fyrirtækjanna tók að lækka. Rann-
sóknir og þróunarstarfsemi urðu nú
stöðugt mikilvægari í samkeppni fyrir-
tækjanna en beindust í stöðugt ríkari
mæli að þróun framleiðslutækni sem
jók framleiðni þeirrar framleiðslu sem
þegar var fyrir hendi (Rothwell/
Zegweld). Þar sem tækninýjungar
bættu framleiðsluferlið í verksmiðjun-
um en sköpuðu ekki ný grundvallandi
framleiðslusvið og alurðir, urðu þær
ekki til þess að skapa nýtt þensluskeið
og nýja möguleika fyrir auðmagns-
upphleðslu fyrirtækjanna;
6) Verkalýðshreyfing Vesturlanda, sér-
staklega Evrópu, var sterk í lok
heimsstyrjaldarinnar, enda hafði sam-
starf atvinnurekenda og ríkisvalds við
hana verið mikilvægt í ríkjum Banda-
168