Réttur - 01.08.1986, Blaðsíða 57

lagsmanna í stríðinu og hreyfingar
kommúnista og sósíal-demókrata voru
sterkar í ríkjum fasismans eftir lok
heimsstyrjaldarinnar. Þessi staða
neyddi atvinnurekendur og ríkisvald
til samstarfs við verkalýðshreyfing-
una. Hlutverk verkalýðsforystunnar
varð að halda launakröfum innan
„skynsamlegra“ marka eða m.ö.o. að
halda launahækkunum innan ramma
framleiðniaukningar í iðnaðinum og
tryggja fyrirtækjunum þannig lág-
marksgróða sem þau sættu sig við mið-
að við það sem gerðist á (heims)mark-
aðnum. í staðinn fengu launþega-
hreyfingarnar aukin völd í stjórnkerfi
stéttasamvinnunnar, blandað hagkerfi
og velferðarkerfi sem þandist út með
tímanum. En þetta stéttasamvinnu-
kerfi grundvallaðist á því að fram-
leiðniaukning og þensla væri til staðar
og það hrundi því á áttunda áratugn-
um þegar þær forsendur voru ekki
lengur fyrir hendi. Ástæðan var sú að
annars vegar hafa laun tilhneigingu til
að breytast aðeins til hækkunar og
mjög erfitt er að ná fram launalækk-
unum. Þessi tilhneiging launabreyt-
inga stafar af styrkleika launþega-
hreyfinganna og hinnar almennu hug-
myndafræði launþega um réttlát laun
eins og minnst var á hér að framan.
Hins vegar hrundi stéttasamvinnu-
kerfið vegna styrkleika einokunarauð-
hringa sem gerir þeim kleift að tryggja
sér nægilegan gróða með því að lækka
ekki vöruverð í samræmi við minnk-
andi eftirspurn. Við þessar aðstæður
tók auðvaldskreppan á sig mynd
„stöðnunarverðbólgu“, eða m.ö.o.
aukið atvinnuleysi fór saman með
aukinni verðbólgu. Ólíkt kreppum á
fyrri tímaskeiðum auðvaldskerfisins
urðu fyrirtækin ekki eins auðveldlega
gjaldþrota sem leiddi til þess að fram-
leiðslutæki lækkuðu í verði og fram-
leiðslan gat hafist að nýju með þolan-
legu gróðahlutfalli enda lækkuðu laun
einnig samfara auknu atvinnuleysi
kreppunnar. Hinar keynesísku ríkis-
stjórnir reyndu að draga úr hagsveifl-
um með auknum ríkisumsvifum en
þar sem staða einokunarauðhringa
styrktist stöðugt og stöðugt meira fjár-
magn þurfti til að auka framleiðnina (í
samræmi við lögmál stærðarinnar) og
vegna þess að ríkisumsvifin beindust
einkum að aukinni „sóunarfram-
leiðslu“ (þ.e. hergagnaframleiðslu og
geimferðaáætlanir) minnkaði framboð
framleiðslutækja sem hefðu verið á
markaðnum og leiddi til þess að fram-
leiðslutæki lækkuðu enn síður í verði í
kreppunni — þurftu ríkisumsvifin að
aukast hlutfallslega stöðugt meira og
með auknum ríkisumsvifum jókst
verðbólgan án þess að draga úr at-
vinnuleysi enda tóku ríkisaðgerðirnar
ekki á sjálfu meini kreppunnar, þ.e.
uppþornun gróðamöguleika þeirra
tæknikerfa sem ólu af sér þensluskeið-
ið eftir seinni heimsstyrjöldina. (Þess
ber að sjálfsögðu að geta að leitin að
nýrri grundvallartækni er harla erfið
vegna sjálfræði vísinda og tækniþró-
unar en á það verður að leggja áherslu
að þær tækninýjungar sem koma fram
á sviði sóunarframleiðslunnar auð-
velda þessa leit ekki í sama hlutfalli og
það fjármagn sem lagt er í aukna só-
unarframleiðslu, þarna er ekki beint
samband á milli).
Línuritið á næstu síðu sýnir þróun
gróðahlutfallsins hjá vestrænum fyrir-
tækjum á síðustu áratugum.
169