Morgunblaðið - 09.04.2006, Qupperneq 16

16 SUNNUDAGUR 9. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
flýta rannsóknum og stytta meðferð-
artímann verulega. Hann leggur þó
áherslu á að alvarlegustu ofbeldis-
brotin njóti forgangs og séu unnin
eins fljótt og mögulegt er.
Mildari leið fyrir þolendur?
Það getur verið viðkvæmt mál fyrir
þolendur að kæra árásarmenn sína,
enda getur vaknað ótti um hefndar-
aðgerðir. Karl Steinar veltir því þess
vegna upp hvort lögregla eigi að taka
í ríkari mæli frumkvæði að því að
kæra. „Það er mildari leið fyrir þol-
endur líkamsárása, því þá er málið
ekki hjá þeim. Þeir eru vitni en ekki
kærendur.“
Og fleiri vangaveltur eru uppi. Þau
gagnrýnissjónarmið hafa komið fram
að misræmi sé í því hversu hart dóm-
stólar taki á fíkniefna- og auðgunar-
brotum, en vægt á ofbeldisbrotum.
Hörður tekur undir þá gagnrýni.
„Réttarkerfið hefur það hlutverk að
draga menn til ábyrgðar fyrir afbrot
sem framin eru,“ segir hann.
„Líkamsárás er alvarlegt afbrot og
gerendur bera bæði refsi- og bóta-
ábyrgð. Maður hlýtur að velta því
fyrir sér hvort hugsanlega eigi að
vera þyngri refsing fyrir algjörlega
tilefnislausa líkamsárás. Það hljóta að
teljast alvarlegustu brotin að ráðist
sé á saklaust fólk og það beitt ofbeldi.
Það horfir strax öðruvísi við ef tveir
menn slást, því þá endar það alltaf
með því að annar lendir undir og þá
er jafnvel kært til lögreglu. En það er
grundvallarmunur á því og þegar fólk
er lamið án tilefnis og situr kannski
uppi með varanlegan skaða á heilsu.“
fast staðsettan bíl með takmarkaða
yfirsýn eða bíla sem eru virkir í eft-
irliti. Ég hallast að seinni kostinum,
en á því eru skiptar skoðanir og ekk-
ert fast í hendi í þeim efnum.“
Styttri meðferðartími mála
Á síðustu árum hefur ýmislegt
unnist sem miðar að bættri réttar-
stöðu þolenda líkamsárása, að sögn
Boga Nilssonar ríkissaksóknara. Á
það einkum við um ákvæði laga um
ríkisábyrgð á bótagreiðslum, ákvæði
um réttargæslumenn og ákvæði um
rétt brotaþola til upplýsinga um
stöðu og framgang máls í réttar-
vörslukerfinu. „Líklega er mikilvæg-
ast fyrir brotaþola að málið sem um
ræðir upplýsist. Í því efni skiptir
miklu að vel sé haldið á rannsókn í
upphafi, að skýrslutökur fari fram án
undandráttar og að leiðbeiningar sem
gefnar hafa verið út um málshraða
séu í heiðri hafðar.“
Bogi segir að tímann sem líður áð-
ur en mál er lagt fyrir dóm þurfi að
stytta. Á hann þar við tímann sem fer
í meðferð sakamála hjá lögreglu og
ákæruvaldi. Í leiðbeiningum frá emb-
ætti ríkissaksóknara kemur fram að
stuttur meðferðartími sé afar mikil-
vægur í líkamsárásarmálum sem oft
byggjast eingöngu á framburðum að-
ila máls og sjónarvotta, ef einhverjir
hafa verið.
Meðalmeðferðartími ofbeldismála í
rannsókn hjá lögreglu er 4 til 5 mán-
uðir, en liðið getur hálft ár áður en
rannsókn hefst á málum sem ekki eru
í forgangi, sem er tvöfalt lengri tími
en ríkissaksóknari mælir fyrir um.
Er það vegna mikils málafjölda, en
Hörður, segir að átak sé í gangi að
Morgunblaðið/Eggert
Maður gerir sig líklegan til að efna til handalögmála í miðborg Reykjavíkur.
pebl@mbl.is
Ung og fjörleg stúlka sestgegnt blaðamanni á kaffi-húsi og pantar heitt súkku-
laði. Hún er 21 árs, fædd og uppal-
in í Vestmannaeyjum. Hún á eftir
rúma önn í stúdentspróf, en tók
sér hlé frá námi og er að vinna í
verslun. Hún kýs að láta ekki nafns
síns getið.
Það er stutt í hláturinn hjá þess-
ari geðþekku stúlku. En það kunna
ekki allir að meta. Laugardags-
kvöldið 14. janúar síðastliðinn var
hún á skemmtistaðnum Zoo Bar í
miðbæ Reykjavíkur og varð fyrir
tilefnislausri líkamsárás.
„Ég tók eftir því að maður sem
stóð upp úr sófa rak sig í bjór-
glasið og sullaði yfir sig. Ég bara
hló. Það var nóg til þess að ég fékk
bjórglasið í andlitið.“
– Þekktirðu til mannsins?
„Nei, ég hafði aldrei séð hann
áður.“
– Áttaðirðu þig strax á því hvað
hafði gerst?
„Nei, ég fór ekki á slysadeildina
fyrr en á mánudeginum. Þá var
það til að fá áverkavottorð. Ég var
lengi að átta mig á því hvað hefði
gerst. Mér fannst þetta ekki vera
eins mikið mál og það reyndist
vera. Ég fann ekkert til, enda hafði
ég sem betur fer fengið mér bjór
sjálf. Fimm tennur brotnuðu og
það fóru glerbrot í vörina og háls-
inn. Einhver dró þau úr mér á
staðnum. Auðvitað var það kjána-
skapur að fara ekki strax á slysa-
deildina og hringja á lögregluna.
En maður er ekki vanur að lenda í
svona aðstæðum.“
– Hvernig líður þér á sálinni eft-
ir þetta?
„Ég er algjört hörkutól,“ segir
hún og hlær. „Maður á eftir að
lenda í ýmsum hrakförum á lífsleið-
inni og það þýðir ekkert að taka
það of nærri sér. En ég var eins og
glæpamaður í framan lengi á eftir.
Og auðvitað verður maður reiður.
Af hverju þurfti þetta að gerast!?
Það sem ég velti þó aðallega fyrir
mér eru tennurnar mínar. Þær
koma ekkert aftur, gróa ekkert.
Þegar ég var krakki fór ég í tann-
réttingar og nú er öll þessi mikla
fyrirhöfn unnin fyrir gýg.“
– Hefurðu farið út á lífið eftir
þetta?
„Nei, ég hef ekki gert það. Að
hluta til vegna þessa atburðar. Ís-
land er svo lítið að maður heldur
að það komi ekkert fyrir sig. Svo
þegar það gerist er manni auðvit-
að brugðið.“
Bjórglas brotið á andliti ungrar stúlku
Einhver dró glerbrotin úr mér
K
omum á bráða- og slysadeild
hefur fjölgað um 10% á milli
ára undanfarið og komum
vegna áverka af völdum of-
beldis hefur fjölgað í samræmi við það,
að sögn Ófeigs Tryggva Þorgeirssonar,
yfirlæknis á bráða- og slysadeild Land-
spítala Háskólasjúkrahúss. „Aukning á
ofbeldisáverkum var mest áberandi ár-
ið 2000, en síðan þá hefur hún staðið í
stað. Þetta er athyglisvert í ljósi um-
ræðunnar um opnunartíma vínveit-
ingastaða sem breyttist árið 2003.“
Andlitið viðkvæmt
Þegar Ófeigur er beðinn um að
leggja mat á hvort ofbeldið sé orðið
grófara en áður, þá segir hann að
starfsfólk deildarinnar sé orðið meðvit-
aðra um ofbeldi í samfélaginu. „Okkur
finnst ofbeldið alvarlegra en áður.
Hegðun sjúklinga á deildinni er taum-
lausari sem endurspeglar kannski
aukna notkun annarra vímuefna en
áfengis. Ég held að reynsla bráða-
móttöku geðdeildar færi stoðir undir
þetta en mér skilst að hnífaburður
skjólstæðinga sé vaxandi vandamál
þar.“
– Er til minniháttar líkamsárás?
„Ég fæ hingað 10 ára gamlan dreng
sem varð fyrir aðkasti á skólalóð. Ef til
vill var hann kýldur og sparkað í hann af
dreng sem er einum, tveim eða þrem
bekkjum fyrir ofan hann. Hann er jafn
illa kominn andlega og 33 ára sjómaður
sem er laminn í þriðja skipti.“
– Þannig að það er ekki saklaust að
heilsa að sjómannasið?
„Nei, það er alltaf jafn alvarlegur
glæpur, hvar sem hann gerist. Og van-
mat er gífurlegt á andlegum eft-
irköstum eða áverkum. Það getur orðið
varanleg breyting á tilfinningum fólks,
líðan og frammistöðu í vinnu eftir
svona atburð.
Við sjáum líka oft varanlegan líkams-
skaða eftir slíkar árásir. Það sem verður
fyrir þessum hnúum, sem þá brotna
gjarnan, er andlitið, sem getur þýtt
augn- og kinnskaði og að tennur fljúgi.
Andlitið er afar viðkvæmur líkamshluti,
þar er mikið af skynfærum, taugum og
þjáningin mikil sem fylgir. Þannig að það
er ekki til neitt sem heitir minniháttar
ofbeldi.“
Mörg birtingarform ofbeldis
– Síðan erum við að sjá dauðsföll eft-
ir eitt högg í andlit?
„Það má ekki gleyma að höfuðið
hangir á hálsinum. Höfuðið er þungt og
hvílir á litlum líkamshluta, sem er háls-
inn, og þar er mænan í miðjunni, þannig
að margt getur farið úrskeiðis. Þess
vegna er þetta lífshættulegt.“
– Allt er þetta ofbeldi?
„Ofbeldi ber að líta mjög alvarlegum
augum, hvort sem það byrjar sem
stríðni í skóla eða kjaftshögg á bar í
Mosfellsbæ. Þetta er inni í sama ramm-
anum. Það sem byrjar í skóla mjög
snemma á lífsleiðinni er nákvæmlega
það sama og er uppi á teningnum í mið-
borginni um helgar. Ég er hættur að
nota orðið einelti og nota bara orðið of-
beldi. Birtingarform þess er einelti í
skólum. Í mörgum tilfellum höfum við
séð mjög grófar árásir úr barnadeildum
grunnskóla, þar sem einelti hefur verið
undanfari.“
– Á hvaða tímum er mest um of-
beldi?
„Það er langmest áberandi þegar
skemmtanahald stendur yfir og fólk er
að neyta áfengis eða annarra lyfja. Það
er klárlega bundið við helgar, mán-
aðamót og helgidaga. Síðan er ákveðið
grunnofbeldi, sem á sér staða óháð tíma
dags, t.d. heimilisofbeldi eða skólaofbeldi.
En ofbeldið er mest á nóttunni og á
sunnudagsmorgnum er ástandið lang-
samlega verst, þá kemur fólk með mjög
slæma áverka eftir ofbeldi næturinnar.“
Meira um örvandi lyf
– Hafið þið verið að fá til ykkar fórn-
arlömb þar sem um hálfgerðar pynt-
ingar hefur verið að ræða?
„Já, við höfum verið að sjá þannig til-
felli. En þau hverfa svolítið inn í það of-
beldi sem fylgir áfengi og neyslu eitur-
lyfja. Við fáum þau tilfelli sem eru í
alvarlegri kantinum. Þetta er ekki al-
gengt, en ég hugsa að við sjáum ekki
nema toppinn af ísjakanum. En ég man
ekki eftir slíkum tilfellum í nokkuð lang-
an tíma, þó að maður heyri af slíkum
atburðum í fréttum.“
– Verðið þið vör við mikla hræðslu?
„Ég held að fólk verði alltaf jafn mikið
eftir sig, hvort sem það verður fyrir
heimilisofbeldi, skólaofbeldi eða öðru
ofbeldi. Hræðsla er gríðarlega stór
þáttur í viðbrögðum fólks sem orðið
hefur fyrir árás. Þá er alveg sama hvort
það er allsgáð, drukkið eða undir áhrif-
um lyfja.“
– Hefur tíðarandinn breyst?
„Ég var aðstoðarlæknir á slysadeild
fyrir 16 árum. Þá vorum við að fá til okk-
ar nefbrotið fólk sem hafði fengið ösku-
bakka í andlitið. En fólk er orðið meðvit-
aðra í umræðunni um eiturlyf og
fylgikvilla þeirra. Þetta er angi af nú-
tímavæðingu samfélagsins. Umræðan
um klámhyggju hangir á sömu spýtu.
Fyrir sextán árum var kannski minna
um örvandi efni, en þá var umræðan
líka minni. Þá var fólk að koma úr sólar-
landaferðum og ekkert athugavert við
að mamma og pabbi væru full í flugvél-
inni. Nú er viðhorfið annað og slíkt
myndi teljast skammarlegt. Við erum
orðin meðvitaðri og samfélagið nútíma-
væddara. Það endurspeglast í um-
ræðunni; við erum hætt að sætta okkur
við ofbeldi, hvort sem það eru líkams-
árásir eða einelti. Við látum ekki bjóða
okkur það. Þjóðfélagið á ekki að líða
svona hegðun.“
Ófeigur Tryggvi Þorgeirsson, yfirlæknir á bráða- og slysadeild LSH
Ofbeldið alvarlegra en áður
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Ófeigur Tryggvi Þorgeirsson
!"
!#
!
!
!
"
#








  
 
 
 

   




!
!

"
#




"


"
!



Það er notaleg fjölskyldustundá heimili Árna Hannessonarí Garðabæ. Eiginkona hans,
Anna María Emilsdóttir, er inni í
stofu að taka til gögn fyrir skatt-
framtalið, börnin farin að sofa og
við fáum okkur te í eldhúsinu.
Árni er 41 árs pípulagn-
ingamaður sem segist hafa orðið
fyrir líkamsárás fyrir utan Næsta
bar 7. ágúst árið 1999. Engin vitni
voru að árásinni og hann fær ekki
greiddar bætur vegna ákvörðunar
bótanefndar, sem telur hann ekki
geta fært sönnur á að hún hafi átt
sér stað, að öðru leyti en því að
benda á líkamlega áverka.
Hann höfðaði mál gegn íslenska
ríkinu vegna ákvörðunar bóta-
nefndar um að hafna bótagreiðslu
til hans, en tapaði því fyrir Hér-
aðsdómi. Málinu var áfrýjað til
Hæstaréttar og verður tekið fyrir
í Hæstarétti 24. apríl næstkom-
andi.
„Ég var að koma úr Þjóðleik-
húskjallaranum og var á leið heim
rétt eftir miðnætti vegna þess að
ég þurfti að vinna við sum-
arbústað í Borgarfirði daginn eft-
ir. Ég hafði þess vegna drukkið
hóflega þetta kvöld. Þegar ég
gekk upp Ingólfsstræti var stokk-
ið aftan á mig. Ég fór í götuna og
náði að snúa gaurinn af mér, en
fékk þá spark í höfuðið og rot-
aðist. Síðan man ég bara eftir mér
á spítala.“
– Og hverjir voru áverkarnir?
„Ég nefbrotnaði. Það stútaðist
nefið og ég hruflaðist á enninu. Ég
var líka aumur á eftir og þurfti að
fara í nudd vikulega í nokkurn
tíma á eftir. Nefið var lagað og
gekk það vel að því er virtist, en
svo kom í ljós að það flautaði.
Þannig að ég þurfti að fara í aðra
nefaðgerð. Eins og þetta er nú
gott!“
– Og þú hefur enn ekki jafnað
þig.
„Nei, þetta var mikill slinkur á
höfuðið, þannig að ég fékk áverka
á háls og herðar. Enda var ég eins
og aumingi fyrst á eftir. Ég fór
samt að vinna fljótlega en vinnu-
dagurinn varð styttri. Og ég missti
að miklu leyti lyktarskynið – sem
er kannski kostur fyrir pípara,“
segir hann og kímir.
– Og hvernig líður þér á sálinni?
„Þetta kom stundum upp í huga
manns og manni stóð ekki alveg á
sama. En það er svo langt síðan.
Maður fer ekkert niður í bæ hvort
sem er.“
– Hvað finnst þér um að það sé
vefengt að þú hafir orðið fyrir lík-
amsárás?
„Þeir sögðu að ég hefði gert
þetta sjálfur, dottið eða eitthvað.
Það voru engin vitni, en menn sáu
mig út um gluggann á barnum
liggjandi rotaðan á götunni. Fyrst
ætlaði ég ekki að gera neitt, en svo
ákvað ég að láta ekki bjóða mér
þetta. Ég veit betur. Enda hefði ég
ekki getað dottið svona illa á
hnakkann og nefbrotnað um leið.“
Bótanefnd vefengir að Árni Hannesson hafi orðið fyrir líkamsárás
Síðan man ég bara
eftir mér á spítala
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Árni Hannesson