Morgunblaðið - 09.04.2006, Side 46

46 SUNNUDAGUR 9. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Landsala, menningarhelgi,Keflavíkurgöngur! Þessiorð hafa ekki heyrst ára-tugum saman og ríma þvíengan veginn við reynslu-
heim Íslendinga undir fertugu. Þeim
var ég eiginlega sjálf búin að gleyma
en skyndilega laust þeim niður þegar
Bandaríkjamenn ákváðu að draga til
baka leifarnar af
herliði sínu á Mið-
nesheiði og þótti
litlum tíðindum
sæta. Þá rifjuðust
upp alvöruþung
spor undir íslenskum fána til að mót-
mæla gerspilltum stjórnvöldum sem
selt höfðu landið mitt valdasjúku
stórveldi og óprúttnu innrásarliði í
menningarhelgi forfeðra minna.
Í spegli tímans virðist þessi hug-
myndaheimur heldur fáránlegur en
mér var hann rammasta alvara og
einnig virtum listamönnum sem túlk-
uðu hann í bundnu máli og mergj-
uðum ræðum. Málefnin virtust ekki
síst brenna á stjórnmálamönnum
sem smám saman komust hér til
æðstu valda en án þess blaka við
bandaríska hernum, án þess að
kaupa aftur landið sem hafði verið
selt og víggirða síðan menning-
arhelgina. Hvers vegna sneru þeir
við blaðinu? Ef til vill var ástæðan sú
að þeir vildu ekki binda enda á lang-
þráða stjórnarsetu með því að grípa
til aðgerða sem nutu takmarkaðs
fylgis. En kannski var það bara
mergurinn málsins að landið hafði
aldrei verið selt og hugtakið menn-
ingarhelgi marklaust orðskrípi sem
helst átti sér hliðstæðu í illræmdri
skoðanakúgun austan járntjalds.
Á þessum dögum æsku og sakleys-
is studdi ég líka heilshugar þá sem
börðust gegn virkjun í Þjórsá og
stóriðju í Straumsvík. Var það ekki
glapræði að virkja séríslensk fallvötn
til að veita þeim á myllu alþjóðlegra
auðhringa? Að sjálfsögðu áttu þau að
renna óhindrað til sjávar því að ekki
mátti spilla náttúrunni fremur en
hreinlífri þjóð með óæskilegum
menningaráhrifum. Hún verðskuld-
aði betra hlutskipti en að þræla fyrir
erlendra auðjöfra í andlausum,
mengandi verksmiðjum. En þegar
vinstri stjórnirnar mínar komust til
valda upp úr 1970 virtust slík heit
einnig gleymd og grafin og við höfum
nú fyrir satt að þessir auvirðilegu
vinnustaðir hafi skapað festu í at-
vinnulífinu, verið eftirsóttir meðal
starfsfólks og reynst þjóðarbúinu
hagstæðir.
Nú spyrja kannski einhverjir hver
sé tilgangurinn með því að rifja upp
atburðarás sem flestum er gleymd
eins og hugtökin sem vísað var til hér
í upphafi. Tekið skal fram að tilgang-
urinn er ekki sá að hvetja til stórauk-
inna virkjana, náttúruspjalla og
mengunar og því síður að leggja lóð á
vogarskálar hins alþjóðlega kapítal-
isma og lýsa yfir stuðningi við stríðið
í Írak. Hins vegar er ástæða til að
benda á hversu mjög opinber um-
ræða á Íslandi einkennist enn af
marklausu orðagjálfri og fullyrð-
ingum sem standast illa þegar á
hólminn er komið. Skemmst er að
minnast allra þeirra gífuryrða sem
fallið hafa út af þjónkun við Banda-
ríkjamenn, einkavæðingu ríkisfyr-
irtækja, svimandi starfslokasamn-
ingum og nú síðast af vatnalaga-
frumvarpi sem almenningi tókst illa
að fá botn í.
Hefur þá ekkert breyst frá tímum
landsölu og menningarhelgi? Raunar
er það nú svo. Þegar heitt var í kol-
unum gátu stóryrðin hvatt til at-
hafna. Menn sprengdu upp stíflur í
krafti náttúruverndar og gengu sig
upp að hnjám til að mótmæla þegar
þeir töldu sér misboðið. Nú hvína ví-
gorðin fyrir daufum eyrum eða fólk
snýr sér á hina hliðina til að borga af
jeppanum og tryggja sér góða páska-
ferð. Vitræn þjóðfélagsumræða ligg-
ur í láginni sem fyrr. Fyrir skömmu
skrifaði samt ungur rithöfundur at-
hyglisverða bók, þar sem hann dreg-
ur í efa gagnsemi virkjana og stór-
iðju. Ég missti áhugann á henni
þegar ég las í ritdómi að þar hefði nú-
verandi iðnaðarráðherra verið reist
níðstöng!
Landsala, menningarhelgi og níðstöng
HUGSAÐ
UPPHÁTT
Guðrún Egilson
Þetta er orðið skrítið þjóð-félag hvar öfgarnar út ogsuður og upp og niðurríða ekki við einteyming,sumt á vettvangi má telja
á heimsmælikvarða um markaðs-
setningu, annað afskipt. Til um-
hugsunar að á dögunum var dreift
tískuriti sem í flokki slíkra stendur í
engu að baki hinna glæsilegustu er-
lendis. Og hvað útlitshönnun og lit-
prentun snertir, litlu síðri amerísk-
um tísku- og listtímaritum, sem að
sjálfsögðu má vera rós í hnappagat
viðkomandi. Um að ræða tímaritið
Smáralind sem hermir af vortísk-
unni og gjafavörum ýmiss konar í
tilefni fermingafársins kringum
páska, en hvað varðar þá sérstöku
helgiathöfn endurnýjaðs skírnar-
heitis er risinn stóriðnaður sem
bólgnar út með ári hverju. Engan
veginn til umfjöllunar hér en til hins
má líta hve óralangt við eigum í
skipulega markaðssetningu mynd-
listar svo hún nái út til þjóðarinnar
allrar, gagnist fleirum en þröngum
hópi innvígðra. Um leið má vísa til
þess að ekki þarf neina stórviðburði
til að aðrar þjóðir rækti sinn garð
um hlutlæga og gagnsæja miðlun
myndlistar með útgáfu listaverka-
bóka og tímarita ásamt sérútgáfum
í dagblaðaformi. Hér átt við al-
mennan fróðleik, sem nýtist hinum
breiða fjölda, helst ótruflaðan af
hlutdrægni í formi rétttrúnaðar vin-
áttu, tengsla og stjórnmálaskoðana.
Samt víða pottur brotinn og verður
sýnu afdrifaríkast í hinum smærri
og óþroskaðri þjóðfélögum.
Í þeim fáu tilvikum að listtímarit
hafi verið gefin út hér á landi, hefur
verið um sérstaka hagsmunahópa
að ræða sem voru að ota sínum tota
sem skal alls ekki lastað, en iðulega
voru þau sterklega lituð pólitík. En
bækur tímarit og blöð sem fjalla
vítt og breitt um vettvanginn og
láta lesendur um að mynda sér
skoðanir hins vegar fágæti. Þegar
við bætist að menntakerfið hefur
brugðist hvað varðar hlutlæg og
upplýsandi námsgögn um þróun ís-
lenskrar myndlistar og sjónmennta
almennt er ekki við góðu að búast
eins og glögglega hefur komið fram
í spurningakeppnum framhaldsskól-
anna, fáfræðin æpandi. Þetta er nú
einmitt kynslóðin sem í framtíðinni
ber að velja og hafna um allt sem
sjónheiminn skarar og þeim má
gagnast til auðugra lífs, en verða
auðveld fórnardýr hvers konar
áróðurs og blekkinga óprúttinna
eins og við blasir. Viðvarandi er
verið að tala um vægi tengsla náms
við atvinnulífið en mun minna
mjúku gildin og lífsfyllinguna. Þá
hafa hvorki ungir né aldnir mögu-
leika á að kynna sér yfirlit íslenskr-
ar myndlistar augliti til auglitis, öll
söfn að stórum hluta til rekin sem
sýningarsalir, jafnvel Listasafn Ís-
lands stendur ekki undir nafni sök-
um smæðar sinnar. Undrast útlend-
ir ferðalangar stórlega, en þeir
munu 80% safngesta yfir sumar-
mánuðina, einkum hina gegnum-
gangandi tilhneigingu til að kynna
list annarra þjóða og hrista höfuðið
skilningsvana.
Svo litið sé til bræðraþjóðanna
eru menn mun betur upplýstir um
gang mála hvað alla upplýsandi
miðlun snertir, jafnvel gefnar út
vegleg yfirlitsrit í formi ríkulega
myndskreyttra árbóka og þar kom-
ið mjög víða við. Danir standa hér
mjög framarlega um alla miðlun,
eiga meint heimsmet í hópsamtök-
um sem halda úti árvissum samsýn-
ingum, einstök eins og Den Frie
hafa lifað í meira en öld. Þá má
minna á vor- og haustsýningar, sem
og röð stórsýninga á verkum ein-
stakra listamanna lífs og liðinna en
þar eru þeir í sérflokki um að halda
sínum fram.
Svo komið virðist vera aðfenna yfir hve mikið Íslend-ingar misstu í menningar-legu tilliti við sambandsslit-
in. Feimnismál hve klippt var á
marga þræði án þess að leitast væri
við að bæta listamönnum og raunar
þjóðinni allri það upp. Í engu áþreif-
anlegra en hand- og sjónmenntum,
menn einfaldlega slegnir blindu í
menntakerfinu um þennan undir-
stöðuþátt menningarríkis. Á þetta
má helst ekki minnast né meinleg
örlög Myndlista- og handíðaskóla
Íslands, slíkt er meira að segja lagt
að jöfnu við niðurrifsstarfsemi!
Vert að minnast á hér, að í febr-
úar átti Kunstavisen, gefið út í
Køge í nágrenni Kaupmannahafnar,
25 ára afmæli. Hefur ekkert rit í
þessu formi lifað jafn lengi í Dan-
mörku né líkast til á Norðurlöndum.
Blaðið sem er í dagblaðaformi hefur
til skamms tíma komið út annan
hvern mánuð, er aðeins minna í
lengdina en íslensk dagblöð. Er yf-
irleitt 30 síður, ríkulega mynd-
skreytt, stílað á áhugafólk og les-
endafjöldi talinn um og yfir 25.000.
Svo komið er það orðið aðmánaðarriti og í tilefnipáskanna og ríkulegs fram-boðs mikils háttar listvið-
burða á landsvísu er síðufjöldi
mars/apríl eintaksins 40, virðist því
um uppgang að ræða í öllu falli eng-
inn bilbugur á útgefendum. Í
blaðinu jafnaðarlega upplýsingar
um það helsta á döfinni hverju sinni
og við það starfa tveir aðalritstjórar
með 10 manna ritstjórn, en 35 aðrir
fagaðilar víðs vegar að af landinu
safna efni til birtingar. Er þétt-
pakkað fróðleik, umsögnum um
sýningar, auglýsingum um listvið-
burði og listakaupstefnur, listrýni
og aðskiljanlegustu upplýsingum
sem myndlistarmönnum má
gagnast í vinnu sinni, leik og starfi.
Í nýjasta heftinu er til að mynda
auglýsing frá Det danske Student-
erhus í Paris, sem hefur til umráða
48 herbergi og er opið fyrir alla yfir
sumarmánuðina júlí, ágúst og sept-
ember, leigan 580 evrur fyrir eins
manns herbergi en 890 tveggja
manna. Í framhjáhlaupi má bæta
við að Danir eiga líka menningar-
stofnun á nokkrum hæðum ofarlega
á Champs Elysées Clemenceau
breiðgötu, neðan Stjörnutorgs,
Étoile, hvar Sigurboginn trónir, og
svo eru þeir með eina veglega í
Róm og huga vel að sínum í öðrum
heimsborgunum. Hins vegar lauk
nýlega og við lítinn orðstír útrás-
arævintýri þeirra í New York með
lokun listhúss sem hafði með núlist-
ir að gera og mikið fjármagn runnið
til. Bar einmitt upp á 10 ára afmæli
þess, en af hátíðahöldum í því tilefni
fóru hljóðlátari sögur en trumbu-
slættinum kringum væntanlega sig-
urför í upphafi. Hér ráku Danir sig
illilega á þau sannindi, að engin
þjóð heldur nú um stundir eins vel
utan um ímynd sína og menning-
arlegu landhelgi en Bandaríkin, eða
eru með jafn mörg járn í eldinum
um útrás hennar, verjast jafnframt
öllum innrásum með kjafti og klóm.
Loks ber að geta, að Listasjóður
ríkisins, Statens Kunstfond, átti 40
ára afmæli nýlega, eitt helsta mark-
mið hans innkaup listaverka og
dreifingu þeirra í skóla, félagsheim-
ili og opinberar stofnanir vítt og
breitt.
Annað sem Kunstavisen upplýsir,
er að þrjár listakaupstefnur opna í
apríl þ.e. í Árósum, Sönderborg og
Hilleröd, en slíkar virðast eiga
miklu fylgi að fagna á landsvísu nú
um stundir. Einna mest lagt í þá í
Árósum, sem mun hin fyrsta að
marki á staðnum, haldin í hinu
glæsilega tónlistarhúsi borgarinnar
með þátttöku 150 listamanna inn-
lendra og nokkurra erlendra. Upp-
lag katalóganna 7.000 og fá allir
listamennirnir heilsíðu til kynning-
ar. Þá er auglýst fjölþætt listahátíð
í Faaborg, sem er ekki mjög langt
frá Óðinsvéum, haldin í maí, og
meðal þátttakenda sem sérstaklega
eru skráðir til leiks finnur maður
nafnið Jón Gíslason. Af þessu má
marka að Danir eru svo „sveitó“ að
halda einarðlega fram sínum eigin
listamönnum og hafa síður en svo
slakað á þótt aðsókn á söfn hafi
minnkað um 1,4% á liðnu ári. En
það hefur ýmsar nærtækar orsakir
og aðsóknin gæti allt eins aukist um
10% á yfirstandandi ári og miðað
við þær mörgu og mikilsháttar sýn-
ingar sem opnaðar hafa verið í upp-
hafi þess kæmi skrifara það engan
veginn á óvart, innlendir þar engan
veginn úti í kuldanum. Þá virðast
þarlendir listsögufræðingar, mennt-
aðir á heimavettvangi, yfirmáta vel
að sér í danskri listasögu og dugleg-
ir við að kryfja hana á opinberum
vettvangi, skrifa í blöð og tímarit
ásamt því að gefa út bækur um
meintu afreksmenn lífs sem liðna.
Af þessari upptalningu máráða að upplýsingaflæði,listkynning og dreifinglistaverka er hið náttúru-
legasta mál hjá fyrrverandi herra-
þjóð okkar, blóðflæðið á fullu.
Minna um flugelda, fínirí og hand-
stýrðan uppslátt til hags innvígðum,
innmúruðum og útvöldum eins og
hér á útskerinu, og fer að meg-
inhluta fram daginn sem (stór)við-
burðunum er hleypt af stokknum.
Væri mál að senda íslenska list-
sögufræðinga í læri til Danmerkur
til að nema fræði staðbundinnar
listmiðlunar, einkum þá hlið sem
skarar skilvirkni og gagnsæi, þó
umfram allt að koma til dyra eins
og þeir eru klæddir. Mega einkum
minnast þess að þeir eru ekki ráðn-
ir í ábyrgðarstörf til að iðka ann-
arlega listpólitík og skara eld að
sinni köku. Störfin innibera stórum
frekar að þeir standi keikir með
báða fæturna á jörðinni, vel að
merkja íslenskri jörð, ilmandi og
safaríkri gróðurmold …
Af miðlun myndlistar
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
Forsíða Kunstavisen , 3/2006, 26. árgangur.