Morgunblaðið - 18.04.2006, Blaðsíða 18

Neikvæð umræða um ofvirkni í
fjölmiðlum og víðar ýtir undir ákaf-
lega neikvætt viðhorf til ofvirkra
barna og fjölskyldna þeirra, sér-
staklega þegar viðurkenndar með-
ferðarleiðir eru í umræðunni svo sem
notkun lyfja við athyglisbresti og of-
virkni. Umræðan einkennist fyrst og
fremst af vanþekkingu á eðli vand-
ans. Þessi fordómafulla umræða
kemur illa við fjölskyldurnar og
þyngir róðurinn enn frekar.“
Batahorfur og meðferð
Hér áður fyrr var talið að athygl-
isbrestur og ofvirkni hyrfi með aldr-
inum, en rannsóknir sýna að svo er
ekki. Erlendar kannanir sýna að 50–
70% þeirra, sem greinast með
ADHD í bernsku, eru enn með ein-
kenni á fullorðinsárum. Hvernig ein-
staklingum með ADHD vegnar á
fullorðinsárum er mjög háð viðeig-
andi meðferð á yngri árum, en viss
hætta er á að hluti hópsins leiðist út í
andfélagslega hegðun og vímu-
efnaneyslu á unglingsárum fáist ekki
rétt meðferð.
ADHD eða athyglisbrestur og of-
virkni er ekki sjúkdómur og því er
útilokað að grípa til lækninga, að
sögn Ingibjargar. Á hinn bóginn eru
til leiðir, sem draga úr einkennum
svo að þau valdi ekki alvarlegri fé-
lagslegri og hugrænni röskun. Með-
ferð þarf að byggjast á læknis-
fræðilegri, sálfræðilegri, uppeldis- og
kennslufræðilegri íhlutun ásamt
hegðunarmótandi aðferðum.
Mestur árangur næst með sam-
þættri meðferð, sem þarf að hefjast
sem fyrst og felst m.a. í þjálfun í
heppilegum uppeldisaðferðum, lyfja-
meðferð, viðeigandi kennsluaðferð-
um og fræðslu um ADHD.
Uppeldi ofvirkra barna og ung-
linga er oft krefjandi og reynir á
bæði foreldra og kennara. Góð sjálfs-
mynd er forsenda velgengni og því er
lykilatriði að stuðla að því að ofvirkir
bíði ekki stöðugt ósigra í daglega líf-
inu. Börn og unglingar læra ekki af
skömmum og neikvæðu viðmóti sem
aðeins brýtur niður sjálfsmyndina og
eykur hættu á kvíða og depurð. Mik-
ilvægt er að leita eftir sterku hlið-
unum í stað þess að einblína á veik-
leikana. Börn og unglingar með
ADHD þurfa skýra ramma í uppeld-
inu, fáar en einfaldar reglur og ótví-
ræð og einföld fyrirmæli. Og aldrei
má gleyma jákvæðu viðmóti, hrósi og
viðurkenningu fyrir það sem vel er
gert.
Umbo›s- og sölua›ili
Birkiaska ehf.
sími: 551 9239
www.birkiaska.is
Birkiaska
Daglegtlíf
apríl
ADHD eða athyglisbresturmeð eða án ofvirkni erhegðunartruflun, sem yf-irleitt kemur snemma
fram eða fyrir sjö ára aldur og getur
haft víðtæk áhrif á daglegt líf, nám
og félagslega aðlögun. Heilkennið er
algerlega óháð greind. Helstu ein-
kenni eru athyglisbrestur, hreyfióró-
leiki og hvatvísi. Algengt er að börn
með ADHD glími einnig við ýmsar
fylgiraskanir svo sem námserf-
iðleika, áráttuhegðun, samskiptaerf-
iðleika, mótþróa, kvíða og depurð.
Tekið skal fram að ekki eru öll börn
með athyglisbrest ofvirk, sum eru
vanvirk.
Nýjustu rannsóknir í Bandaríkj-
unum og í Bretlandi sýna að tíðni
ADHD, sem er alþjóðleg skamm-
stöfun fyrir athyglisbrest og ofvirkni,
sé ekki lengur 3–5%, eins og talið
hefur verið fram til þessa, heldur
7,5%. Miðað við að á Íslandi eru um
fjögur þúsund börn í hverjum ár-
gangi, má áætla að um þrjú hundruð
börn í árgangi séu þar með að glíma
við athyglisbrest með eða án ofvirkni
hér á landi eða um 5.400 börn á aldr-
inum 0–18 ára, að sögn Ingibjargar
Karlsdóttur, félagsráðgjafa og for-
manns ADHD-samtakanna. Tíðnin
er meiri meðal drengja, en tölur sýna
að þrír drengir á móti hverri einni
stúlku eru haldnir ofvirkni.
Vanþekking á eðli vandans
Orsakir ofvirkni eru líffræðilegar
og benda rannsóknir til að þeirra sé
að leita í truflun í boðefnakerfi heila
auk þess sem erfðir eru taldar ríkur
þáttur. Að sögn Ingibjargar er mikil
þörf á heildarendurskoðun í mála-
flokknum. „Athyglisbrestur með eða
án ofvirkni og fylgiraskanir, sem
fylgja þessari taugaröskun, er frekar
flókið fyrirbæri og ekki er auðvelt
fyrir þá, sem ekki hafa beina reynslu
af því að ala upp barn, sem uppfyllir
greiningarviðmið ADHD, að skilja
hvað felst í því að vera með ADHD
eða vera uppalandi barns með
ADHD. Þjónusta við þessi börn og
fjölskyldur þeirra er tilviljanakennd
og einkennist mjög víða af því að ekki
er fyrir hendi þekking á því hvað beri
að gera í kjölfar greiningar. Það á í
senn við um skólakerfið, félags-
þjónustu sveitarfélaga og heilsugæsl-
una. Þekkingu skortir á því hvernig á
að vinna stuðningsáætlun í máli
barna, sem greinst hafa með ADHD
eða skyldar raskanir og lítil sem eng-
in sérhæfing er hjá fagaðilum þjón-
ustustofnana í málefnum fjölskyldna
barna með ADHD. Þörf er á sér-
fræðiteymum innan þjónustustofn-
ana sem aðrir fagaðilar geta leitað til
með úrvinnslu. Ekki er lengur stætt
á að þessi stóri hópur barna og fjöl-
skyldur þeirra fái illa skilgreinda og
tilviljanakennda þjónustu.
 OFVIRKNI | Ólæknandi líffræðileg hegðunartruflun óháð greind
Allt að 300 börn í
árgangi með athygl-
isbrest og ofvirkni
Ingibjörg Karlsdóttir, félagsráðgjafi og formaður ADHD-samtakanna, Ágústa Gunnarsdóttir, sálfræðingur sam-
takanna, og Anna Rós Jensdóttir sem er upplýsinga- og fræðslufulltrúi ADHD-samtakanna.
Nýjustu rannsóknir á athyglisbresti og ofvirkni í Bandaríkjunum og í Bretlandi
benda til að tíðni hennar sé mun meiri en áður var talið. Jóhanna Ingvarsdóttir
spurði Ingibjörgu Karlsdóttur, út í tíðni, orsakir, horfur og úrræði.
join@mbl.is
ADHD-samtökin, sem áður hétu
Foreldrafélag misþroska barna,
hafa nú gefið út barnabók um of-
virkan dreng sem ber yfirskriftina
„Fyrsta bókin um Sævar“. Útgáfan
á sér langa meðgöngu, en það er von
samtakanna að bókin verði lesin í
fyrstu bekkjum grunnskólans og í
leikskólum landsins.
Hlutverk samtakanna er m.a. að
stuðla að fræðslu um einkenni
ADHD til sem flestra sem vinna með
börnum og unglingum. Ein leið til að
hafa áhrif á viðhorf barna og full-
orðinna til einstaklinga með athygl-
isbrest og ofvirkni er að auka skiln-
ing á þessari duldu fötlun. Fái bókin
um Sævar góðar viðtökur er ekki
útilokað að samtökin ráðist í frekari
útgáfu á framhaldsbókum eftir
sama höfund.
Í norskri útgáfu heitir bókin „Den
förste boken om Sirius“ og í kjölfar-
ið hafa fylgt fleiri bækur um sama
dreng. Umfjöllunarefni bókarinnar
er tvær stuttar frásagnir úr daglegu
lífi drengs með athyglisbrest og of-
virkni. Reynt er að skýra út á ein-
faldan hátt hvað greiningin athygl-
isbrestur og ofvirkni felur í sér og
hvernig sú taugaröskun hefur áhrif
á daglegt líf drengsins, ekki síst í
samspili við umhverfi sitt.
Barnabókahöfundurinn Iðunn
Steinsdóttir þýddi texta bókarinnar
og kom Matthías Kristiansen þýð-
andi einnig að gerð hennar.
Barnavinafélagið Sumargjöf og
Kvenfélagið Borghildur stóðu fyrir
áheitasiglingum sumarið 2004 og
styrktu útgáfuna. Fyrsta bókin um
Sævar fæst á skrifstofu ADHD-
samtakanna og á útsölustöðum
Pennans.
Fyrsta bókin um Sævar komin út
Ætlað að auka skilning
á dulinni fötlun
TENGLAR
.....................................................
www.adhd.is
Þegar við verðum hrædd eykst
framleiðsla hormónsins kortisol
og hjálpar okkur að takast á við vandamálið eða hræðsl-
una. Á vefnum forskning.no er greint frá svissneskri
rannsókn þar sem kortisol var notað sem lyf gegn fælni
(fóbíu).
Vísindamenn við Háskólann í Zürich fengu þessa hug-
mynd og niðurstöður rannsóknarinnar lofa góðu. Fólk
með aukaskammt af kortisol í líkamanum var síður
hrætt þegar það stóð frammi fyrir því sem það hafði
fóbíu fyrir en þeir sem höfðu fengið lyfleysu. Þeir sem
þjást af fælni geta þó ekki fengið bót meina sinna með
daglegri pillu, að sögn vísindamannanna. Hins vegar
væri hægt að nota lyfið með annarri meðferð. Rann-
sóknin var gerð á sextíu manns, 40 sem þjáðust af fé-
lagsfælni og 20 sem voru sjúklega hræddir við köngu-
lær. Helmingur fékk lyfleysu en helmingur kortisol.
Klukkutíma eftir lyfjagjöf stóð hópurinn frammi fyrir
verstu ógn sem hann gat hugsað sér. Þeir félagsfælnu
áttu að halda fyrirlestur og þeir sem voru hræddir við
köngulær þurftu að horfa á myndir af risastórum
köngulóm.
Í ljós kom að þeir sem fengu kortisol fundu fyrir mark-
tækt minni hræðslu en hinir sem fengu lyfleysu. Hins
vegar hefur regluleg neysla á kortisol aukaverkanir eins
og breytingar á blóðþrýstingi og brennslu og hættu á
sykursýki. Meðferð fælnisjúklinga hefur hingað til falist
í því að venja þá hægt og rólega við það sem þeir eru svo
hræddir við. Fáir þeirra hafa hins vegar frumkvæði að
slíkri meðferð og þar gæti lyfið komið inn í myndina að
mati vísindamannanna. Þ.e. sjúklingarnir gætu fengið
lyf í upphafi meðferðarinnar til að auðvelda þeim byrj-
unina. Næsta skref verður a.m.k. að gera rannsókn á
stærri hópi og í tengslum við aðra meðferð.
 RANNSÓKN
Kortisol sefaði hræðsluna
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111