Morgunblaðið - 18.07.2006, Page 23

Morgunblaðið - 18.07.2006, Page 23
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. JÚLÍ 2006 23 Það er skrítið að lesa frásagn-ir geðsjúkra sem hafa látiðað sér kveða í réttindabar-áttu erlendis. Þeir segja margir að þeim hafi tekist að lifa af geðheilbrigðiskerfið. Engin sérgrein innan læknisfræðinnar hefur verið gagnrýnd jafn harðlega af notendum og geðlæknisfræðin. Æ fleiri bæði innan not- endahreyfinga og eins meðal fagmanna hafa velt því upp hvort ofurtrú á lyfjalausnum og auka- verkanir þeirra muni enda sem hluti vanda- mála framtíðarinnar. Lyfin eru kröftug hjálp- artæki og geta slegið fljótt á sum einkenni en þau aðstoða ekki skjól- stæðinga við að koma jafnvægi á líf sitt og sjá það í samhengi við reynslu. Lyfin taka ekki á draumum fólks né markmiðum þess í lífinu. Sjúkrahúsþjónustan er takmörkuð og nær ekki nema að sinna ákveðnum þörfum geð- sjúkra. Mörg lönd hafa sýnt í verki að til eru betri lausnir en sjúkra- húsinnlagnir. Lítil at- hvörf hafa víða verið sett upp í stað sjúkra- húsrýma og allt sem tengist geðrækt og sjálfshjálparstarfsemi hefur verið eflt. Æ al- gengara er að þjónustan sé rekin af fyrrverandi skjólstæðingum og hefur náðst betri árangur á mörgum slíkum stöðum en þar sem hefðbundin þjónusta er veitt. Það vekur furðu að þjónusta sem rekin er af fyrrverandi skjólstæðingum skuli geta náð meiri árangri en þjónusta rekin af hámenntuðum sérfræð- ingum. Geðsjúkir leggja áherslu á sjálfshjálp, að uppræta fordóma, taka stjórn á lífi sínu og viðhalda voninni. Fyrrverandi „snarbrjálaður“ heim- ilislaus maður, að nafni Joseph Ro- gers, stjórnar nú þjónustu fyrir geð- sjúka á 30 stöðum í Philadelphia þar sem vinna 326 starfmenn sem flestir eiga sögu um geðsjúkdóma. Sami maður og hafði staðið fyrir utan geð- læknaráðstefnur, mótmælt og verið fjarlægður með valdi, er nú heiðraður fyrir framtak sitt í nýsköpun í þjón- ustu við geðsjúka. Notenda- og batarannsóknir hafa sýnt að bati geti náðst án tilstuðlanar fagfólks. Bati getur náðst óháð hug- myndafræði manna um orsaka- samhengi. Að hafa valkost í bataferl- inu skiptir meira máli en sú leið sem valin er. Sjúkdómsgreining getur haft alvarlegri áhrif en upphaflega vanda- málið, þar sem greiningin getur alið af sé fordóma, mismunun, fátækt, ein- angrun, valdbeitingu og mannrétt- indabrot. Á áttunda áratugnum setti Loren Mosher, þáverandi yfirlæknir í geð- klofarannsóknum í Bandaríkjunum, (NIMH) af stað tilraunaverkefni sem hann kallaði Sorteria House. Hann vildi rannsaka hvort hægt væri að að- stoða geðklofasjúklinga í geðrofs- ástandi í heimilislegu umhverfi, þar sem forsendur væru nærvera og tengsl auk stuðnings, úthalds og þols nærstaddra fyrir skrítinni hegðun. Sérstaklega var valið starfsfólk sem hafði trú á mikilvægi góðra tengsla í bataferlinu. Án lyfja náðu flestir skjólstæðingar sér innan sex vikna. Að tveimur árum liðnum leiddi eft- irgrennslan í ljós að þeir sem höfðu notið aðferða Sorteria House plum- uðu sig betur en þeir sem höfðu feng- ið hefðbundna meðferð (lyf og sjúkra- húsvist). Á þessum tíma var mikill uppgangur á geðlyfjamarkaðinum og miklar vonir bundnar við lyfin. Þessar niðurstöður voru ekki í takt við það sem menn væntu, svo niðurstöðurnar um Sorteria House voru gerðar ótrú- verðugar og fjárstyrkjum til verkefn- isins hætt. Seinna kom m.a.s. í ljós að árangur þessarar nálgunar var jafnvel enn betri en upphaflegu niðurstöð- urnar höfðu bent til. Dan Fisher, greindist með geð- klofasjúkdóm, nú starfandi geðlæknir, líkir geðklofaeinkennum við slæma flensu sem gangi yfir. Hans mat er að best sé hafa sem fæst inngrip í náttúrulegt ferli. En í svæsinni flensu geta menn ekki sinnt grunn- þörfum sínum og þurfa aðhlynningu og um- hyggju. Fisher hefur ásamt samstarfs- mönnum búið til nám- skrá sem nýta má við uppbyggingu sam- félagsþjónustu. Þjón- ustan byggist á tengslum við þá sem viðkomandi treystir og í gegnum þessi tengsl geti skjólstæðingar náð að koma lífi sínu á rétt- an kjöl. Marius Romme, hol- lenskur geðlæknir og rannsakandi, hefur unnið með einstaklinga sem heyra raddir. Hans niðurstaða er sú að það að heyra raddir eigi yf- irleitt rætur að rekja í einhvers konar áfall. Viðbrögð einstaklings- ins við röddunum geta valdið svokölluðum já- kvæðum og/eða nei- kvæðum sjúkdóms- einkennum, sem oftast eru tengd geðklofa- sjúkdómsgreiningunni. Hvort viðkomandi þrói með sér sjúkdóm eða ekki ræðst bæði af einstaklingsþáttum og umhverfisþáttum Hans tilgáta er sú að það sé ekki heilastarfsemin sem framkalli sjúkdóminn heldur sé hann afleiðing þess að ráða illa við radd- irnar. Margir sem heyra raddir tengj- ast aldrei geðheilbrigðisþjónustu, því þeir ná að höndla þær. Jaakko Seikkula, finnskur sálfræð- ingur, hefur nýtt sér svokallaðar opn- ar samræður í meðhöndlun á geðrof- um. Bráðateymi hittir skjólstæðinginn og aðstandendur innan 24 tíma frá því að beiðni um aðstoð berst og með sam- tölum fæst nýr skilningur á að- stæðum. Fólki í nærumhverfi eins og vinum, vandamönnum eða vinnu- félögum býðst einnig að koma á fund- ina. Litið er á alla í nærumhverfinu sem áhrifavalda á bata og að frá þeim komi oft bestu lausnirnar. Ábyrgðin liggur hjá sama teymi á meðan við- komandi er hjálparþurfi, sama hvaða þjónusta er nýtt. Litið er á raunveru- leikabrest/geðrof sem leið til að ráða við reynslu sem er svo ógnandi að ekki finnast orð yfir. Ofskynjanir; ofsjónir og ofheyrnir, hafa komið í stað orða en í samvinnu eru fundin orð og sameig- inlegur skilningur á upplifuninni. Í finnska hlut Lapplands hafa þessar aðferðir verið nýttar og á 10 ára tíma- bili hefur nýgengi geðklofasjúkdóma fækkað, langtímageðklofasjúklingar eru færri og minni þörf er fyrir bráð- arúm og geðrofslyf. Með þessum örfáu dæmum reyni ég að sýna fram á að það eru til íhlut- unarleiðir sem vert er að skoða m.t.t. geðheilbrigðisþjónustunnar. Til eru leiðir sem oft bera meiri ár- angur en hefðbundnar lausnir. Stjórn- völd þurfa að veita fleiri nálgunum brautargengi og kunna skil á því í hvaða aðgerðir mestu fjármagni er veitt. Líka verður að endurskoða nið- urgreiðslur, hvort lausnir og úrræði sem greitt er fyrir úr sameiginlegum sjóðum séu í takt við nýja geðheil- brigðisstefnu WHO. Fleiri leiðir færar í þjónustu við geðsjúka Eftir Elínu Ebbu Ásmundsdóttur Elín Ebba Ásmundsdóttir ’Til eru leiðirsem oft bera meiri árangur en hefðbundnar lausnir. Stjórn- völd þurfa að veita fleiri nálg- unum brautar- gengi og kunna skil á því í hvaða aðgerðir mest fjármagn er veitt.‘ Höfundur er meðlimur Hugarafls og lektor við HA. upphafi nda með sjaldan ryggi í Nú segja gi sam- sé rétt- tta veld- eita nú em ná til íklegast Íran sé ríkisút- ar Kat- í mesta n Haifa, Ísraels, unum og almenn- ðlagt að yrgjum. ð skjóta a á ísr- arð ekki rðu Ísr- og hætta ahaginn ín. Sum- álíta að sem geti aels, Tel á vopna- hud Ol- els, sem og Sýr- ðingum“ rði ekki ir gíslar einskis tríði við ðina og ðum. nn hóg- nar Hiz- ði í gær ahlé eins til. „Við íbanon], ði sviðin Mano- mt í gær sad Sýr- g fanga- ana hóf- því að uðu ísr- ah neita ska her- ófest. ur beðið izbollah. um það hvort menn hafi sofnað á verðinum, hvort lélegri agi í varaliði hersins hafi valdið því að Hizbollah-liðum hafi tekist að læðast yfir landamær- in frá Líbanon og bæði handsama þar hermenn og fella nokkra að auki. En hvað vakir fyrir Ísraelum þegar til langs tíma er litið? Þeir hafa oft gert harðar árásir á meintar stöðvar Hizbollah í Líb- anon síðustu áratugina en ekki er gott að sjá fyrir hve langt þeir ganga núna. Vandi þeirra er að fjandmaðurinn er svo fyrirferðarlít- ill að val á skotmörkum flugmann- anna byggist að miklu leyti á ágisk- unum og ljóst að fjöldi saklausra borgara lætur því lífið. Pólitísku áhrifin af aðgerðum Ísraela gætu orðið þau að stuðningur við Hizbol- lah í Líbanon efldist enn, öfugt við það sem stefnt er að. Fátt bendir enn til þess að verið sé að undirbúa raunverulega innrás eins og 1982, ekki hefur neitt varalið verið kallað út. Olmert telur sig þó verða að bregðast hart við, bæði vegna þess að Hizbollah-menn eru nú betur vopnum búnir en áður en einnig vill Olmert koma í veg fyrir að keppi- nautar hans saki hann um linkind. Sennilega ætla Ísraelar að gera enn eina tilraunina til að knýja stjórnvöld í Líbanon til að afvopna vígasveitir Hizbollah en öryggisráð SÞ samþykkti kröfur þess efnis 2004. Ísraelar hernámu frá 1982 til 2000 landræmu í syðsta hluta Líb- anons. Þeir töldu sig árið 2000 geta dregið vígtennurnar úr Hizbollah með því að fjarlægja aðalástæðuna fyrir vinsældum þeirra meðal kjós- enda í Líbanon og yfirgefa svæðið. Haukarnir og túlkun þeirra Það tókst ekki og nú segja haukar í ísraelskum stjórnmálum að um mistök hafi verið að ræða. Lexían sé að aldrei megi gefa eftir í deilum við Araba, þeir telji allan undanslátt vera veikleikamerki og gangi síðan á lagið í von um sigur. Hizbollah hafi eignað sér heiðurinn að brottför ísr- aelska herliðsins og njóti nú aukins álits meðal almennings í Líbanon og víðar í Arabalöndum. En Hizbollah stendur líka fyrir margvíslegu fé- lagslegu starfi meðal fátækra Líb- ana, eins og Hamas-menn á svæð- um Palestínumanna, og fengu 14 þingsæti af 128 í kosningunum í Líbanon í fyrra. Samtökin geta treyst á stuðning allt að fimm af fimmtán ráðherrum í þjóðstjórninni í Beirút sem verður því að stunda mikla jafnvægislist. Öllum er ljóst að stjórnin getur ekki til eilífðarnóns sætt sig við að í landinu starfi einkaherir stjórn- málaflokka. Vandinn er að aðrir ráð- herrar vilja ekki ögra Hizbollah um of vegna óttans við nýtt borgara- stríð. Líbanska hernum er varlegt að treysta, þar eru stuðningsmenn Sýrlands enn við völd og yrði hern- um beitt gegn Hizbollah gæti hann klofnað í marga parta eins og gerð- ist á áttunda áratugnum. Mála- myndaskýringin sem notast er við í Beirút á því að Hizbollah heldur enn vopnum sínum er að Ísraelar her- nemi enn Shebaa, örlítið svæði við Gólanhæðir með nokkrum bænda- býlum. En öryggisráð SÞ hefur samþykkt að ekki sé um líbanskt land að ræða heldur hluta af Gólan. Spurningin er nú hvort almenn- ingur í Líbanon, sem var farinn að gera sér vonir um betri tíð og traustan frið, sætti sig við þær fórn- ir sem aðgerðir Hizbollah kosta. Reuters Reykjarbólstrar stíga upp frá borginni Týrus í Líbanon en ísraelskar flugvélar gerðu árásir á borgina í gær. Stúlka sem særðist í loftárás Ísr- aela á borgina Týrus í Líbanon. kjon@mbl.is Þátttakendur í mótmælagöngu í Sýrlandi í gær vegna loftárása Ísraela á Líbanon með mynd af leiðtoga Hizbollah, Hassan Nasrallah. na að að for- röðum roníta, nní- sjía- étu því ka í deil- ar sem meiningu að beita m ðnum mi við rinnar. kiptingu krána 1945 nna ímar mann- kka. am. Í stjórnarskrána frá 1990 var sett ákvæði um að kristnir menn og múslímar hefðu jafnmörg þingsæti, drúsar eru þar taldir með múslím- um. Alls eru 128 fulltrúar á þingi. En hlutfall kristinna er nú vafa- laust mun lægra en 1945, múslímar eru samanlagt í meirihluta. Þess má geta að alls búa um 15 milljónir manna af líbönskum rótum í heim- inum. Margir þeirra eru búsettir í Brasilíu, Mexíkó, Bandaríkjunum, Vestur-Afríkulöndum og víðar. Þorri Líbananna utan heimalands- ins er úr röðum kristinna og hafa þeir ekki síst haslað sér völl í kaup- sýslu og eru margir vel efnaðir. Loks má ekki gleyma að í Líbanon búa á að giska 300.000 palestínskir flóttamenn, margir þeirra afkom- endur fólks sem flúði Palestínu við stofnun Ísraels árið 1948. Líbanon var fyrir innanlands- átökin sem hófust 1975, reyndar með þátttöku ýmissa erlendra að- ila, vestrænna að yfirbragði en nokkurt annað arabaland, lífskjör voru þar mun betri en í Sýrlandi og öðrum grannríkjum að Ísrael und- anskildu. Fjölmiðlar voru og eru enn frjálsari en í öðrum arabalönd- um og lítið um að trúarofstæk- ismenn reyni að þvinga almenning til að fylgja ströngustu túlkunum íslams. Bankarnir í Beirút voru mið- stöðvar fjármálalífs Mið-Austur- landa og menningar- og skemmt- analífið í borginni svo líflegt að hún var kölluð París þessa heimssvæðis enda prýdd breiðgötum og glæsi- legum mannvirkjum. Og Líbanar eru margir tvítyngdir, tala frönsku auk arabískunnar, enskukunnátta hefur líka aukist mjög á síðari ár- um og nokkrir virtir háskólar starfa í landinu. Þessi glæsta fortíð virtist vera að lifna við en nú gæti hún hrunið á ný. rabaríki kaupsýslunnar  8(0(#9# :(  ;! ! >' .<=2>:              ;S (00(?   @<2>#(6<0       

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.