Morgunblaðið - 17.08.2006, Side 17

nú eru þær línur að
verða óskýrari. Mál-
ið snýst ekki um að
hann skyldi hafa
gengið í Waffen SS
heldur um það að
hann skyldi hafa
þagað um það svo
lengi. Sem dagblað
erum við til vinstri
og síðustu daga hef-
ur rignt yfir okkur
bréfum frá les-
endum sem vilja tjá
sig um málið, enda
hefur Grass verið
gerður að siðferð-
islegum mælikvarða
í svo mörgum mál-
um.“
Þeir sérfræðingar
sem Morgunblaðið
leitaði til í gær voru almennt sam-
mála um að grein Olberts væri ekki
á rökum reist, aðgangur að skjala-
söfnum hefði verið ríflegur og ólík-
legt væri að meira ætti eftir að finn-
ast um tengsl Grass við nasista.
„Við erum handvissir um að ekk-
ert meira muni finnast um Grass,“
sagði Torsten Zarwel, skjalavörður
hjá þeirri deild útibús Skjalasafns
þýsku ríkisstjórnarinnar í Berlín
sem sérhæfir sig í Þriðja ríkinu. „Við
höfum leitað frá því á föstudag og
ekki fundið neitt um hann.“
Yfirmaður Zarwels, dr. Hans-
Dieter Kreikamp tók í sama streng.
„Við vorum að ljúka við rannsókn
á 6,5 kílómetrum af skjölum úr safni
austur-þýsku leyniþjónustunnar,
Stasi, og fundum ekki nokkurn skap-
aðan hlut um Grass. Stasi geymdi ít-
arlegar skrár um einstaklinga og
myndi hafa haft slíkar upplýsingar
um jafnfrægan og áberandi mann og
Grass, ef þær hefðu verið til.
Óhætt er að segja að rithöf-undurinn og nób-elsverðlaunahafinn Gün-ter Grass hafi varpað
sprengju í þýska þjóðmálaumræðu
þegar hann um síðustu helgi upp-
lýsti í viðtali við blaðið Frankfurter
Allgemeine Zeitung að hann hefði
gegnt herþjónustu í Waffen SS her-
sveitum nasista undir lok síðari
heimsstyrjaldarinnar.
Það er af þessum sökum sem um-
deild tilgáta blaðamannsins Franks
Olbert, ritstjóra menningarmála hjá
dagblaðinu Kölner Stadt-Anzeiger,
um yfirlýsingu Grass, hefur vakið
svo mikla athygli.
Olbert heldur því fram að Grass
hafi ákveðið að ljóstra því upp að
hann hafi gegnt herþjónustu fyrir
Waffen SS þegar hann var aðeins 17
ára, vegna þess að brátt yrði að-
gangur að gögnum um Þriðja ríkið,
sem vörðuðu hann sjálfan, rýmkaður
verulega.
Þarf að rannsaka Grass betur
Í samtali við Morgunblaðið í gær
sagði Olbert að það væri afar mik-
ilvægt að rannsaka ævi Grass betur.
„Í mars á næsta ári munu vís-
indamenn fá betri aðgang að skjöl-
um sem tengjast stjórn nas-
istaflokksins. Hingað til hefur sá
aðgangur ekki verið ótakmarkaður.
Gott dæmi er þegar fræðimanni var
meinaður aðgangur að gögnum um
Grass árið 2001, eftir að rithöfund-
urinn hafði neitað að gefa samþykki
sitt fyrir því.“
Inntur eftir því hvers vegna yf-
irlýsing Grass hafi vakið jafn mikið
fjaðrafok og raun ber vitni segir Ol-
bert skýringuna liggja í menning-
arlegu hlutverki hans síðustu ára-
tugi. „Það hefur alltaf verið svo
skýrt hvar Grass stóð í pólitíkinni en
Í félagaskrá nasistaflokksins er
heldur hvergi minnst á Grass, enda
var hann einu ári of ungur til að
ganga í flokkinn þegar hann var
kvaddur í Waffen SS. Ennfremur er
nær öruggt að slík gögn muni ekki
finnast í skjalasafninu í Bad Arolsen,
þar sem má finna ýmis gögn um
fórnarlömb helfararinnar.“
Rannsakað skjölin í áratugi
Á sama tíma kom fréttatilkynning
frá dr. Ilone Schäkel, talskonu
skjalasafns sem hýsir mikið af gögn-
um um Stasi í Berlín (BSTU), þar
sem því var vísað á bug að fleiri gögn
um Grass ættu eftir að finnast. Ekki
náðist í dr. Schäkel áður en Morg-
unblaðið fór í prentun í gær.
Þór Whitehead, prófessor í sagn-
fræði við Háskóla Íslands, tók undir
efasemdir um grein Olberts.
„Ég hef haft aðgang að Skjala-
safni þýsku ríkisstjórnarinnar í
Berlín, sem áður hét Skjalamiðstöð
Bandaríkjamanna í Berlínarborg, í
áratugi. Þar er að finna gögn um þá
menn sem voru félagar í SS og Waf-
fen SS hersveitunum, auk gagna um
félaga nasistaflokksins og ýmissa
undirdeilda hans. Þessi gögn hef ég
notað í mínum prentuðu verkum um
Ísland á árunum fyrir stríð, svo og á
styrjaldarárunum.
Þjóðverjar tóku við þessum gögn-
um eftir lok kalda stríðsins en að-
gangurinn að þeim hefur aldrei verið
fullkomlega lokaður fræðimönnum,
hvort sem þau hafa verið í höndum
heimamanna eða Bandaríkjamanna.
Margir óttuðust hins vegar að þau
yrðu sett undir stranga þýska lög-
gjöf um persónuvernd, þegar
Bandaríkjamenn afhentu þau Þjóð-
verjum. Það vita allir sem hafa
grúskað í gögnum í skjalasafn Stasi,
hve strangar þessar reglur eru.“
Þór vill árétta að mikill munur
hafi verið á SS-sveitunum og Waffen
SS hersveitunum. Þær síðarnefndu
hafi fyrst og fremst barist við hlið
hermanna nasista á vígvellinum og
ekki framið ítrekuð hryðjuverk líkt
og sjálfar SS-sveitirnar.
Hann bætir því svo við að Hein-
rich Himmler, yfirmaður SS, hafi
gefið skipun um að eyða ekki miklu
af gögnum um sveitirnar. „Hann var
með hugaróra um að SS og lögregla
nasista mundu gegna stóru hlut-
verki í Þýskalandi að stríðinu loknu
og taldi reyndar óhugsandi að hægt
væri að stjórna landinu án þeirra.“
Sannleikurinn er flókinn
Felicitas von Lovenberg, bók-
menntalegur ritstjóri hjá Frankfur-
ter Allgemeine Zeitung, sagði
hundruð manna hafa haft samband
við blaðið eftir að það birti viðtalið
fræga við Grass um síðustu helgi.
Hún segir að hann hafi fyrir löngu
tjáð einkavinum sínum í rithöf-
undastétt frá þátttöku sinni í starfi
Waffen SS hersveitanna.
„Þetta snýst ekki um mann sem
hefur reynt að halda fortíð sinni al-
farið leyndri. Það er jafnframt auð-
velt að lýsa þessu sem brellu í mark-
aðssetningu vegna útkomu ævisögu
hans í næsta mánuði. Allir myndu
skýra frá slíkum hlut í aðdraganda
slíkrar útgáfu um eigið lífshlaup.
Svo kemur fram í tímaritinu Spiegel
að hann hafi skýrt bandarískum her-
mönnum frá þessu þegar þeir tóku
hann höndum í stríðslok.“
Von Lovenberg er ekki í nokkrum
vafa um að Grass sé meðal umtöl-
uðustu rithöfunda Þjóðverja frá lok-
um síðari heimsstyrjaldarinnar.
Hún segir Nóbelsverðlaunin og
skáldsögu hans Blikktrommuna hafa
haft mikið að segja í þessu tilliti.
„Blikktromman er dæmi um hæfi-
leika hans til að lýsa sannleikanum
sem flóknum og margræðum hlut.
Sannleikurinn er ekki eitthvað sem
er svart og hvítt. Hann er aldrei auð-
veldur viðureignar og einn kosturinn
við verk Grass er sá að þar eru aldr-
ei settar fram ofureinfaldanir á hlut-
unum.“
Karlmannleg yfirlýsing eða heigulsháttur?
Grass er talinn einn helsti ritsnillingur Þjóðverja.
Um fátt er meira rætt í Þýskalandi en
þá yfirlýsingu rithöfundarins Günters
Grass, að hann hafi gegnt herþjónustu
í Waffen SS sveitum nasista. Baldur
Arnarson kynnti sér deilur um málið.
baldura@mbl.is
AP
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. ÁGÚST 2006 17
ERLENT
• Engjateigi 5
• Sími 581 2141