Morgunblaðið - 20.08.2006, Síða 36

36 SUNNUDAGUR 20. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Í
síðasta pistli vék ég að hinni
mjög svo ólíkindalegu at-
burðarás varðandi nákvæm-
lega hundrað ára gamalt
málverk eftir André Derain;
„l’Paysage á Estaque“. Um
að ræða svik upp á hundruð
milljóna ísl. króna, jafnframt greindi
ég frá þætti Ellekilde uppboðshúss-
ins sem gert hefur innvígt fagfólk
mállaust, einnig alla þá sem hafa
nokkra þekkingu á myndlist liðinnar
aldar. Illmögulegt að skilja að slíkt
geti komið fyrir, en um leið skal ekki
litið framhjá því að margt gróft og
misjafnt hefur átt sér stað í þessum
efnum á umliðnum árum og öldum.
Þannig ekkert nýtt frekar en aðrar
tiltektir óprúttinna hvar einblínt er á
fyrirhafnarlítinn og skjótan hagnað,
form ágirndar sem virðist aldrei
meiri og hatrammari en nú um
stundir. Og þótt erfitt sé að meðtaka
þátt og framgöngu Svend Erik Ol-
sens forstjóra uppboðshússins vefst
ekki síður fyrir manni að skilja
Meyer fjölskylduna, einkum vegna
þess að orðrétt er haft eftir annarri
systurinni: „Þetta málverk átti ekki
að selja.“ Ákafi Olsens og öll sam-
anlögð framkoma hans gaf klárlega
tilefni til grunsemda um að maðkur
væri í mysunni og gerir að verkum
að efast má um að allt hafi verið
dregið fram í málinu öllu.
Gamla frú Meyer gæti allt eins
hafa verið eitthvað óskýrari í koll-
inum en börnin vilja vera láta og sjálf
mega þau líta í eigin barm í ljósi þess
að málverkið hefur án vafa hangið
um langa hríð á veggjum fjölskyld-
unnar. Eðlilegasta mál að þeim hefði
átt að vera kunnugt um verðmæti
þess og að kalla skyldi til aðra og
hlutlægari matsmenn en hinn stima-
mjúka uppboðshaldara, fátt annað
verður greint en að um yfirmáta
þekkingar- og andvaraleysi hafi ver-
ið að ræða. Fram hefur nefnilega
komið sem mörgum öðrum mun hafa
verið ljóst að ekki sé minnst á upp-
boðshaldarann sjálfan, að verðmætin
sköguðu upp í þó nokkrar 300 fer-
metra íbúðir eins og fjölskyldan átti
áður í þessu fína hverfi á Austurbrú.
Málverkið sömuleiðis eitt sér marg-
falt verðmætara öllu lausu og föstu í
gömlu íbúðinni.
Telja má mikið lán að Derain-sýn-
ingin skyldi í farvatninu á Ríkislista-
safninu, annars hefði mátt gera ráð
fyrir öllu lengri bið á afhjúpun
verknaðarins sem trúlega hefði orðið
að stórum óljósara og flóknara máli.
Má alveg gera því skóna að þeim í
Ellekilde-uppboðshúsinu hafi ekki
verið kunnugt um væntanlega sýn-
ingu á Ríkislistasafninu, og ef svo
öllu síður lagt í þennan áhættusama
leik sem kann að verða til þess að
innsigla örlög fyrirtækisins.
Ekki verður komist hjá því aðálykta að brenglað verð-mætamat sem stöðugt verð-ur sýnilegra í heimi hér eigi
þátt í málum, og stjórnmálamenn
sem vilja jafna allt niður á við sem og
fjölmiðlar yfirborðsins geta tekið til
sín. Einkum ljósvakamiðlarnir og þá
helst sjónvörpin, fullkomlega litið
framhjá því að þessi síbylja andlauss
dægurgamans sem á fólki dynur lít-
illækkar, einfaldar og vanvirðir ein-
staklinginn, heildina um leið. Í öllu
þessu skrumkennda nýjunga- og
handstýrða framrásarkapphlaupi lif-
ir fólk í mjög þröngu og takmörkuðu
tilvistarrými sem það hættir sér síð-
ur út fyrir án leiðsagnar …
Þá er komið að öðru og sýnu um-
fangsmeira máli, tengist hremming-
um á rússneskum listamarkaði og
hefur skekið hann óþyrmilega, opin-
berar um leið hinar mörgu leiðir sem
menn fara í fölsun listaverka. Teng-
ist nýrri tegund peningaflæðis í kjöl-
far hækkandi verðs og mikils fram-
boðs á orkumiðlum eins og olíu og
gasi, svonefndu rússagulli, sem hef-
ur ekki átt svo lítinn þátt í að gera
88.000 manns í landinu að dollara-
milljónurum. Nýríkir í Rússlandi
Pútins vilja ekki síður slá um sig sem
velunnarar lista og menningar en
þeirra líkir í vestrinu, hvað þá Pútín
sjálfur sem mun hafa sankað að sér
nokkru safni listaverka. Jafnvel orð-
rómur um að það muni hafa verið
pólitískur ávinningur að draga í þeim
efnum dám af ástríðu forsetans.
En nú er komið fram að sjálfur
Pútin hefur ekki sloppið við að vera
fórnardýr ósvífinna listaverkasala,
falsara og hlutdrægra bendiprika
frekar en hinir nýríku. Getgátur á
lofti um að meint reiði hans hafi hrint
af stað hinum umfangsmiklum rann-
sóknum á listaglæpum sem nú er í
gangi í hinu víðfeðma ríki. Sam-
kvæmt Forbes, málgagni atvinnu-
veganna, mun annar hver af 100 rík-
ustu mönnum Rússalands fórnar-
lamb falsana. Rússneski lista-
markaðurinn hefur blásið út á
undanförnum árum ekki síður en
víða í austrinu og þegar helstu upp-
boðshús heimsins halda séruppboð á
rússneskri list vekja þau jafnaðar-
lega mikla athygli. Rússneskir safn-
arar kaupa einkum rússneska list og
á síðustu fimm árum hefur verð á
verkum málara eins og Ivan Ajva-
sovskij, Ivan Sjisjkin, Ilja Repin og
Kasimir Malevitj margfaldast, og
framboðið óralangt frá því að full-
nægja eftirspurninni.
Ársveltan heima fyrir mun vera að
nálgast 100 milljarða ísl. króna en
samkvæmt áliti fagmanna munu
undangengin ár allt að helmingur
listaverkanna vera falsanir. Og sam-
kvæmt ummælum yfirmanns deildar
listaverkaglæpa í innanríkisráðu-
neytinu sem óskar nafnleyndar, er
innan handar að hagnast meira á
fölsun málverka sem og annarra
listaverka en eiturlyfjum!
Að stórum hluta um að ræðaað koma svonefndum ann-arrar og þriðju deildarmálurum upp í fyrstu deild
með því að falsa áritanir, skrapa þær
sem fyrir eru burt og setja nýjar í
staðinn. Þetta raunar þekkt og vin-
sæl aðferð eins og afstaðið fölsunar-
mál hér á landi bar greinilega með
sér, en farið stórum fagmannlegar að
með aðstoð menntaðra forvarða sem
um leið taka að sér að færa mynd-
efnin nær rússneskri fósturjörð með
fáum en hugvitsamlegum breyting-
um. Akademíski skólinn byggðist að
mörgu leyti á sömu grunnatriðum
um alla álfuna, einkum hvað hug-
næm ljóðræn og rómantísk lands-
lagsmálverk snerti. Eins og fyrri
daginn voru margir kallaðir en fáir
útvaldir og hvað sjálfan framgangs-
mátann og viðföngin snerti var sos-
um ekki tiltakanlegur munur á obba
þeirra. Sérstök staðbundin myndefni
höfðuðu til ættjarðarástar og voru
gjarnan með einhverju beinu eða
óbeinu frásagnarlegu inntaki, mikið
til prýdd yfirhafinni blíðu og hlut-
lægum boðskap um dásemdir
óspilltrar náttúru. Þó auðvitað að
einhverju leyti frábrugðin frá einu
landi til annars en glöggt og þjálfað
auga greindi mun. Sem jafnan voru
það nokkrir meistarar sem gáfu tón-
inn, heill her minni spámanna fylgdi í
fótspor þeirra og slíkum verður jafn-
aðarlega mun betur ágengt á sölu-
markaði. Hér á ferð lögmálið um
magn og gæði, framboð og eftir-
spurn, hin útþynnta og fjöldafram-
leidda vara nær jafnaðarlega mun
betur til hins óupplýsta múgs.
Í Rússlandi var það helst náttúr-an ein og sér sem gilti í verkumnokkurra málara sem kastljós-ið beinist nú að og nýríkir girn-
ast helst, en að baki er annars konar
þjóðreisn en samvirkar ástarjátning-
ar til valdamanna á tímum ráðstjórn-
ar. Þróunin að því leyti hið besta mál
en hinar meintu umfangsmiklu fals-
anir geta grafið undan henni, sett
strik í reikninginn eins og sagt er.
Engin verður hissa í Rússíá þótt
upp dúkki listaverk eftir þekktan
málara, mikill ruglingur hefur ein-
kennt rússneskan listamarkað eftir
tvær heimsstyrjaldir og viðvarandi
vanrækslu við skrásetningar lista-
verka og listmuna, jafnvel á söfnum
eftir tíma Stalíns. Ekki síst vegna
þess að umsvifin fóru lengstum að-
allega fram á gráu svæði fornmuna-
verslana, þögninni vígð og því erfitt
ef ekki illmögulegt að rekja slóð
þeirra. Einmitt komin orsök þess að
opnast hafa margar gáttir til óheið-
arlegra vinnubragða sem undir-
heimar hafa óspart nýtt sér, og aldr-
ei meir en á tímum stjórnlauss
peningaflæðis. Áhættan ekki mikil
því lögin ná ekki yfir verknaðinn svo
lengi sem ekki verður með rökum
sannað að þetta hafi verið gert með
svik í huga.
Undanfarin ár hafa leppar farið
um Evrópu og fest kaup á minna
þekktum vestrænum listamönnum í
Austurríki, Þýskalandi. Danmörku,
Finnlandi og Svíþjóð. Engin tilviljun
að leitað er til þessara landa, þar má
nefnilega helst finna það sem fag-
menn í svindlinu nefna tvíbura, heitir
að málverkin eigi eitt og annað sam-
eiginlegt með rússneskum vettvangi.
Þá reynist lítið mál fyrir vel mennt-
aða og snjalla forverði að krukka í
þau, fjarlægja einkenni, sem eru
ekki rússnesk, og bæta við sérstök-
um þjóðlegum einkennum, glittir
kannski í turn rétttrúnaðarkirkju í
fjarska, möguleikarnir margir eftir
eðli myndanna. Loks er bara að
skrapa áritunina í burt og bæta við
meistaralegri fölsun á viðeigandi
nafnkenndum rússneskum málara,
þarnæst komast í samband við vel-
viljaðan sérfræðing og hafa samband
við listaverkasafnara …
(meira)
Af fölsunum og þagmælsku
SJÓNSPEGILL
Bragi Ásgeirsson
Edvard Petersen (1841-1912): Ung kona týnir sýrenur á sól-
skinsdegi, máluð 1910.
Farin er unga konan á „rússneska málverkinu“ sem ber titilinn:
„Sýrenur í blóma“ og listamaðurinn er nú N. E. Kratjkovskij!
Allt um
íþróttir
helgarinnar
á morgun