Morgunblaðið - 21.08.2006, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 21. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UM verslunarmannahelgina hafði
ég ætlað mér að ferðast norður í
Húnavatnssýslur. Ég var með í huga
að fara norður yfir Arnarvatnsheiði.
Ég leitaði upplýsinga
um leiðina og komst
að því að eftir lagfær-
ingar á veginum sem
gerðar hefðu verið ný-
lega ætti ég að kom-
ast þessa leið norður.
Ég pantaði gistingu
um helgina fyrir okk-
ur hjónin á Laug-
arbakka í Miðfirði.
Veðurspáin var sæmi-
leg. Við lögðum af
stað frá Hellissandi
um kl. sex á föstudag
og héldum suður í
Borgarfjörð. Um
kvöldið skyldi haldið í
Reykholt og gist þar
næstu nótt.
Við fengum góða
gistingu og morg-
unverð í Fosshótelinu
í Reykholti, bættum svo bensíni á
tankinn og vorum þar með tilbúin að
leggja af stað í ferðina norður yfir
Arnarvatnsheiði. Um leið og ég
þakkaði afgreiðslustúlkunum í búð-
inni hjá Esso fyrir viðskiptin spurði
ég þær, svona hálfvegis óvart, hvort
vegurinn norður yfir væri ekki fær á
svona jeppling eins og við værum á?
Þær sögðu það fráleitt. Á leiðinni
væri vatnsfall (bergvatnsá) sem ekki
væri fært nema á almennilegum
jeppum.
Ég varð fyrir vonbrigðum. Hafði
lengi vænst þess að geta farið þessa
leið og hafði talið að eftir lagfæring-
arnar sem gerðar hefðu verið í sum-
ar væri nú leiðin ökufær á mínu
tæki. Við tókum mark á upplýs-
ingum afgreiðslustúlknanna. Héld-
um heim og höfðum það gott á Snæ-
fellsnesinu um
verslunarmannahelgina.
Í Morgunblaðinu birtist svo 9.
ágúst viðtal við Ósk Vilhjálmsdóttur
um áætlanir hennar um að kynna al-
menningi fáfarin svæði þar sem rætt
hefur verið um að virkja og um fyr-
irhugaða ferð hennar með ráðherr-
um til að skoða botn væntanlegs
Hálslóns o.fl. varðandi hálendið.
Eftir vonbrigði mín yfir því að
komast ekki norður yfir Arnarvatns-
heiði og lestur þessa viðtals fannst
mér ég þurfa að setja skoðun mína á
blað. Viðtalið ýtti við mér vegna
þessa að mér finnst að umræðan nú
um náttúruvernd og verndun há-
lendisins snúist of mikið um virkj-
anir og væntanlegar virkjanir. Um-
ræðan um Hálslón er tilgangslítil,
lónið og Kárahnjúkavirkjun er að
verða staðreynd. Umfjöllun um
þetta málefni þarf að vera um allt
hálendið. Þegar Kárahnjúkavirkjun
fer að framleiða rafmagn og álkub-
barnir renna á færibandi út úr verk-
smiðjunni á Reyðarfirði er gott og
blessað að kynna næstu hugsanlega
virkjunarstaði og vara við því að
þeim verði ekki tortímt. Það er bara
ekkert víst að það verði ál og Lands-
virkjun sem ásælist fyrst og fremst
náttúruperlur okkar í framtíðinni.
Það geta t.d. alveg eins orðið ferða-
skrifstofur og flutningafyrirtæki
sem telja sig eiga rétt á að fara með
torfærufarartæki eða byggja upp
fjallháa vegahryggi þvers og kruss
um hálendið. Ef til vill væri þá
Torfajökulssvæðið og Langisjór
ekki í hættu.
Morgunblaðið birti grein frá mér
um þetta málefni 24. maí 2005.
Þar benti ég á þá staðreynd að há-
lendi Íslands er að mestu lokað al-
menningi. Margar stórkostlegustu
og fegurstu náttúruperlurnar eru á
þessu lokaða svæði. Flestir Íslend-
ingar hafa ekki hugmynd um hvað
þeir eiga. Þannig var ástatt fyrir
nokkrum árum með Kringilsárrana
og svæðið sem fer undir Hálslón. Því
fór sem fór.
Það þarf að opna hálendið fyrir
eigendum þess. Það er fráleitt að al-
menningi sé haldið frá því að njóta
þess að koma í Herðu-
breiðarlindir, Laka,
Eldgjá, Arnarvatnsheiði
og marga fleiri dýrð-
arstaði á hálendi Íslands
vegna þess að á vegum
til þessara staða eru
óbrúaðar ár. Á sama
tíma fjölgar ferðamönn-
um á torfærubílum sem
heimsækja þessa staði
án þess að þar sé neitt
gert að ráði til að verja
umhverfið fyrir ágangi.
Á aðalfundi Land-
verndar sl. vor var sam-
þykkt tillaga um „Vega-
gerð á hálendinu á
forsendum nátt-
úruverndar“. Þar segir
m.a. að staðir á hálend-
inu „verða að vera að-
gengilegir öllum“. Þetta
var góð byrjun hjá Landvernd. Með
aðgengi almennings (atkvæðanna)
verður fjármálavaldið látið vita um
hvað þurfi að gera til að forða því að
svæði troðist ekki niður og hug-
myndir peningaafla um nýtingu og
umferð á hálendinu verði að veru-
leika.
Það eru margar leiðir fyrir hendi
til að auka almenna þekkingu á land-
inu og auka þannig tilfinningu fólks
og stuðning þess við verndun um-
hverfis. Því verkefni vilja margir
leggja lið. En það vantar markviss-
ari umræðu og vinnubrögð. Umfjöll-
un um það að ein perla hafi verið
eyðilögð má ekki verða til þess að
aðrar gleymist.
Hálendið og að
komast yfir
Arnarvatnsheiði
Skúli Alexandersson
skrifar um umhverfismál
Skúli Alexandersson
’Það þarf aðopna hálendið
fyrir eigendum
þess.‘
Höfundur er fv. alþingismaður og
starfar við ferðaþjónustu.
SÖNGURINN um velmegunina og
ástæður íbúðaverðshækkananna síð-
ustu árin er þagnaður og enginn vill
taka að sér kórstjórnina þegar þarf
að stíga skrefin til baka. Ekki vantaði
að ýmsir þöndu brjóst og sperrtu stél
og jafnvel útsýnið til Esjunnar var
verðlagt inn í fermetraverðið á höf-
uðborgarsvæðinu. Allt samkvæmt
óhagganlegu regluverki
og útfærslu hugmynda-
smiðanna.
Fyrsta áfallið. Verð-
bólga og í viðbót:
Vaxtabæturnar bless-
uðu fuku út um
gluggann hjá þús-
undum íbúðaeigenda,
rétt um daginn, en þær
áttu að létta róðurinn
hjá þeim verst settu.
Og áfram.
Reglur fyrir ívilnun
hjá skattayfirvöldum
virðast mér hafa verið
endurtúlkaðar og úthlutunarreglur
sem innihalda orðið ,,til dæmis“ í upp-
talningu aðstæðna fólks fyrir ívilnun,
aðeins til skrauts í sjálfum lagatext-
anum.
Ég hef oft setið hér og hugsað
hvernig þetta gullfallega land og ein-
staka þjóð með samkenndina í hverju
horni, er hægt og rólega að síga út á
hlið fyrir einhverri einstaklings-
hyggju og endalausri sjálfsupphafn-
ingu, þar sem umræðan snýst að-
allega um ferðalög erlendis og hvert
hafi verið skundað með skuldahalann
(tjaldvagninn) í eftirdragi um versl-
unarmannahelgina. Sú umræða og
mæting á viðeigandi fundi t.d. stjórn-
málaafla til að tjá sig um eitt og annað
sem skiptir máli og vernda velferðina,
skjöld okkar og ljós, er um þessar
mundir í sögulegu lágmarki. Þetta er
slæm þróun því ef við, ég og þú, sinn-
um ekki lýðræðinu hver á að gera það
þá? Öllum virðist gleymd sú mikla
barátta sem verkalýðsfélög og önnur
félagasamtök þurftu að leggja á sig
fyrir bættum lífskjörum okkur öllum
til handa.
Um daginn barst mér undarlegur
pappír í hendur frá Greiðslustofu líf-
eyrissjóða. Þar stóð að lífeyr-
isgreiðslur mínar yrðu skertar um
44% frá og með 1. nóvember 2006.
Ástæðan: Of háar greiðslur í dag
frá TR miðað við útreikningsár lífeyr-
isgreiðslna á tekjum mínum, árin fyr-
ir örorku. Ekki þótti ástæða að senda
mér þessi tíðindi í ábyrgðarpósti.
Orðrétt segir:
,,Ágæti sjóðfélagi … Hér með er
þér kynnt niðurstaða heildarathug-
unar á tekjum örorkulífeyrisþega
sem nú liggur fyrir.
Samkvæmt reglum
lífeyrissjóðanna er því
aðeins greiddur örorku-
lífeyrir ef sjóðfélagi hef-
ur orðið fyrir tekju-
skerðingu af völdum
starfsorkumissis. Sam-
anlagður örorkulífeyrir
og barnalífeyrir frá líf-
eyrissjóðunum skal
aldrei vera hærri en
sem nemur þeim tekju-
missi sem sjóðfélaginn
hefur sannanlega orðið
fyrir sökum örorkunn-
ar.
Við útreikning tekjumissis skal
teikið tillit til atvinnutekna örorkulíf-
eyrisþegans, lífeyris- og bóta-
greiðslna frá almannatryggingum og
lífeyrissjóðum og kjarasamnings-
bundinna tryggingabóta sem hann
nýtur vegna örorkunnar. Heildar-
athugun á tekjum örorkulífeyrisþega
hefur leitt í ljós að heildartekjur eru í
sumum tilfellum umfram þau viðmið-
unarmörk sem kveðið er á um í sam-
þykktum og reglum lífeyrissjóð-
anna.“
Eins og flestir vita eru tekjur
margvíslegar og allar tekjur á að gefa
upp til skatts. Velferðarsamfélag
okkar býr yfir ýmsum leiðum þegar
neyðin kallar, aðstoð vegna tann-
viðgerða, hjálpartækjakaup, bens-
ínstyrki fyrir hreyfihamlaða og svo
má áfram telja. Sumar þessara
greiðslna eru eingreiðslur og því ekki
viðmiðunarhæfar til útreiknings á
bótum, til varanlegrar skerðingar á
lífeyrisgreiðslum sjóðsfélaga.
En það eru til fleiri leiðir að tekjum
en beinar bótagreiðslur. Það var alla-
vega þannig hér áður að sá sem seldi
húsnæði sitt stuttu eftir kaup þurfti
að skrá hagnað af sölunni sér til
tekna. Og ríkið kom, ekki alls fyrir
löngu, með aldurstengda örorku-
uppbót á lífeyri. Allt í þessa veru
hækkar auðvitað heildartekjur við-
komandi bótaþega. En viðmið lífeyr-
issjóðsins voru einmitt heildartekjur
á nýjasta skattframtali.
Þessi ár sem lífeyrissjóðurinn
reiknar nú til lækkunar bóta eru
sömu ár og hann reiknaði út þegar
hann ákvarðaði mér bæturnar. Var
ekkert að marka útreikningana þá?
Þurfti engan undirbúning fyrir sjóð-
félagann eða nálægð við hann í að-
stæðum hans eða fötlun t.d. þung-
lyndi þegar honum væri tjáð tíðindin
að framundan væri stórfelld lækkun
bóta, varanlega, sem gæti haft djúp-
stæð áhrif á allt í umhverfi hans?
,,Stundum er það sem virðist auðvelt,
aðeins auðvelt, af því að það er van-
hugsað,“ varð mér að orði eftir lest-
urinn á bréfinu. Ég skil ekki enn af
hverju þessi ofgreiðsla ætti að vera
réttur lífeyrissjóða til að lækka
greiðslur til bótaþega frekar en rétt-
ur TR og skil enn síður af hverju líf-
eyrissjóðirnir ættu að standa gegn
því með skerðingu bóta ef TR vill
gera vel fyrir sína skjólstæðinga. Vel-
ferðin er og á að vera skjöldur okkar
og ljós.
Nú hafa launþegar fengið leiðrétt-
ingu launa vegna verðbólguviðmið-
ana og væntanlega fá elli- og örorku-
lífeyrisþegar slíkan glaðning líka.
Því langar mig til að spyrja að lok-
um:
Ef þessi uppbót kæmi frá rík-
isvaldinu og lífeyrissjóðirnir beittu
áðurgreindu ákvæði um skerðingu
bóta, væri þá ekki eðlilegra að sú
hækkun gengi beint til lífeyrissjóð-
anna því þá gætum við bótaþegarnir
byggt okkar væntingar og afkomu af
því hvað við hefðum til ráðstöfunar og
hvað ekki?
Skjöldur okkar og ljós
Konráð K. Björgólfsson
skrifar um lífeyrisgreiðslur ’Þessi ár sem lífeyr-issjóðurinn reiknar nú til
lækkunar bóta eru sömu
ár og hann reiknaði út
þegar hann ákvarðaði
mér bæturnar.‘
Konráð K. Björgólfsson
Höfundur er rithöfundur.
FYRIR skömmu skilaði svokölluð
starfsnámsnefnd skýrslu um nýjan
framhaldsskóla til mennta-
málaráðherra. Skýrslan hefur hlotið
einróma góðar viðtökur enda felast í
henni tækifæri til að laga mennta-
kerfið að kröfum nútímasamfélags.
En kálið er ekki þar með sopið. Næst
þarf að smíða framkvæmdaáætlun
um þróun framhaldsskólans í anda
tillagnanna og hrinda henni í fram-
kvæmd sem fyrst.
Undanfarin ár hafa margir sýnt
áhuga á þróun starfsmenntunar og
talið ástæðu til að búa betur að
starfsnámi. Stjórnvöld hafa hér lagst
á árar með atvinnulífinu. Árið 2002
veitti ríkisstjórn Íslands fjármagn til
sérstakrar tilraunar um vinnustaða-
kennslu sem gaf góða raun. Núver-
andi menntamálaráðherra, Þorgerð-
ur Katrín Gunnarsdóttir, hefur beitt
sér fyrir breytingum, m.a. hefur hún
þokað áfram málefnum vinnustaða-
kennslu og skipað nefnd um meist-
aranám iðngreina. Í upphafi þessa
árs skipaði hún sérstaka starfsnáms-
nefnd sem skyldi kanna hvernig auka
mætti aðsókn að starfsnámi, tryggja
fjölbreytt framboð og bæta tengsl
starfsnáms á framhaldsskólastigi við
grunn- og háskóla.
Framhaldsskólanám er ein
heild
Orðræðan um starfsnám hefur ein-
kennst af togstreitu milli bóknáms og
verknáms. Starfsnámsnefnd kaus að
líta á starfsnám og annað framhalds-
skólanám sem eina heild þar eð
starfsnám og bóknám tvinnuðust
saman með flóknum hætti. Hugtökin
eru óskýr og þar af leiðandi haldlítil í
umræðu um skólakerfi.
Starfsnámsnefnd leggur áherslu á
að kynntar séu fjöl-
margar námsbrautir
sem leiða til skil-
greindra starfa í iðn-
aði, verslun, þjónustu
og heilbrigðiskerfi.
Með því eru nýttir
möguleikar framhalds-
skólans til að byggja
upp þekkingu og
mannauð í nútíma-
samfélagi. Hafa verður
í huga að framhalds-
skólarnir leggja mik-
ilvægan skerf til at-
vinnuuppbyggingar í
landinu.
Jafnræði til stúd-
entsprófs
Samkvæmt tillögum
starfsnámsnefndar
skal stúdentspróf fela í
sér tiltekinn fjölda ein-
inga. Allir taki kjarna í
íslensku, ensku og stærðfræði en
aðrar greinar eru bundnar þeirri
braut sem nemandi hefur valið. Með
þessu móti teljast einingar í bóknámi
og starfsnámi jafngildar til stúdents-
prófs. Fullkomið jafnræði til stúd-
entsprófs væri með þessu komið á
milli hefðbundins menntaskólanáms
og annars náms.
Starfsnámsnefnd hvetur háskóla
til að skilgreina forkröfur í einstakar
deildir og jafnframt kynna þær í
framhaldsskólum og efri bekkjum
grunnskóla. Þannig er ungu fólki
gert kleift að skipuleggja nám sitt til
stúdentsprófs í tíma í samræmi við
kröfur einstakra námsbrauta í há-
skóla. Þeir háskólar sem taka kynn-
ingarmálin alvarlega
laða til sín áhugasöm-
ustu og bestu nemend-
urna.
Vegur vinnustað-
anáms aukinn
Samtök iðnaðarins
hafa um árabil lagt
áherslu á að aðstæður í
vinnustaðanámi og í
skólanámi væru jafn-
aðar. Samkvæmt lögum
um framhaldsskóla er
vinnustaðanám hluti af
framhaldsskólanámi.
Hins vegar hefur aðbún-
aður kennslufyrirtækja
ekki verið sambærilegur
aðbúnaði skólanna. Fyr-
irtækjum er ætlað að
leggja til kennslukrafta,
húsnæði, efni og tæki og
greiða sjálf fyrir þessi
aðföng. Eðlilegt þykir
hins vegar að hið opinbera greiði fyr-
ir kennslu, húsnæði og annað sem
skólastofnanir þurfa til þess að rækja
hlutverk sitt. Með sama hætti og
skólum eru tryggð nauðsynleg að-
föng er bæði réttlátt og skylt að
tryggja kennslufyrirtækjum fjár-
magn til þess að standa undir
kennslu og þjálfun sem heyrir undir
lögboðið framhaldsskólanám.
Undanfarin ár hafa Samtök iðn-
aðarins beitt sér fyrir því að stofn-
aður væri sjóður sem stæði undir
kennslu í fyrirtækjum. Úr honum
væri veitt til fyrirtækja sem önn-
uðust vinnustaðakennslu. Þannig
væri jafnað fjárhagslegri ábyrgð fyr-
irtækja á vinnustaðakennslu. Um
leið opnaðist möguleiki til að gera
ríkari kröfur til kennslufyrirtækja.
Slegið væri á goðsögnina um að nem-
ar væru almennt nýttir sem ódýrt
vinnuafl þar eð gerðar yrðu sam-
ræmdar og strangar kröfur til þeirra
fyrirtækja sem fengju viðurkenningu
sem kennslufyrirtæki.
Málflutningur Samtaka iðnaðarins
er uppistaðan í tillögum nefndar um
vinnustaðanám sem lauk störfum í
apríl sl. Starfsnámsnefnd styður til-
lögur nefndar um vinnustaðanám.
Öflugt starfsnám – öflugt at-
vinnulíf
Með tillögum starfsnámsnefndar
um nýjan framhaldsskóla hefur náðst
sameiginleg sýn ólíkra aðila á viða-
mikið og brýnt úrlausnarefni. Í
nefndinni störfuðu þingmenn stjórn-
ar og stjórnarandstöðu, fulltrúar
ráðuneytis, skóla, kennara, launa-
fólks og fyrirtækja.
Ekki er nóg að vinna góðar hug-
myndir og ná sameiginlegri sýn
ólíkra aðila. Brýnt er að sýnin verði
að veruleika. Stjórnvöld hafa ýtt úr
vör mikilvægum tilraunaverkefnum
á sviði starfsmenntunar sem vert er
að byggja framtíðarlausnir á. Nú er
tímabært að stjórnvöld taki ákvörð-
un um að bæta inntak og aðbúnað
starfsnáms til frambúðar. Komið er
að því að framkvæmdavaldið setji
fram verkefnaáætlun og hrindi til-
lögum starfsnámsnefndar í fram-
kvæmd, lið fyrir lið.
Starfsnám leyst úr læðingi
Ingi Bogi Bogason skrifar um
menntamál
’Taka þarfákvörðun um
framkvæmd til-
lagna starfs-
námsnefndar.‘
Ingi Bogi Bogason
Höfundur er sviðsstjóri menntunar
og mannauðs hjá Samtökum iðnaðar-
ins og starfaði í starfsnámsnefnd.