Morgunblaðið - 23.09.2006, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Eitt af brýnustu verk-efnum okkar Íslendingaer að tryggja farsælastjórn á nýtingu nátt-
úruauðlinda sem stefnir að því
marki að tryggja hvort tveggja í
senn, hagsæld þjóðarinnar í heild,
og vernd og viðhald auðlinda í þágu
komandi kynslóða. Þetta var nið-
urstaða auðlindanefndar sem kosin
var af Alþingi árið 1998 og skilaði
viðamikilli skýrslu árið 2000. Síðan
hefur mikið vatn runnið til sjávar,
stjórnlausu auðlindakapphlaupi
hefur verið hrundið af stað en
stjórnvöld hafa algerlega vanrækt
að setja lög og reglur um stjórn og
nýtingu auðlinda. Engin regla virð-
ist gilda önnur en sú að fyrstur
kemur, fyrstur fær.
Samfylkingin hefur verið
óþreytandi við að benda á þær
hættur sem þessu eru samfara en
ríkisstjórnarflokkarnir skella við
skollaeyrum. Stjórnleysið í auð-
lindamálum er þegar farið að setja
mark sitt á náttúru landsins og
skaða fyrirtæki í útflutnings- og
samkeppnisiðnaði sem líða fyrir
þann algera forgang sem stóriðjan
hefur í atvinnustefnu ríkisstjórn-
arinnar. Ríkisstjórnin virðist
hvorki hafa vilja né getu til að móta
skynsamlega auðlindastefnu sem
miðar að því að hámarka arð þjóð-
arinnar af auðlindum sínum, bygg-
ist á jafnræði atvinnugreina og
virðingu fyrir náttúrunni.
Samfylkingin, einn flokka, hefur
unnið sína heimavinnu í auðlinda-
málum. Í þessari grein verður
fjallað um ýmsar leiðir sem færar
eru til að tryggja farsæla stjórn á
nýtingu náttúruauðlinda þjóð-
arinnar. Tillögurnar sem hér eru
reifaðar byggjast á hugmyndum
sem m.a. voru settar fram af hóp-
um um auðlindanýtingu og nátt-
úruvernd sem hafa starfað á veg-
um framtíðarhóps
Samfylkingarinnar.
Markaðsvæðing
raforkukerfisins
Eins undarlegt og það nú er
þykjast forystumenn blágræna-
bandalagsins nú engu ráða í stór-
iðju- og virkjanamálum! Stefnu-
mótun í þessum málum hefur verið
færð frá stjórnvöldum til orku- og
álfyrirtækja. Forsætis- og iðn-
aðarráðherra, formenn Sjálfstæð-
isflokks og Framsóknarflokks,
sóknir um rannsóknarleyfi
svæðum sem mörg hver er
viðkvæm út frá náttúruver
arsjónarmiði. Þetta er ekk
legt og tæplega hægt að ála
framkvæmdadrifnum fyrir
fyrir að sækja inn á svæði s
standa öllum opin til hvaða
sem er. Það er ekki í þeirra
hring að móta náttúruvern
arstefnu fyrir landið heldu
valda.
Á íslenskum raforkumar
komin upp sú viðkvæma og
sama staða að samkeppni h
verið gefin frjáls án þess að
hliða hafi verið sett nauðsy
og leikreglur á sviði auðlin
ingar og náttúruverndar. E
verður ekki gert áður en le
haldið er hætt við að tekna
ákvarðanir sem munu hafa
óafturkræf áhrif á umhver
og samfélag. Það er hins ve
ennþá tími til að spyrna við
og taka á þessum málum. E
þess þarf pólitískan vilja. E
má orð forsætisráðherra og
aðarráðherra er sá vilji ekk
hendi hjá ríkisstjórninni se
frá sér allri ábyrgð. Annað
það vegna hugsunarleysis
leysis eða vegna hins að rík
isstjórnin er einfaldlega þe
skoðunar að ekki megi setj
lindakapphlaupinu eðlilega
ur.
En hvað þarf að gera?
Auðlindanefndin
– in memoriam
Fyrst er ástæða til að ne
lindamálin. Það var samdó
hafa báðir sagt að ákvarðanir sem
varða þrjú álver og virkjanir þeim
tengdar séu ekki á þeirra borðum.
Iðnaðarráðherra sagði í viðtali
við NFS í júlí sl. að frumkvæðið,
forystan og forræðið í virkjana- og
stóriðjumálum væri komið út í
nærsamfélagið í sveitarfélögunum,
til fjárfestanna og út á markaðinn.
Vísaði hann til þess að með nýjum
raforkulögum frá 2003 hefði stjórn-
sýslu þessara mála verið breytt og
nú væru það orkufyrirtæki á sam-
keppnismarkaði sem gerðu frjálsa
samninga við álfyrirtækin. Í svip-
aðan streng tók forsætisráðherra í
viðtali við morgunútvarpið hinn 14.
september sl.
Það er vissulega rétt hjá ráð-
herrunum að margt breyttist með
nýjum raforkulögum. Áður en raf-
orkulögunum var breytt höfðu
orkufyrirtækin lengst af sam-
félagslegar skyldur við íbúa og
sveitarfélög, voru skattlaus, skil-
uðu eigendum sínum takmörk-
uðum arði og gátu nýtt sér þá
virkjanakosti sem þeim þóttu
vænstir án þess að greiða sér-
staklega fyrir þann rétt ef viðkom-
andi auðlind var ekki í einkaeign.
Með lögunum frá 2003 voru fyr-
irtækin sett á samkeppnismarkað.
Framleiðsla og sala á raforku var
gefin frjáls og orkufyrirtækin s.s.
Orkuveita Reykjavíkur og Hita-
veita Suðurnesja geta nú keppt við
Landsvirkjun en þurfa ekki lengur
að lúta forræði og milligöngu henn-
ar. Markmið laganna er að tryggja
jafnræði fyrirtækja og þar með
samkeppni á markaði til að lækka
verð á raforku til almennings og
fyrirtækja. Framkvæmdin hefur
verið mislukkuð því ríkisstjórnin
skilur ekki hlutverk sitt.
Rásmerkið var gefið, kapp-
hlaupið fór af stað en það fórst hins
vegar fyrir að setja því skyn-
samlegar reglur.
Hugsunarleysi og hugleysi
Þegar blásið er til samkeppni á
raforkumarkaði eins og öðrum
mörkuðum má öllum ljóst vera að
fyrirtækin á þeim markaði hljóta
að leita allra leiða til að standast
hvert öðru snúning og ná til sín
sem mestri markaðshlutdeild. Mik-
ill kraftur hefur verið leystur úr
læðingi og fyrirtækin reyna auðvit-
að að tryggja sér sem flesta og
besta virkjunarkosti. Þess vegna
sækja orkufyrirtækin um rann-
sóknarleyfi sem aldrei fyrr og í iðn-
aðarráðuneytinu liggja nú 13 um-
Stjórnlaust auðlindakap
»Ríkisstjórnin h
sýnt vítavert
ábyrgðarleysi í au
linda- og náttúruv
armálum sem fær
orkufyrirtækjunu
eignarréttindi á au
lindum þjóðarinna
Þegar þess er gæt
sjálfstæðismenn h
hugmyndir um að
einkavæða orkufy
irtækin er þetta e
varlegra en ella.
Eftir Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur
Heimsókn Bjarna Benedikts-sonar til Japans var farin íboði japanskra stjórnvaldasem hafa upp á síðkastið boð-
ið ungum stjórnmálamönnum og frammá-
mönnum í viðskiptalífinu til landsins. Var
Bjarna boðið í tilefni þess að í ár eru
fimmtíu ár liðin frá því að Japanar og Ís-
lendingar tóku upp stjórnmálasamband.
Bjarni segir um aðdraganda heimsókn-
arinnar að fyrir fram hafi hann verið
spurður að því hvað hann hefði helst
áhuga á að kynna sér, yrði honum boðið.
Hann segist hafa nefnt sérstaklega
ástandið í stjórnmálunum, efnahagsmálin
auk sögu og menningar þjóðarinnar. Í
framhaldi af því hafi japanska utanrík-
isráðuneytið settu upp viðamikla dag-
skrá. Bjarni segir heimsóknina hafa tek-
lagahalla og van
er ekki auðleyst
og landsmönnum
ríkisstjórnarinn
yrði kvenna, au
fjölskylduvænn
áttunni gegn fól
vegar samfélag
af rótgrónum ve
ur tekið langan
Þingmaður úr h
sagði mér til að
langt væri í land
alvarlegt vanda
þrjúhundruð þú
milljón börnum
Japana hefur lö
mér þótti engu
heyra, að í dag e
Japanar búnir a
Bjarna fanns
heyra hve mikil
gat haft með ,,C
þeim tilgangi að
ana var í fyrra f
máli gekk út á þ
fyrirtæki til að n
sparlegar en ge
var það innleitt
tækju niður bin
Á skyrtunni væ
ist vel og hann hafi á stuttum tíma náð að
sanka að sér margvíslegum upplýsingum
um land og þjóð.
„Ég fékk til að mynda góða innsýn í
það sem Koizumi forsætisráðherra hefur
áorkað á valdatíma sínum. Það er óhætt
að segja að hann hafi staðið í ströngu,
ekki síst vegna valdabaráttu í eigin flokki.
Skemmst er að minnast þess þegar hann í
fyrra leysti upp þingið vegna ágreinings
um einkavæðingu póstsins og vann stór-
sigur í kjölfarið. Það eru ákveðin merki
um að betri tíma sé að vænta í efnahags-
málum Japana og almennt virðast menn
sammála um að það sé vegna þeirra
áherslumála sem Koizumi hefur barist
fyrir, t.d. minni ríkisumsvifa og umbóta á
lífeyriskerfinu. Enn er þó mikið verk
óunnið því Japanar glíma við mikinn fjár-
Merki um að betri tíma sé
vænta í efnahagsmálum Ja
Bjarni Benediktsson alþingismaður er nýkominn
úr tæplega vikulangri heimsókn til Japans. Þar
kynnti hann sér ástand stjórnmála, stöðu efnahagsmála
og samfélagið almennt. Jónas Hallgrímsson, frétta-
ritari Morgunblaðsins í Japan, ræddi við Bjarna um
heimsóknina.
ÖRYGGISMÁL FYRR OG NÚ
Þór Whitehead, prófessor, skrifarmerka grein í síðasta tölublaðtímaritsins Þjóðmála, sem út
kom í fyrradag, um öryggismál þjóð-
arinnar á árum áður. Í grein prófess-
orsins kemur m.a. fram, að Hermann
Jónasson, þáverandi forsætisráð-
herra, hefur gert ákveðnar ráðstafan-
ir í upphafi heimsstyrjaldarinnar síð-
ari til þess að safna upplýsingum, sem
að gagni mættu koma til að tryggja ör-
yggi ríkisins.
Á fyrstu árum kalda stríðsins gekk
svo Bjarni Benediktsson, þáverandi
dómsmálaráðherra skrefi lengra og
gaf fyrirmæli um skipulega upplýs-
ingaöflun, sem unnin var af tveimur til
þremur einstaklingum, sem Þór nafn-
greinir.
Á þeim árum lá það orð á, að á veg-
um Sigurjóns Sigurðssonar lögreglu-
stjóra og Árna Sigurjónssonar, sem
starfaði hjá útlendingaeftirlitinu, væri
unnið að slíkum verkefnum. Hins veg-
ar fékkst það aldrei staðfest og ekki
fyrr en nú. Nafn Péturs Kristinssonar,
sem fram kemur í grein Þórs White-
heads, hefur ekki áður verið nefnt í
þessu samhengi að því bezt er vitað.
Kjarni málsins er þó sá, að auðvitað
var nauðsynlegt á árum síðari heims-
styrjaldar og síðar kalda stríðsins að
vinna skipulega að upplýsingaöflun
um aðgerðir eða hugsanlegar aðgerðir
þeirra, sem hér störfuðu beint eða
óbeint á vegum óvinaþjóða. Og engin
ástæða til að býsnast yfir því.
Hins vegar eru upplýsingar Þórs
Whiteheads mikilvægt innlegg í þær
umræður, sem nú fara fram um nauð-
syn slíkrar skipulegrar starfsemi hér
á okkar dögum.
Nú er það þó fyrst og fremst af öðr-
um ástæðum. Við erum sem þjóð í
hættu stödd vegna tilrauna alþjóð-
legra glæpasamtaka til þess að koma
sér hér fyrir m.a. í krafti ólöglegs inn-
flutnings á fíkniefnum.
Það eru dæmi um að fíkniefnasalar
hafa tekið yfir heilu þjóðfélögin. Kól-
umbía er skýrt dæmi um þetta. Það
getur gerzt hér, ekkert síður en þar.
Nú er brýnt að koma upp skipulegri
upplýsingaöflun hér á Íslandi til þess
að ráða niðurlögum alþjóðlegra
glæpahringa, sem standa fyrir síaukn-
um innflutningi á fíkniefnum til Ís-
lands. Þeir koma sér sífellt betur fyrir
hér, annars vegar í skjóli mikilla fjár-
muna og hins vegar vegna þekking-
arleysis yfirvalda hér á starfsemi
þeirra.
Björn Bjarnason dómsmálaráð-
herra á þakkir skildar fyrir að hafa
sýnt þann kjark að taka þetta mál hér
upp. Dómsmálaráðherra gat gengið út
frá því sem vísu, að hann yrði fyrir að-
kasti af þessum sökum, sem og hefur
orðið. Það hefur ekki hindrað hann í að
ganga fram fyrir skjöldu og setja fram
skipulegar hugmyndir um þetta efni,
sem hljóta að koma til umræðu á Al-
þingi Íslendinga í vetur.Yfirgnæfandi
fjöldi fólks gerir sér grein fyrir því, að
fátt er mikilvægara en að taka hér upp
markvissa baráttu gegn alþjóðlegri
glæpastarfsemi. Baráttan gegn glæp-
um á Íslandi verður áreiðanlega eitt af
helztu umræðuefnum kosningabarátt-
unnar í vetur og vor og á að verða það.
ÁHUGAVERÐ SAMBÚÐ
Athyglisverðar upplýsingar komufram í frétt á forsíðu Morgun-
blaðsins í gær, um að við hönnun nýs
hátæknisjúkrahúss við Hringbraut
væri gert ráð fyrir sérstöku göngu-
deildahúsi, þar sem búast mætti við
að deildir yrðu einkareknar.
Ingólfur Þórisson, framkvæmda-
stjóri tækja og eigna á Landspítala –
háskólasjúkrahúsi (LSH) segir í
blaðinu að hugmyndin sé að draga að
spítalanum þá starfsemi, sem hafi
verið að byggjast upp úti í bæ. Þannig
verði læknastofum og öðrum í heil-
brigðisgeiranum, sem áhuga hafi á,
boðið að vera með einkarekstur í
göngudeildahúsinu.
Þetta eru merkilegar hugmyndir.
Gera verður ráð fyrir að þær séu sett-
ar fram með vitund og vilja heil-
brigðisyfirvalda, sem eru þá kannski
opnari fyrir einkarekstri í
heilbrigðiskerfinu en verið hefur und-
anfarin ár.
Hagurinn af því að hafa einkarekn-
ar göngudeildir á LSH er ótvíræður.
Ingólfur Þórisson bendir á einn kost-
inn; að LSH er háskólasjúkrahús og
gott er fyrir nema í heilbrigðisgrein-
um að kynnast þar ekki einvörðungu
ríkisrekstri á heilbrigðisþjónustu,
heldur líka einkarekstri.
Gera verður ráð fyrir að mikið hag-
ræði sé að því fyrir sjúklinga að geta
sótt á einn stað þjónustu, sem áður
hefur verið dreifð. Sama á auðvitað
við um heilbrigðisstarfsfólk, einkum
lækna, sem bæði hafa unnið hjá LSH
og á einkareknum stofum.
Út frá sjónarmiðum um sparnað og
hagræðingu í heilbrigðisþjónustunni
hlýtur að geta verið eftirsóknarvert
að bjóða t.d. út göngudeildarþjónustu
og nýta þannig hugkvæmni einka-
framtaksins til að finna hagkvæm-
ustu leiðina að skilgreindum mark-
miðum.
Og af hverju ætti að útiloka þann
möguleika, að samkeppni færi fram
undir sama þaki, milli einkarekinna
læknastofa eða á milli ríkisrekinnar
þjónustu og einkarekinnar? Það vant-
ar samkeppni í heilbrigðiskerfið og af
hverju ætti hún ekki að geta farið
fram innan nýs spítala, eins og á milli
hans og annarra stofnana eða fyrir-
tækja?
Hlutur einkarekstrar í heilbrigðis-
þjónustunni er of lítill og m.a. þess
vegna borga Íslendingar alltof mikið
fyrir heilbrigðisþjónustu miðað við
ýmsar aðrar þjóðir. Það vantar sam-
keppni í heilbrigðisþjónustunni, ekki
bara til að ná niður kostnaði, heldur
líka til að bæta þjónustu við sjúklinga
og stytta biðlistana.
Þessi atriði hafa verið deiluefni á
milli heilbrigðisyfirvalda, stjórnenda
LSH og lækna, a.m.k. sumra lækna,
eins og nýlegar ályktanir aðalfundar
Læknafélags Íslands sýna.
Getur verið að nýr Landspítali, sem
býður einkaframtakið velkomið, geti
stuðlað að sáttum í þessum efnum?